GÜCLÜ SOSİAL ƏLAQƏLƏR ƏHƏMİYYƏTLİDİR

Elmi araşdırmalar göstərir ki, dünyanın ən sağlam və uzunömürlü kişiləri İtaliyanın Sardiniya adasında yaşayır. Bu nəticəyə “Sardiniya adasında uzunömürlülük ilə xarakterizə olunan coğrafi ərazinin müəyyən edilməsi” adlı elmi tədqiqat gəlib. Araşdırma “Experimental Gerontology” jurnalında dərc olunub və bölgədə 1880 ildən sonra doğulan kişilər arasında aparılıb.

Tədqiqatda “Extremal Uzunömürlülük İndeksi” (ELI) istifadə olunaraq, Sardiniyanın Nuoro bölgəsində yüz yaşlı kişi sayı hesablanıb. Məlum olub ki, bu dağ kəndlərində kişilər arasında centenarian (100 yaş və üzəri) faizi dünyanın digər bölgələri ilə müqayisədə daha yüksəkdir.

Mütəxəssislər uzun və sağlam ömrü genetika, fiziki aktiv həyat tərzi, təbii qidalanma və güclü sosial əlaqələrlə izah edirlər. Sardiniyalı kişilərdə ürək-damar, xərçəng və demans kimi xəstəliklərin daha az rast gəlinməsi də bu bölgəni fərqləndirir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) və “Global Burden of Disease” araşdırmasının nəticələrinə görə, dünyanın ən qısa ömürlü kişiləri Afrika ölkəsi olan Çaddda yaşayır. Son statistikaya əsasən, burada kişilərin orta ömür uzunluğu cəmi 53 il təşkil edir. Bu göstərici dünya üzrə ən aşağı göstəricilərdən biridir.

MÜTƏXƏSSİSLƏR XƏBƏRDARLIQ EDİR

Kişilər arasında rast gəlinən xəstəliklər müxtəlif amillərlə bağlı olaraq fərqli şəkillərdə özünü göstərir. Yaş, genetik meyllilik, həyat tərzi və ətraf mühit bu xəstəliklərin yayılmasında mühüm rol oynayır. Həkimlərin və mütəxəssislərin fikrincə, kişilər arasında ən çox yayılan ürək-damar xəstəlikləridir. Bu xəstəliklərə infarkt, insult və yüksək təzyiq kimi hallar daxildir. Siqaret, stress, düzgün olmayan qidalanma və hərəkətsiz həyat tərzi kişilərdə ürək problemlərinin əsas səbəblərindəndir.

İkinci sırada xərçəng növləri yer alır. Kişilər arasında xüsusilə prostat, ağciyər və bağırsaq xərçəngi geniş yayılıb. Siqaret çəkmə və alkoqoldan istifadə kimi vərdişlər bu xəstəliklərin riskini artırır.

Üçüncü yerdə tip 2 şəkərli diabet gəlir. Həddindən artıq çəki, az hərəkət və qeyri-sağlam qidalanma bu xəstəliyin yayılmasına səbəb olur. Şəkərli diabet vaxtında aşkarlanmadıqda böyrək, ürək və sinir sistemi kimi orqanlara zərər verə bilər.

Dördüncü sırada qaraciyər xəstəlikləri dayanır. Qaraciyərin serrozu, hepatit B və C virusları, həmçinin alkoqoldan həddindən artıq istifadə bu xəstəliklərin əsas səbəblərindəndir.

Beşinci və ən çox diqqətdən kənarda qalan xəstəlik isə psixoloji problemlərdir. Depressiya, xroniki stress və intihar riski kişilərdə ciddi emosional və sosial nəticələrə gətirib çıxarır. Mütəxəssislər kişilərin duyğularını gizlətməsinin diaqnostika və müalicəni çətinləşdirdiyini bildirirlər.

Həkimlər kişilərə xüsusilə 30 yaşdan sonra mütəmadi tibbi müayinələrdən keçməyi, sağlam həyat tərzi seçməyi və psixoloji dəstəyə laqeyd yanaşmamağı tövsiyə edir.

QURĞUŞUN ZƏHƏRLƏNMƏSİ DİAQNOZU QOYULUB

Uzun müddət paslanmış polad termosda çay dəmləyən tayvan sakini pnevmoniya olub. 

Ağır metal toksinlərin ağciyər infeksiyasına səbəb olub. Həkimlər pasiyentə qurğuşun zəhərlənməsi diaqnozu qoyublar. Tayvanlı ortayaşlı kişi bir il sonra pnevmoniya ağırlaşmalarından dünyasını dəyişib.

Qəhvə, çay, şirələr, qazlı su, süd məhsulları, bitki mənşəli və müalicəvi içkilər və spirt metal termoslarda 4 saatdan çox saxlanılmamalıdır. Termoslar hər il yenilənməlidir. Qida termosları seçərkən keyfiyyətli, paslanmayan poladdan, keramikadan və ya şüşədən hazırlanmış məhsullara üstünlük vermək lazımdır. Əşyadan hər hansı xüsusi qoxu və ya pas əmələ gələrsə, ondan istifadə dərhal dayandırılmalıdır. Bakteriya və ağır metal qalıqları riskini azaltmaq üçün termos müntəzəm olaraq soda və ya sirkə ilə təmizlənməlidir, deyə alimlər xəbərdarlıq edir.

SÜNİ NƏFƏS CİHAZINA QOŞULUB

10 aylıq körpə plov yedikdən sonra komaya düşdü.

Moskvanın Klin şəhərində 10 aylıq körpə plov yedikdən sonra komaya düşüb. İlkin ehtimallara görə, uşağın vəziyyətinin ağırlaşmasına səbəb plovun tərkibindəki Asiya mənşəli ədviyyata qarşı yaranan anafilaktik reaksiya olub. Hadisə zamanı körpədə qəfil qıcolmalar başlayıb və valideynlər dərhal təcili tibbi yardım çağırıb. Uşaq xəstəxanaya çatdırıldıqdan sonra həkimlər onun vəziyyətini sabitləşdirə bilib və süni nəfəs cihazına qoşaraq huşunu bərpa edib. Lakin məlum olub ki, yemək zamanı qida hissəciklərinin tənəffüs yollarına düşməsi nəticəsində uşağın ağciyərlərində pnevmoniya inkişaf edib. Hazırda körpə həkimlərin nəzarəti altındadır və müalicəsi davam edir.

Həkimlər valideynləri körpələrin qidalanmasına diqqətlə yanaşmağa və 1 yaşına qədər olan uşaqlara allergik reaksiyalar yarada biləcək ədviyyatlar və ya ekzotik məhsullar verməməyə çağırırlar.

BƏDƏN ÖZÜNÜ NİYƏ YEYİR?

Ac olanda bədən özünü yeməyə başlayır. Autofagiya adlanan, hüceyrə səviyyəsində “daxili artıqları məhv etmə” prosesi aktivləşir. 

Autofagiya zamanı bədən köhnə, zədələnmiş və potensial təhlükəli hüceyrələrdən, o cümlədən xərçəngə və ya Alzheimer kimi neyrodegenerativ xəstəliklərə səbəb ola biləcək hüceyrələri öldürür. 

Bu proses sağlamlığı və uzunömürlülüyü qoruyan təbii özünü yeniləmə sistemi hesab olunur.

 Autofagiya aralıq oruc tuttanda, qanda insulin və qlükoza səviyyəsi azalanda, bədən stress vəziyyətində olanda aktivləşir. 

2016-cı ildə yapon alimi Yoşinori Ohsumi autofagiya mexanizmlərinin kəşfinə görə fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı alıb. Və bəli - oruc tutmaq şəfa ola biləcəyi zaman tam olaraq belədir.

Bununla belə, PLOS ONE jurnalında dərc olunan araşdırmanın nəticələrində deyilir ki, genetik faktorlar da xərçəngin inkişafına təsir göstərdiyindən, onun qarşısını almaq üçün təkcə həyat tərzi dəyişiklikləri kifayət etmir.

ALİMLƏRİN YENİ İXTİRASI 

Alimlər insan orqanizmində kəsilmiş əzaları bərpa edə bilən maddə aşkarlayıb. 

Tədqiqat "Nature Communications" jurnalında dərc edilib.

İtirilmiş ətrafların bərpasında retinoik turşusu və CYP26B1 fermenti fəal iştirak edir. Alimlər hesab edirlər ki, bu tapıntıya əsaslanan yeni texnologiyalar insanlara əzalarını bərpa etməyə kömək edə bilər. Belə ki, retinoik turşusu və CYP26B1 adlı ferment aksolotl salamandralarında mövcuddur. Hazırda bu canlılar üzərində tədqiqat davam edir. 

Bütün insan əzalarını bərpa etmək hələ də elmi fantastika kimi görünsə də, aksolotl salamandralarında retinoik turşunun siqnal funksiyasının öyrənilməsinin insan əzalarının müalicəsinə və gen terapiyalarının inkişafına kömək edə bilər.

ALİMLƏRDƏN XƏBƏRDARLIQ 

"Bounty"nin tərkibində insan sağlamlığı üçün təhlükəli ola biləcək maddə aşkar edilib. 

Rusiyanın Plexanov Universiteti mütəxəssislərinin apardığı ekspertiza nəticəsində məlum olub ki, bu batonçikin tərkibində E422 komponenti mövcuddur. Bu maddə mədə-bağırsaq traktına mənfi təsir göstərə və ishal yaradır. 

Təhlükəli komponent yalnız "Bounty" ilə məhdudlaşmır. Digər məşhur şokolad məhsulları olan — “Snickers” və “Picnic” şokoladlarının da tərkibində palma yağı olduğu bildirilib. Bu yağın isə ürək-damar xəstəlikləri riskini artırdığı hər kəsə məlumdur. 

Eyni zamanda, “Goodmix” batonçiki ən yüksək kalorili şokolad məhsullarından biri kimi qiymətləndirilib. Bu şokoladlı məhsulun enerji dəyəri 522 kkal təşkil edir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, digər oxşar məhsulların kalorisi adətən 490 kkal-dan artıq olmur.

Qeyd edək ki, istehlakçılar şokolad məhsullarını alarkən onların tərkibinə diqqət etməlidir.

YENİ TƏSQİQAT

Tədqiqatçılar xəbərdarlıq edir ki, qurudulmuş çətənə istifadəsi ürək xəstəliyindən ölüm riskini iki dəfə artırır. 

Avropa Narkotik Agentliyinin (EUDA) hesablamalarına görə, keçən il böyüklərin 8,4%-i - 24 milyon insan marixuanadan istifadə edib.

Heart jurnalında dərc edilən yeni bir araşdırma 

ölüm riskini iki dəfə artırmaqla yanaşı, insultu 20 faiz, infarkt və ya ürəyə qan axınının ciddi şəkildə məhdudlaşdırıldığı kəskin koronar sindromun digər növləri riskini isə 29 faiz artırdığını müəyyən edib. 

"Klinik ürək-damar xəstəliklərinin qarşısının alınmasına bu maddələr də də daxil edilməlidir", deyə tədqiqat müəllifləri iddia edirlər.

ALİMLƏR İZAH EDİR 

Alimlər hissiyyat qabiliyyətini bərpa edən diş implantı hazırlayıb.

Tafts Universitetinin alimləri hissiyyat funksiyalarını qismən bərpa edə bilən yeni növ diş implantı təqdim edib. Bu innovativ implant ənənəvi protezlərdən fərqli olaraq sümüyə yerləşdirilməyə ehtiyac duymur və yumşaq toxumalarla inteqrasiya olunaraq sinirlərlə birləşir.

İnnovativ texnologiya bioçürüyən örtüklə əhatələnmiş implantdan ibarətdir. Bu örtük daxilində sinir toxumasının yaranmasını stimullaşdıran zülallar və kök hüceyrələr yerləşir. İmplant diş ətinə bərkidilir və onun xarici hissəsində yerləşən nanolif qatı örtük həll olunduqca həcmini artıraraq toxumalarla daha yaxşı əlaqə yaradır.

Siçanlar üzərində aparılan ilkin sınaqlar implantın yüksək biouyğunluğunu və funksional effektivliyini göstərib. İmplant yerləşdirildikdən 6 həftə sonra onun funksiyası təbii dişlərə yaxın nəticələr verib. Alimlər növbəti mərhələdə daha iri dişlərə sahib heyvanlar üzərində testlər keçirməyi və gələcəkdə klinik sınaqlara başlamağı planlaşdırırlar.

ALİMLƏRİN ARAŞDIRMASI

Alimlərin Brain Structure and Function jurnalında dərc olunmuş tədqiqatına görə, hər gün cəmi 1–2 saat tam sakitlikdə olmaq beynin xüsusilə yaddaş, öyrənmə və emosiyalarla əlaqəli olan hipokamp bölgəsində yeni hüceyrələrin yaranmasını sürətləndirə bilər.

Məlum olub ki, əgər insanı heç bir səs, ekran və ya söhbət narahat etmirsə, beyin daha effektiv şəkildə özünü bərpa edir, artıq informasiyalardan təmizlənir və yeni neyron əlaqələr qurmağa başlayır. Bu isə diqqətin artmasına, düşünmə qabiliyyətinin güclənməsinə və emosiyalara nəzarətin yaxşılaşmasına gətirib çıxarır.

Mütəxəssislər, hər gün 1–2 saatı telefon, televizor, danışıq və digər səs-küylərdən uzaqda keçirməyi, tam sakitlikdə olmağı tövsiyə edir.

28 YAŞI VARDI

Rusiyanın Kostroma vilayətindən 30 min izləyicisi olan 28 yaşlı məşhur mukbang-bloger Marina Kuzmenko kəskin pankreatit diaqnozu ilə vəfat edib. O, bir neçə il ərzində sosial şəbəkələrdə çox miqdarda yağlı yeməklər yeyərək video çəkib. 

Marina uzun müddət qarın ağrılarına fikir verməyib və həkimə müraciət etməyib. Daha sonra, vəziyyəti kəskinləşib və xəstəxanaya çatdırılsa da, həkimlər onun həyatını xilas edə bilməyib. Məlum olub ki, qız kəskin pankreatitdən dünyasını dəyişib.

Həkimlərin sözlərinə görə, pankreatitə səbəb çox yağlı, qızardılmış yeməklər, tez-tez artıq yemək və düzgün olmayan qidalanmadır. Kəskin pankreatit zamanı mədəaltı vəz şişir, öd axını pozulur və bu vəziyyət ölümə qədər gətirib çıxara bilər. Erkən tibbi müdaxilə olmadıqda bu, ölümcül ola bilər. Belə hallar zamanı dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir.

BUNU NECƏ BACARIR?

Çində yaşayan 92 yaşlı qadının fiziki aktivliyi sosial şəbəkələrdə böyük maraq doğurub. Keçmiş uşaq bağçası müəlliməsi olan bu enerjili nənə hər gün 200 dəfə “jim”lə qollarını və 100 dəfə oturub-durmaqla ayaqlarını məşq etdirir.

Onun sözlərinə görə, bu nizam-intizamlı rejimi artıq neçə ildir davam etdirir və nəticələr çox müsbətdir. Yaşına baxmayaraq, dəri elastikliyini qoruyub, hətta ağaran saçları belə tündləşməyə başlayıb.

Bu hekayə internetdə qısa müddətdə yayılaraq minlərlə insanı ruhlandırıb. İzləyicilər onun iradəsinə və fəallığına heyran qalıb, onu əsl ilham mənbəyi adlandırıb.

PASİYENT: “ŞOKA DÜŞDÜM”

15 il hər gün enerji içkisi içən qadında qaraciyər xəstəliyi aşkarlandı.

Avstraliyada yaşayan britaniyalı qadın – Lüsi Parker – 15 ildən artıq hər səhərini enerji içkisi ilə başlayırdı. Lakin bu vərdişi onun sağlamlığına ciddi təsir göstərib. Qarın nahiyəsində ağrılar səbəbilə həkimə müraciət edən Lüsi, tibbi müayinədən sonra şok yaşayıb – onda qaraciyərin piylənməsi, yəni qeyri-alkoqollu yağlı qaraciyər xəstəliyi aşkarlanıb. Bu xəstəlik zamanla sirroz, şəkərli diabet, yüksək təzyiq və böyrək problemlərinə səbəb ola bilər.

“Şoka düşdüm. İçki içmirəm, siqaret çəkmirəm, narkotikdən istifadə etmirəm”, – deyə Lüsi bildirib. Onun yeganə zərərli vərdişi isə illərlə davam edən enerji içkilərinə aludəçiliyi olub. Həkimlərin xəbərdarlığından sonra o, enerji içkilərindən tamamilə imtina edib və həyat tərzini dəyişərək sağlamlığını yaxşılaşdırmağa nail olub.

Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir ki, enerji içkilərində yüksək miqdarda şəkər və kimyəvi maddələr mövcuddur və onların uzunmüddətli istifadəsi orqanizmə ciddi ziyan vurur.

YASTIĞINIZ TUALETDƏN DAHA ÇİRKLİDİR 

ARAŞDIRMA 

Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, yuyulmamış yastıq üzləri tualet oturacaqlarından 17 dəfə daha çox bakteriya daşıyır. “Amerisleep” adlı yataq və döşək şirkətinin apardığı araşdırmada, iştirakçılara 4 həftə ərzində yataq dəstlərini yumaq tapşırılıb. Nəticələr olduqca təəccüblü olub. Bir həftə sonra yastıq örtüklərində təxminən 3 milyon bakteriya aşkarlanıb. Bu, ortalama tualet oturacağından 17 000 dəfə çoxdur. Dörd həftə sonra isə yastıq üzlərində 12 milyondan çox bakteriya tapılıb. Bu, ev heyvanlarının yem qablarından 39 dəfə, diş fırçası tutacaqlarından isə 5 dəfə daha çoxdur.

Mütəxəssislər, yastıq üzlərinin həftədə 1 dəfə yuyulmasını, makiyajla yatmamağı və saçınızı yatmazdan əvvəl qurutmağı, yastıq üzlərini yuyarkən isti su və uyğun yuyucu vasitələrədn istifadə etməyi, yastıqları isə hər 1-2 ildən bir dəyişdirməyi tövsiyə edir.

DÖVLƏT STATİSTİKA KOMİTƏSİ

Cari ilin yanvar-aprel aylarında ölkədə 31 462 körpə doğulub. Bu barədə Dövlət Statistika Komitəsi məlumat yayıb.

Bildirilib ki, ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər min nəfərinə sözügedən göstərici azalaraq 10-dan 9.4-ə düşüb.

Məlumata görə, doğulan körpələr arasında oğlan uşaqlarının xüsusi çəkisi 53.4 faiz, qız uşaqlarının xüsusi çəkisi isə 46.6 faiz olub.

Bu ilin yanvar-aprel aylarında ölkədə 20 535 ölüm halı qeydə alınıb ki, 2024-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər min nəfərinə bu göstərici azalaraq 6.2-dən 6.1-ə düşüb.

Həmçinin, ilin ilk 5 ayında doğulan körpələrdən 1000-i əkiz, 42-si isə üçəm olub, deyə məlumatda bildirilib.

 “BUBBLE-TEA” FANATININ BÖYRƏYİNDƏ 300 DAŞ AŞKARLANIB 

GƏNCİN CƏMİ 20 YAŞI VAR

Tayvanda həkimlər 20 yaşlı bir qızın böyrəklərində 300-dən çox daş aşkarlayıblar. Qız 1 il ərzində adi su içmədiyini, onun yerinə yalnız bubble tea, meyvə şirələri və alkoqollu içkilər istehlak etdiyini bildirib. Nəticədə o, yüksək hərarət və bel nahiyəsində şiddətli ağrılarla xəstəxanaya müraciət edib.

Aparılan kompüter tomoqrafiyası nəticəsində onun böyrəklərində ölçüsü 5 mm-dən 2 sm-ə qədər olan yüzlərlə daş aşkarlanıb. Həkimlər dərhal əməliyyat edərək daşları orqanizmdən çıxarıb. 

Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir ki, xüsusilə yaz və yay aylarında susuz qalmaq böyrək daşlarının yaranma riskini artırır. Adi suyun qazlı və şəkərli içkilərlə əvəzlənməsi sidiyin daha konsentrasiyalı olmasına gətirib çıxarır. Bu isə orqanizmdə duzların kristallaşmasına və nəticədə böyrək daşlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur.

30 İL HƏBS CƏZASI ALDI

Braziliyada şok hadisə baş verib: anestezioloq həkim, hamilə qadınlar qeysəriyyə əməliyyatı zamanı narkoz altında olarkən, təcavüz etdiyi üçün 30 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Cinayətlər birbaşa əməliyyat otaqlarında baş verib. Zərərçəkmiş qadınlar narkozun təsiri altında tam şüursuz vəziyyətdə olub. Həkimin qəribə davranışları tibb personalının şübhələnməsinə səbəb olub. Onlar əməliyyat otağına gizli kamera yerləşdirib və məhz həmin kameradan əldə olunan görüntülər məhkəmədə əsas sübut kimi təqdim olunub.

Məhkəmənin qərarına əsasən həkim tibbi fəaliyyət hüququndan (lisenziyasından) məhrum edilib. O, hər zərərçəkmişə mənəvi ziyana görə 50 000 Braziliya realı, təxminən 16 000 manat təzminat ödəməyə məhkum olunub.

Bu hadisə Braziliya cəmiyyətində geniş rezonans doğurub və xəstəxanalarda təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi ilə bağlı çağırışlara səbəb olub.

XƏBƏRDARLIQ

Yatmazdan əvvəl dişlərinizi fırçalamaq sadəcə təmiz ağız üçün deyil, ümumi sağlamlığınız üçün də son dərəcə vacibdir. Mütəxəssislərin fikrincə, hər gecə insanın ağız boşluğu zərərli bakteriyalar üçün ideal bir mühitə çevrilir – xüsusən də, ağız gigiyenasına düzgün əməl edilmədikdə.

Gecə saatlarında orqanizm daha az tüpürcək ifraz edir və bu da ağızda yığılan bakteriyaların yuyulmasını çətinləşdirir. Nəticədə, dişlərin və diş ətlərinin səthində bakterial təbəqə əmələ gəlir. Bu bakteriyalar yalnız ağız boşluğuna deyil, ümumilikdə orqanizmə də zərər verə bilər. Ağız boşluğundakı bakteriyalar qan dövranına daxil olaraq damar divarlarında iltihab yaradır. Bu isə bir sıra ciddi sağlamlıq problemlərinə gətirib çıxara bilər.

Qeyd edək ki, gündə ən az 2 dəfə – səhər və axşam – dişləri təmizləmək həkimlər tərəfindən tövsiyə olunur.

ALİMLƏR CAVABLAYIR

Müxtəlif hesabatlar tənhalığı vaxtından əvvəl ölümlə əlaqələndirir. 

Bununla belə, Vaterloo Universitetinin İctimai Sağlamlıq Elmləri Məktəbinin tədqiqatçıları tərəfindən aparılan yeni beynəlxalq araşdırma, evdə qulluq alan yaşlı yetkinlər arasında tənhalığın yaygın olmasına baxmayaraq, bunun ölüm riskinin artması ilə əlaqəli olmadığını müəyyən edib.

Tədqiqatçılar Kanada, Finlandiya və Yeni Zelandiyada yaşı 65 və daha çox olan 380 mindən çox evdə qulluq alan şəxsin məlumatlarını təhlil ediblər.

Maraqlıdır ki, alimlər ailə və ya dostlarından dəstək alan insanların özlərini daha çox tənha hiss etdiyini bildiriblər. 

Tənhalıq psixoloji rifah üçün ciddi təhlükədir. Amma hər tək yaşayan insan özünü tənha hiss etmir və əksinə. Yalnızlıq hissi sizi öldürməsə belə, onu ictimai sağlamlıq üçün vacib prioritet halına gətirir", deyə Vaterloo Universitetinin İctimai Sağlamlıq Elmləri Məktəbinin professor Dr. John Hirdes bildirib.

ALİMLƏRDƏN XƏBƏRDARLIQ

Londondakı Brunel Universitetinin alimləri tərəfindən aparılan tədqiqat, xəstəxana şəraitində geniş yayılmış və həyat üçün təhlükəli infeksiyalara səbəb olan Pseudomonas aeruginosa bakteriyasının, bəzi tibbi cihazlarda istifadə olunan plastik materialları parçalayaraq oradan qida kimi istifadə edə bildiyini sübut edib. Araşdırma nəticələri nüfuzlu Cell Reports jurnalında dərc olunub.

Tədqiqat zamanı alimlər Britaniya xəstəxanasında bir xəstənin yarasından götürülən bakteriya nümunəsini analiz edib. Alimlər müəyyən edib ki, bu bakteriya "Pap1" adlı ferment istehsal edir. Bu ferment tibbi şaxələrdə, tikişlərdə, yara sarğılarında və digər tibbi cihazlarda istifadə olunan plastik maddəni parçalayaraq, bakteriyaya enerji verir. 

Tədqiqatın maraqlı nəticələrindən biri də odur ki, plastiklə qidalanmaq təkcə bakteriyanın yaşamasına yox, həm də antibiotiklərə qarşı daha güclü qoruyucu təbəqə – biofilm yaratmasına səbəb olur. Bu biofilmlər, bakteriyanın dərmanlara qarşı müqavimətini artırır və onu müalicə olunması daha çətin hala gətirir.

ALİMLƏR İZAH EDİR

Alimlər hissiyyat qabiliyyətini bərpa edən diş implantı hazırlayıb.

Tafts Universitetinin alimləri hissiyyat funksiyalarını qismən bərpa edə bilən yeni növ diş implantı təqdim edib. Bu innovativ implant ənənəvi protezlərdən fərqli olaraq sümüyə yerləşdirilməyə ehtiyac duymur və yumşaq toxumalarla inteqrasiya olunaraq sinirlərlə birləşir.

İnnovativ texnologiya bioçürüyən örtüklə əhatələnmiş implantdan ibarətdir. Bu örtük daxilində sinir toxumasının yaranmasını stimullaşdıran zülallar və kök hüceyrələr yerləşir. İmplant diş ətinə bərkidilir və onun xarici hissəsində yerləşən nanolif qatı örtük həll olunduqca həcmini artıraraq toxumalarla daha yaxşı əlaqə yaradır.

Siçanlar üzərində aparılan ilkin sınaqlar implantın yüksək biouyğunluğunu və funksional effektivliyini göstərib. İmplant yerləşdirildikdən 6 həftə sonra onun funksiyası təbii dişlərə yaxın nəticələr verib. Alimlər növbəti mərhələdə daha iri dişlərə sahib heyvanlar üzərində testlər keçirməyi və gələcəkdə klinik sınaqlara başlamağı planlaşdırırlar.

MARAQLI ARAŞDIRMA

Avropalı alimlərin apardığı araşdırmada kişilərin saqqalında itlərin tükündən daha çox insan sağlamlığına zərərli bakteriya olduğu sübut edilib.
“European Radiology” jurnalında dərc olunan tədqiqatda 18 saqqallı kişinin dəri, tüpürcək və 30 fərqli cins itdən tük və selik nümunələri analiz edilib.
Tədqiqatçılar həm insanlarda, həm də itlərdə insanlar üçün zərərli olan bakteriya koloniyalarını axtarıb.
Tədqiqatlar göstərib ki, 18 kişinin hamısında, 30 itdən isə yalnız 23-də çox sayda zərərli mikrob var.
Həkimlər saqqal saxlayan kişilər üçün müntəzəm gigiyenanın vacibliyini vurğulayırlar. Saqqal gündə ən az iki dəfə yuyulmalı, daranmalı, altındakı dəriyə qulluq edilməlidir, deyə mütəxəssilər xəbərdarlıq edir.

AÇARI AİLƏ ÜZVLƏRİNƏ VERİB
Siqareti tərgitmək üçün uzun müddətdir mübarizə aparan Türkiyə vətəndaşı İbrahim Yusel, bu vərdişdən qurtulmaq üçün inanılmaz üsula əl atıb — o, başına xüsusi misdən hazırlanmış dəmir qəfəs taxıb. Bu qəribə və diqqətçəkən hadisə bütün dünyanın marağına səbəb olub.
İbrahim bəy qeyri-adi qəfəsi 40 metr uzunluğunda mis məftildən hörüb. Qəfəsin açarlarını isə ailə üzvlərinə verib. Beləliklə, o, siqaretə olan istəyi artsa belə, qəfəsi çıxarıb siqaret çəkmək imkanından məhrum olur. Sosial mediada və xəbər portallarında geniş yayılan bu hadisə, bir çox istifadəçiyə zərərli vərdişlərdən qurtulmaq üçün həvəsləndirici təkan olub.

QAB YUMAQ BEYİN ÜÇÜN FAYDALIDIR
ALİMLƏR AÇIQLADI
“Time” jurnalında dərc olunan araşdırmaya əsasən, qab yumaq, təmizlik və ya yemək bişirmək kimi gündəlik və mexaniki fəaliyyətlər beynin daha effektiv işləməsinə kömək edir. Məişət işlərinin insanı "səyyar zehn" rejiminə keçirdiyi aşkar edilib. Florida Dövlət Universitetinin alimləri sübut ediblər ki, gündəlik sadə işlər “anı dərk etmək” yanaşması ilə vəhdətdə olanda psixoloji vəziyyət yaxşılaşır.
Somnoloqlar, yəni yuxu üzrə mütəxəssislər bu halı mürgüləməyə bənzədib. Yəni insan tam oyaq olsa da, beyin istirahət rejiminə keçərək dərin düşüncələrə dalır, arxa planda məlumatları emal edir. Bu baxımdan gündəlik ev işləri təkcə evi deyil, həm də beynimizi "təmizləyir".

Gündəlik həyatımızda qarşılaşdığımız problemlər bizə ciddi stres və gərginlik yaratmaqdadır. Xüsusilə, şəhər mühitində yaşayanlar üçün səhər və axşam saatlarının tıxacları, iş yükünün zehni və mənəvi gərginliyi , ailə-məişət çətinlikləri və sosial öhdəliklərin çoxluğu səbəbindən əsəb sistemi daimi yüklənir. Bu, həm fiziki, həm də psixoloji sağlamlığa mənfi təsir edir. Tıxac, iş yükünün stresi və yuxusuzluq bir-birini tamamlayan problemlərdir. Bunlar insanın həyat keyfiyyətini, iş qabiliyyətini aşağı salır və ümumi vəziyyətini pisləşdirir.
Belə vəziyyətlərdə sinir sistemini dəstəkləyən, asılılıq yaratmayan və təbii tərkibli preparatlara üstünlük verilməlidir. Neurexan məhz bu ehtiyacları qarşılayan homeopatik tərkibli dərman vasitəsidir. Almaniyanın Heel şirkəti tərəfindən istehsal edilən Neurexan əsəb sistemini balanslaşdırmaq, gündəlik stres və gərginliyi azaltmaq, həmçinin yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq kimi üstünlüklərə malikdir.
Neurexanın tərkibində passiflora, yulaf, kofe və sink duzu kimi bitki mənşəli və homeopatik maddələr var. Bu komponentlər birlikdə sinir sisteminə sakitləşdirici, rahatlaşdırıcı və balanslaşdırıcı təsir göstərir. Məsələn, passiflora əsəb gərginliyini azaldır, yulaf diqqəti artırır və sinir sistemini gücləndirir, kofe zehni rahatlaşdırır, sink duzu isə əzələ gərginliyini və yuxu pozğunluqlarını aradan qaldırır.
Yollardakı tıxaclar kimi gündəlik stresə səbəb olan amillər insan beynində yüksək yüklənməyə və emosional gərginliyə gətirib çıxarır. Bu zaman insan tez əsəbiləşir, diqqəti dağılır, hətta panik reaksiyalar da yarana bilər. Neurexan bu hallarda sinir sistemini sakitləşdirərək insanın əhvalını və aqressiv reaksiyalarını tənzimləməyə kömək edir.
İş stresi isə çox vaxt uzunmüddət davam edir və nəticədə xronikiləşərək emosional yanma sindromu yaradır. Bu zaman insan həm zehni, həm də fiziki yorğunluq hiss edir, özünü gərgin və yüklənmiş hiss edir. Neurexan iş stresinin yaratdığı zehni gərginliyi azaltmaqla gündəlik fəaliyyətə daha asan uyğunlaşmağa imkan verir.
Yuxu problemləri isə stres və gərginliyin ən çox müşahidə olunan nəticələrindən biridir. Zehni gərginlik yuxuya getməni çətinləşdirir, yuxunun dərinliyini azaldır, tez-tez oyanmalara səbəb olur. Bu da səhər yorğun və halsız oyanmağa gətirib çıxarır. Neurexan yuxu prosesini təbii yolla dəstəkləyir, yuxuya keçidi asanlaşdırır və yuxunun keyfiyyətini artırır. Digər yuxu dərmanlarından fərqli olaraq, Neurexan süstlük və ya asılılıq yaratmır, gün ərzində yorğunluq hissi vermir.
Neurexan gündəlik həyatın müxtəlif dövrlərində, xüsusilə, stresin artdığı zamanlarda və yuxu problemləri olduqda istifadə edilə bilər. Adətən, 12 yaşdan yuxarı uşaqlarda və böyüklərdə gündə 3-4 dəfə, hər dəfə 1 tablet dil altına qoyulur. Yatmazdan əvvəl qəbul edilməsi yuxu keyfiyyətinin yaxşılaşmasına kömək edir. Hamiləlik, südvermə dövrü və ya digər sağlamlıq problemləri zamanı həkim məsləhəti vacibdir.
Ən böyük üstünlüklərindən biri Neurexanın asılılıq yaratmaması və gündəlik fəaliyyətə mane olmamasıdır. Avtomobil idarə etmək və diqqət tələb edən işlərlə məşğul olmaq üçün tam uyğundur. Uzun müddətli istifadə üçün də təhlükəsiz sayılır. Neurexan müasir insanın zehni və emosional gərginliyini azaltmaq, yuxu problemlərini aradan qaldırmaq və ümumi sinir sistemini dəstəkləmək üçün təbii və effektiv bir yoldur. Günümüzün stres dolu mühitində gərginlikdən uzaq, rahat yaşamaq üçün Neurexan etibarlı və sübut olunmuş preparatdır.

TİBBİ TEXNOİLOGİYA
Yeni BCI Sistemi iflic olanlara nitq deffektlərini aradan qaldırmağa kömək edir.
Kaliforniya Universitetinin alimləri yeni beyin-kompüter interfeysi sistemi yaradıblar. Bu qurğu iflic olan şəxslərə rahat danışmaq imkanı ilə bərabər, həm də sadə melodiyaları kompüter vasitəsilə oxuma imkanı verir.
Texnologiya amiotrofik lateral sklerozlu xəstələr üzərində sınaqdan keçirilib. Sistem nitq orqanlarının hərəkətinə nəzarət edən beynin bölgəsinə implantasiya edilmiş dörd mikroelektrod massivindən sinir siqnallarını oxuyur. Siqnallar minimal gecikmə ilə işlənir və süni intellekt alqoritmləri vasitəsilə səsə çevrilir.
Cihaz danışıq zamanı əzələ hərəkəti ilə bağlı beyin əmrlərini şərh edir. İstifadəçinin səsi xəstəlik inkişaf etməmişdən əvvəl çəkilmiş yazılar əsasında öyrədilmiş klonlaşdırma texnologiyasından istifadə edilərək təkrar istehsal olunur. Siqnalların oxunmasından tutmuş nitqin sintezinə qədər bütün prosedur 10 millisaniyədən az vaxt aparır ki, bu da faktiki olaraq ani cavab vermə imkanı yaradır.
Nitqdən əlavə, sistem istifadəçinin oxumaq cəhdlərini tanıyır, üç müəyyən notu müəyyən edir və melodiya yaratmaq üçün səsi modulyasiya edir. Eyni zamanda, texnologiya intonasiya xüsusiyyətlərini və sözlərin vurğulanmasını nəzərə alır, həmçinin sorğu və təsdiq cümlələrini fərqləndirir. Model, sintez edilmiş nitqin ifadəliliyini artıraraq, təlimdə nəzərə alınmayan sözləri də uğurla təkrarlayır. Tədqiqatçılar vurğulayırlar ki, hazırda texnologiya yalnız bir xəstə üzərində sınaqdan keçirilib və testləri fərqli nitq pozuntusu olan daha çox insan üçün genişləndirməyi planlaşdırır.

MÜTƏXƏSSİS YANAŞMASI

Süni intellektin (Sİ) psixoloji dəstək sahəsində istifadəsi təhlükəli nəticələrə səbəb ola bilər.
bB barədə tanınmış rusiyalı psixoloq Yekaterina Orlova xəbərdarlıq edib.
Mütəxəssis vurğulayıb ki, insanın ən şəxsi və həssas məlumatlarını çatbota və ya "ChatGPT" kimi digər Sİ sistemlərinə etibar etməsi şəxsi məlumatların təhlükəsizliyi baxımından ciddi risklər yaradır:
"Ən narahatedici məqam şəxsi məlumatların həssaslığıdır. İnsanların qorxuları, travmaları və səmimi etirafları süni intellekt sistemlərinə ötürüldükdə, bu məlumatlar bəzən kibercinayətkarların əlinə keçə bilər", - deyə Orlova bildirib.
Psixoloqun sözlərinə görə, süni intellekt insan duyğularını tam şəkildə anlaya bilmir, çünki o, nə hiss edir, nə də empatiya qurur:
"Sİ qeyri-verbal siqnalları analiz edə bilmir. O, insanın səsini, baxışını, davranışındakı incə dəyişiklikləri hiss edə bilmədiyi üçün emosional baxımdan kritik vəziyyətlərdə düzgün reaksiya verməyə bilər. Bu isə təhlükəli nəticələr doğura bilər", - deyə mütəxəssis əlavə edib.
Orlova qeyd edib ki, bu texnologiyaların istifadəsində başqa bir təhlükə də ondan ibarətdir ki, insanlar Sİ-yə həddindən artıq güvənərək peşəkar mütəxəssisə müraciəti təxirə sala bilərlər:

ONLARLA İNSANI XƏSTƏXANALIQ OLUB
ABŞ-ın Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzlərinə görə, yeddi ştatda 70-dən çox insan Kaliforniyadan fəaliyyət göstərən fermanın yumurtalarından salmonella infeksiyasına yoluxub.
Şirkət məhsulu geri çəksə də, zərərçəkənlərdən 21-i ağır vəziyyətdə xəstəxanaya yerləşdirilib.
İnfeksiyaya yoluxan ərzağın istehsalçısı olan şirkət "August Egg Company” hazırda fəaliyyətini dondurduğunu bildirib.
Xatırladaq ki, salmonella gənclərdə, immuniteti zəif olanlarda və ya yaşlılarda ölümə səbəb ola biləcək qədər təhlükəli infeksiyadır.

ARAŞDIRMA 

Paris Universitetinin tədqiqatçıları maraqlı araşdırma aparıb. İnsanın saçının kimyəvi tərkibi onun zehni qabiliyyəti ilə sıx bağlıdır. Alimlər 2 mindən çox müxtəlif intellekt səviyyəsinə və sosial statusa malik şəxsin saç nümunələrini araşdırıb. Nəticələrə görə, yüksək intellektə malik insanların saçlarında sink və mis elementləri daha çox olur. Mütəxəssislərin fikrincə bu fərqin əsas səbəblərindən biri qidalanmadır.

İsveçrəli psixoloq Qreta Bauman isə saçın yalnız fiziki sağlamlıqla deyil, emosional vəziyyətlə də əlaqəli olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə saçı başın arxasında topuz şəklində yığmaq diqqəti toplamağa və qərarlılığa kömək edir. Hörük sakitlik və rahatlıq hissi yaradır. Yumşaq daraqla saçları daramaq gərginliyi azaldır, qan dövranını artıraraq beyinin qidalanmasını yaxşılaşdırır. Psixoloqlar həmçinin məsləhət görürlər ki, xəstəlikdən, stressdən və ya depressiyadan sonra saçları kəsmək faydalıdır. Çünki saçlar, insanın keçirdiyi emosional və fiziki vəziyyətlərin "yaddaşını" daşıyır. Saç uclarını kəsməklə həmin mənfi enerjidən qurtulmaq mümkündür.

Bu araşdırmalar göstərir ki, saç yalnız estetik baxımdan deyil, həm də sağlamlıq və psixoloji vəziyyət baxımından vacib siqnallar daşıyır.

ALİMLƏR NƏYİ TÖVSİYƏ EDİR?
Son illər günəş şüalarının dəriyə mənfi təsirləri ilə bağlı elmi araşdırmaların sayı artıb. Alimlər "günəş xərçəngi" kimi tanınan dəri xərçəngi növünün, xüsusilə ultrabənövşəyi (UV) şüalara uzun müddət məruz qalmaqla birbaşa əlaqəli olduğunu bildirirlər. Dünya Səhiyyə Təşkilatının (DST) 2023-cü il hesabatında qeyd olunur ki, dəri xərçənginə yoluxma hallarının 80%-dən çoxu günəşin zərərli UVB və UVA şüalarına məruz qalma ilə bağlıdır.
Harvard Tibb Məktəbinin dermatoloqları tərəfindən aparılan tədqiqatda sübut olunub ki, günəş altında çox vaxt keçirmək dəridə hüceyrə mutasiyalarına səbəb olur. Bu isə əsasən bazal hüceyrəli, yastı hüceyrəli və melanom tipli dəri xərçəngi riskini artırır. Xüsusilə açıq dərili insanlar və uşaqlar daha həssas qrup hesab olunur.
Alimlərin tövsiyə etdiyi 3 əsas günəşdən qorunma üsulu var. Birincisi günəş kremlərindən istifadə, ikincisi isə11:00-dan 16:00-a qədər birbaşa günəşdən uzaq durmaqddır. Bundan əlavə üçüncü vacib şərt geyimləri doğru seçməkdir. Sydney Universitetinin araşdırmalarına əsasən, uzunqollu, sıx toxunmuş parçalardan hazırlanan geyimlər və geniş kənarlı papaqlar UV şüalarının dəriyə təsirini azaldır. UV qoruyuculu geyimlər də son illərdə təsdiqlənmiş effektiv müdafiə üsuludur.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, günəşdən düzgün qorunmaq təkcə estetik deyil, eyni zamanda həyati əhəmiyyət daşıyan sağlamlıq məsələsidir.

ALİMLƏR NƏ DEYİR?!
Mütəxəssislər bildirirlər ki, kondisionerlərin istifadəsi həm sağlamlıq üçün faydalı, həm də zərərli təsir göstərə bilər. Elmi araşdırmalara görə, düzgün istifadə olunan kondisioner isti havalarda istilik vurmasının qarşısını alaraq, bədənin temperatur balansını qoruyur və nəfəs almağı asanlaşdırır. Xüsusilə ürək və tənəffüs yolu xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər üçün isti havada bu cihazdan istifadə mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Digər tərəfdən, kondisionerlərin davamlı və nəzarətsiz istifadəsi bəzi sağlamlıq riskləri yarada bilər. Harvard Universitetinin araşdırmasına əsasən, çox aşağı temperaturda çalışan kondisionerlər əzələ ağrısı, soyuqdəymə və boğaz ağrısı kimi simptomlara səbəb ola bilər. Həmçinin, ildə iki dəfədən az təmizlənən filtrlər allergiya və astma xəstələrinin vəziyyətini vəziyyətini ağırlaşdırır.
Mütəxəssislər məsləhət görürlər ki, kondisioner 23–25°C arasında tənzimlənməli və cihazların filtrləri mütəmadi olaraq təmizlənməlidir.

Həkimdən xəbərdarlıq

Öz istəyi ilə uzun müddət danışmamaq insan beyninə mənfi təsir göstərə bilər.
Bu barədə rusiyalı patofizioloq Sergey Stepanov xəbərdarlıq edib.
Mütəxəssisin sözlərinə görə, belə "susqunluq" beyində nitqə cavabdeh olan qabıq nahiyəsinin funksiyalarının zəifləməsinə səbəb olur:
"Uzun müddət danışmamaq, beynin nitq funksiyasına cavabdeh olan qabıq hissəsinin fəaliyyətinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Bu zaman həmin nahiyədəki neyronlar arasındakı əlaqələr zəifləyir və insan əvvəlki kimi səlis danışmaqda çətinlik çəkir".
Bununla belə, həkim qeyd edib ki, danışmağa yenidən başladıqda bu əlaqələr zamanla bərpa olunur və nitq normal vəziyyətinə qayıdır.

ENDOKRİNOLOQ AÇIQLAYIB
Son zamanlar, qida məhsullarında gizli şəkərin miqdarı artmaqdadır və bu, sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. Rusiyanın tanınmış dietoloq-endokrinoloqu Yurqita Vareyeva, gizli şəkərin mənbələri açıqlayıb
Yarımfabrikat salat sousları. Bu məhsullarda dad artırıcı və konservləşdirici kimi şəkərdən istifadə edir. İkinci məhsul konservləşdirilmiş ərzaqlardır. Təkcə mürəbbələr deyil, həmçinin konservləşdirilmiş noxud və qarğıdalı da şəkər ehtiva edir. Sürətli hazırlanan yarmalar: Bu məhsulların tərkibində şəkər və digər sağlamlığa ziyan olan əlavə maddələr olur. “Fast food” və qəlyanaltılar da bu siyahıya daxildir. Çipslər, krakerlər və digər qəlyanaltılar, şəkər və duzla zəngindir. Pendirli pastaların və hamburger çörəklərinin də tərkibində gizli şəkər olur, deyə həkim xəbərdarlıq edib.
Dietoloq, məhsulların tərkibini diqqətlə oxumağı və şəkər ehtiva edən məhsullardan çəkinməyi tövsiyə edir. Həkim xüsusilə, uşaqları şirələr və qazlı içkilər yerinə sadə suya alışdırmağın onların gələcək sağlamlıqları üçün vacib olduğunu vurğulayıb.

TƏDQİQAT
Finlandiyanın Helsinki Universitetinin alimləri uzunmüddətli və genişmiqyaslı araşdırma apararaq maraqlı nəticəyə gəliblər: orta yaş dövründə — yəni 40–50 yaşlarında — sağlam həyat tərzi istiqamətində atılan addımlar insanın ömrünü uzada bilər.
Tədqiqat göstərib ki, çəkinin azaldılması və bu prosesin davamlı olması, vərdişlərin dəyişməsi – sağlamlığa əhəmiyyətli dərəcədə müsbət təsir edir. Ən maraqlısı isə odur ki, bu dəyişikliklər yalnız gənc yaşlarda deyil, yetkin yaş dövründə də təsirli olur. Yəni, əgər 40 yaşdan sonra “fastfud”u yulaf sıyığı ilə əvəz etsəniz, liftdən istifadə əvəzinə pilləkənlə qalxsanız, bədəniniz sizə sadəcə təşəkkür etməyəcək, həm də ömrünüzü uzadacaq.
Alimlər illərlə iştirakçıların həyat tərzini müşahidə edərək belə nəticəyə gəlib ki, sağlam qidalanma və fiziki aktivliyin artırılması kimi dəyişikliklər heç vaxt gec deyil – əksinə, vaxtında edilən addımlardır.