ALİMLƏR XƏBƏRDARLIQ EDİR
Qadınların kişilərlə müqayisədə 2 dəfə daha çox depressiyaya düşdüyü artıq elmi cəhətdən sübut edilib. Əvvəllər bu fərq daha çox stres, çoxsaylı gündəlik öhdəliklər və yüksək narahatlıq səviyyəsi ilə izah olunub. Lakin son araşdırmalar genetik amillərin də ciddi rol oynadığını göstərir.
Avstraliyadakı Kvinslend Tibb Araşdırmaları İnstitutunun beynəlxalq alimlər qrupu tərəfindən “Nature” jurnalında dərc edilən genişmiqyaslı araşdırma göstərib ki, qadınlar depressiyaya genetik olaraq daha həssasdır. Onların orqanizmi kişilərlə müqayisədə 2 dəfə çox genetik risk daşıyır.
Tədqiqatda həm depressiya keçirmiş, həm də sağlam yarım milyona yaxın insanın DNT-si analiz olunub. Nəticədə depressiya ilə əlaqəli ümumilikdə 7 000 genetik dəyişiklik hər iki cinsdə aşkar edilib. Lakin yalnız qadınlara məxsus əlavə 6 000 unikal risk faktoru da tapılıb. Bu da qadınlarda ümumi genetik risk göstəricisini 13 minə çatdırır.
Alimlər qeyd edir ki, qadınlarda bu genlər metabolizmlə daha sıx əlaqəlidir. Bu isə depressiya zamanı çəki və enerji səviyyəsindəki dəyişiklikləri izah edir.

İLK ŞİKAYƏT DEYİL
Türkiyədə yaşayan “seelmakc” adı ilə tanınan sosial media bloggeri onlayn alış-veriş platforması Temudan aldığı kosmetik məhsul səbəbilə sağlamlıq problemi yaşayıb.
Bloggerin sözlərinə görə, Temudan sifariş etdiyi süni kirpik yapışdırıcısı göz nahiyəsində ciddi infeksiyaya səbəb olub. İnfeksiya əvvəlcə sadə bir apse kimi, yəni bədənin hər hansı bir yerində toplanan irinli boşluqla başlayıb, lakin istifadə etdiyi dərmanlara baxmayaraq sağalmayıb və nəticədə infeksiyaya çevrilib. Daha sonra, irinli nahiyə həkim müdaxiləsi ilə götürülüb.
Blogger yaşadığı bu çətin təcrübəni izləyiciləri ilə bölüşərək Temudan alınan məhsulların təhlükəli ola biləcəyinə diqqət çəkib.
Qeyd edək ki, bu, Temu platformasında satılan məhsulların keyfiyyətsizliyi ilə bağlı yayılan ilk şikayət deyil. Sosial şəbəkələrdə bir çox istifadəçi platformadan aldıqları məhsulların sağlamlıq və təhlükəsizlik baxımından uyğun olmadığını bildirir.

SAĞLAM HƏYAT TƏRZİNİN TƏBLİĞİ ÜÇÜN YENİ QAYDA
Sağlam həyat tərzini təşviq etmək məqsədilə Moskva metropolitenində maraqlı və qeyri-adi təşəbbüs həyata keçirilib. Sərnişinlər metro biletini pulla deyil, fiziki hərəkətlə, yəni cəmi 30 dəfə oturub qalxmaqla (squat) əldə edə bilər. Bu təşəbbüs Rusiya Olimpiya Komitəsi tərəfindən həyata keçirilir.
Fiziki hərəkətləri stimullaşdırmaq üçün quraşdırılmış xüsusi aparat videokamera və hərəkət sensorları ilə təchiz olunub. Sistem insanın hərəkətlərini dəqiq şəkildə qeydə alır və yalnız düzgün icra olunmuş 30 hərəkət müqabilində metro bileti təqdim edir. Aparatın aldatmaq mümkün deyil, texnologiya bədən hərəkətlərini dəqiq analiz edir.
Mütəxəssislər 30 dəfə oturub qalxmaq hərəkətinin qan dövranını artırdığını, əzələ tonusunu yaxşılaşdırdığını, bədən metabolizmini aktivləşdirdiyini və stress səviyyəsini azaltdığını vurğulayıb. Həmçinin, bu cür hərəkətlər aşağı hərəkətli həyat tərzinin fəsadlarının qarşısını almağa kömək edir.
Layihə çərçivəsində hər ehtimala qarşı aparatın yanında tibb işçiləri və təhlükəsizlik əməkdaşları fəaliyyət göstərir. Bu, bədənində hərəkət məhdudiyyəti olan və ya sağlamlıq problemi yaşayan şəxslərin risklərdən qorunmasına yönəlib.

https://www.youtube.com/watch?v=2eoeSVX4Ek4&t=4s

ÇİNLİ ALİMLƏRDƏN ARAŞDIRMA
Ningşia Tibb Universitetinin (Çin) alimləri müəyyən ediblər ki, müntəzəm olaraq səhər yeməyindən imtina etmək metabolik sindromun yaranma riskini artırır. Bu sindrom piylənmə, yüksək təzyiq, qanda şəkər və xolesterin səviyyəsinin artması kimi bir sıra pozuntuları əhatə edir. Tədqiqatın nəticələri “Nutrients” jurnalında dərc olunub.
Araşdırmaya on minlərlə insanın iştirak etdiyi doqquz elmi işin məlumatları daxil edilib. Analiz göstərib ki, səhər yeməmək
metabolik sindromun yaranma ehtimalını 10–26 faiz artırır.
Ən güclü əlaqələr qarın boşluğunda piy toplanması (abdominal piylənmə) və qanda artıq qlükoza ilə müşahidə olunub. Alimlərin fikrincə, səhər yeməyi metabolizmin sabitliyini qorumağa kömək edir. Əvvəlki araşdırmalar da göstərib ki, səhər yeməyi yeyən insanlar gün ərzində qida qəbulunu daha yaxşı idarə edir və duzlu, şəkərli, yağlı qidalara meyilləri azalır.

ALİMLƏR: SUYU DƏYİŞ, MEYVƏNI ARTIR, SAĞLAM OL

London Kral Kollecinin (King’s College London) alimləri tərəfindən hazırlanan və “Journal of Human Nutrition & Dietetics” jurnalında dərc edilən yeni araşdırma göstərib ki, gündə bir neçə kivi yemək qəbizliyin qarşısını almağın ən sadə və təsirli yollarından biridir.
Tədqiqat rəhbəri Dr. Eirini Dimidinin sözlərinə görə, qəbizliyə qarşı mübarizədə ilk addım pəhrizdə lifli qidaları artırmaqdan çox, meyvə və minerallı su qəbulunu gücləndirməkdir. O, gündə 2-3 kivi və ya 8-10 gavalı yeməyi tövsiyə edir. Kivinin tərkibindəki lif nəcis həcmini artırır, bağırsaq hərəkətlərini aktivləşdirir və orqanizmdə su balansını tənzimləyərək nəcisi yumşaldır.
Alimlər bildirirlər ki, minerallarla zəngin su, xüsusilə maqnezium tərkibli sular, adi kran suyundan daha effektlidir. Maqnezium oksid əlavələri isə qarın ağrısı, köp və tualetdə gərginlik kimi simptomları azaldır.
Layihəni maliyyələşdirən Britaniya Dietoloqlar Assosiasiyası yeni təlimatları “dərmansız və elmi əsaslı qidalanma yanaşmasının mühüm addımı” kimi qiymətləndirib.

İNQİLABİ KƏŞF
Yaponiyanın Kobe Universitetindən olan alimlər göz xəstəliklərinin, xüsusilə diabetik retinopatiyanın erkən mərhələdə diaqnostikasında yeni texnologiya hazırlayıb. Yeni metod immun hüceyrələrin, yəni mikroqliyanın retina daxilindəki aktivliyini görməyə imkan verir. Bu isə xəstəlik əlamətləri hələ aşkarlanmazdan əvvəl baş verən dəyişikliklərdir.
Tədqiqat zamanı alimlər siçanlar üzərində xüsusi baş fiksatoru, kontakt linzalar və xüsusi obyektivdən istifadə edərək canlı retina görüntüləri əldə edib. Nəticələr göstərib ki, diabet zamanı mikroqliya hüceyrələri hiperaktiv hala gəlir. Bu da iltihabi proseslərin damarların zədələnməsindən əvvəl baş verdiyini göstərir.
Araşdırma çərçivəsində sınaqdan keçirilmiş Liraglutid adlı dərman vasitəsi mikroqliyanın aktivliyini normallaşdırıb. Maraqlısı odur ki, bu təsir qan şəkəri səviyyəsinə təsir etmədən əldə olunub. Bu isə yeni müalicə və diaqnostika üsullarının inkişafına yol açır.

TİBBDƏ YENİ MƏRHƏLƏ
Roçester Universitetinin alimləri iltihabın beynin qoruyucu baryerini necə pozduğunu öyrənmək üçün insan toxumasından istifadə edərək “çipdə beyin” texnologiyası yaradıblar.
Bu miniatür sistem qan-beyin baryerini təkrarlayır və sitokin fırtınalarının və qan zülallarının neyronlara necə zərər verdiyini ortaya qoyur. İkinci bir araşdırma, perisit adlanan xüsusi hüceyrələrin damar divarlarını bərpa etmək və gücləndirmək, toksin sızması və iltihabın qarşısını almaq qabiliyyətinə malik olduğunu ortaya çıxarıb.
Bu çiplər həkimlərə neyroprotektiv dərmanları hər bir xəstəyə uyğunlaşdırmağa kömək edəcək, əməliyyatdan, sepsisdən və ya kimyaterapiyadan sonra beyin zədələnməsi riskini azaldacaq. Bu texnologiya fərdiləşdirilmiş profilaktika və heyvan testlərinin aradan qaldırılması üçün yol açır, təbabəti insan beynindəki prosesləri dəqiq modelləşdirməyə yaxınlaşdırır.

SALLY İNSTA -
(@sally_therapist)

15 DƏQİQƏYƏ TƏŞVİŞDƏN QURTUL
MÜTƏXƏSSİS FƏNDİ
İngiltərəli psixoterapevt Sally Baker 15 dəqiqə ərzində narahat düşüncələrdən qurtulmaq üçün texnika təklif edib. Dünyanın bir çox tanınmış nəşrləri bu fəndi yayımlayıb.
Beyker qeyd edib ki, təşviş gətirən fikirlər haqqında çox düşünəndə onlar daha da çoxalır və ağırlaşır. Buna görə də, onlara nəzarət etməyi öyrənmək vacibdir.
Mütəxəssis effektiv üsullardan biri kimi “Üç addım” fəndini hazırlayıb. Bu texnika 3 mərhələdən ibarətdir: identifikasiya, sakitlik və paylaşma.
Narahat düşüncələr üstələdikdə və ya panik atak yaxınlaşdıqda, psixoterapevt bu hala nəyin səbəb olduğunu yada salmağı, təşvişin bədənin harasında fiziki hiss olunduğunu müəyyən etməyi məsləhət görür. "Özünüzdən narahatlığı harada hiss etdiyinizi soruşun: başınızda, çənənizdə, boynunuzda, çiyininizdə, və başqa orqanda", - deyə Beyker ilk mərhələni izah edir.
Mütəxəssis tövsiyə edir ki, narahatlığın mənbəyini müəyyən etdikdən sonra, ikinci mərhələdə göz səviyyəsində yerləşən iki nöqtə seçməli və bir dəqiqə ərzində əvvəlcə birinci nöqtəyə, sonra ikinciyə, sonra isə nöqtələr arasındakı boşluğa fokuslanmalısınız.
"Bu, sizin beyninizin kimyasını dəyişir. Əvvəlcə narahatlığın mövcud olmasına icazə verdiniz və onu tam hiss etdiniz, sonra diqqətinizi sadə bir şeyə çevirdiniz. Beləliklə, bədəninizin reaksiyasını dəyişdiniz", - deyə Sally Baker izah edir.
Psixoterapevtin fikrincə, son addım, narahatlığa səbəb olan düşüncəni yenidən nəzərdən keçirməkdir. O iddia edir ki, bu dəfə beyniniz sakitləşib və stimullara fərqli reaksiya verməyə başladığı üçün sizdə narahatlıq yaradan fikirləri təkrar düşnəndə tamamilə fərqli, daha sakit hal yaranacaq.

NYU YORK RƏSMİLƏRİ SOSİAL ŞƏBƏKƏLƏRİ MƏHKƏMƏYƏ VERİB
Nyu York rəsmiləri, sosial media nəhənglərini gənclərdə bilərəkdən psixi sağlamlıq böhranı yatarmaqda ittiham edir.
İddia olunur ki, texnologiya nəhəngləri gənclərin asılılıq yaradan sosial media xüsusiyyətlərinə qarşı həssas olduğunu bilsələr də, onlardan istifadə edirlər.
Nyu-York şəhərinin rəsmiləri 327 səhifəlik iddiada bildirir ki, Facebook, Instagram, TikTok, Snapchat, Google və YouTube-un əsas şirkətləri gənlərin psixi sağlamlığına təhlükədir. Gənclərdə depressiya, narahatlıq, tənhalıq və özünə hörmsizlik kimi xüsusiyyətlər yayılır.
Şəhər rəsmiləri, texnologiya nəhənglərinin alqoritmik şəkildə idarə olunan məzmunun "sonsuz ötürülməsi" və istifadəçiləri öz hesablarını dəfələrlə yoxlamağa sövq edən "daimi bildirişlər" kimi xüsusiyyətlərin asılılıq təsirlərinə qarşı xüsusilə həssas olduqlarını bilsələr də, mənfəət üçün uşaqları və yeniyetmələri hədəf aldıqlarını iddia edirlər.
Hazırda iddia ilə bağlı araşdırma başlanılıb.

AĞIRLAŞMALAR 38-Cİ GÜNDƏ BAŞLAYIB
Dünyada ilk dəfə donuzdan insana qaraciyər transplantasiyası xəstənin ömrünü 171 gün uzatdı.
“Hepatology” jurnalında dərc edilən əmqalədə 70 yaşlı xəstənin Hepatit B və qaraciyər xərçəngi olduğu bildirilir.
Həkimlər xüsusi yetişdirilmiş Diannan adlı donuzunun qaraciyərini ona implantasiya ediblər. İmmunitet sisteminin rədd edilməsini azaltmaq və qanın laxtalanma təhlükəsizliyini yaxşılaşdırmaq üçün donuz qaraciyərinə on gen modifikasiyası tətbiq edilib.
Transplantasiya ilk ayda olduqca yaxşı nəticələr verib. Qaraciyər safra və mühüm qan laxtalanma zülalları istehsal edib və orqanizm yeni orqanı rədd etməyib.
Bununla belə, 38-ci gündə ağırlaşmalar başlayıb.
Aparılan müalicə vəziyyəti idarə etməyə kömək edib, lakin sonradan xəstə təkrar daxili qanaxma keçirib 171-ci gündə ölüb.

"JOHNSON&JOHNSON" MƏHKƏMƏDƏ UDUZDU
ABŞ-də məşhur şirkət pensiyaçı qadının ölümünə görə 966 milyon dollar təzminat ödəməli olacaq.
ABŞ-də məhkəmə "Johnson&Johnson" (J&J) korporasiyasının üzərinə talk əsaslı toz pudranın istifadəsindən sonra ölən pensiyaçı qadının ailəsinə 966 milyon dollar məbləğində təzminat ödəmək öhdəliyi qoyub. Kaliforniyadan olan qadının 88 yaşı vardı.
Məhkəmə "Johnson&Johnson"u (J&J) 2021-ci ildə nadir xərçəng növündən ölən qadının ailəsinə 966 milyon dollar ödəmək öhdəliyi qoyub. Mərhum Mey Murun qohumları iddia edirlər ki, onda mezotelioma "J&J"nin tərkibində asbest olan talkəsaslı uşaq pudrasını istifadə etdikdən sonra inkişaf edib.
Korporasiya dəymiş ziyan müqabilində 16 milyon dollar təzminat və 950 milyon dollar cərimə ödəməlidir. Bununla belə, "Johnson&Johnson"un vitse-prezidenti Erik Haas məhkəmənin qərarı ilə razılaşmadığını bildirərək, apellyasiya məhkəməsinə şikayət etmək niyyətində olduğunu deyib.
Şirkətin nümayəndələri uşaq pudrasının tərkibində asbest olduğunu inkar edirlər. Buna baxmayaraq, "Johnson&Johnson" talkəsaslı məhsulun satışını dayandırıb, çünki Mey Murun işi ilk belə hadisə deyil.

YENI NEYROŞƏKİL TEXNIKALARI

Yeni aparılmış tədqiqat göstərib ki, şizofreniya xəstələrində beyin nahiyələrində dəmir və mayelin səviyyəsi aşağıdır. Araşdırma London Universitetləri — King’s College, Hammersmith Xəstəxanası və Imperial College — tərəfindən həyata keçirilib və nəticələr “Molecular Psychiatry” jurnalında nəşr olunub.
Tədqiqatçılar 85 şizofreniya xəstəsi və 86 sağlam nəzarət qrupunu maqnetik rezonans görüntüləmə üsulları ilə analiz ediblər. Onlar miqnetik həssaslıq xəritələşdirilməsi (magnetic susceptibility mapping) və difuziya MRI-si kimi metodlardan istifadə ediblər ki, bu metodlar dəmir və mayelin miqdarını ölçməyə imkan verir.
Nəticələr göstərib ki, xəstə qruplarda maqnetik həssaslıq daha aşağı, orta diffusivlik daha yüksək, və həssaslıq aniostropiyası (susceptibility anisotropy) daha azdır. Bu göstəricilər mayelin və dəmirin eyni zamanda çatışmazlığına işarə edir. Ən çox dəyişikliklər kaudat, putamen və globus pallidus bölgələrində müşahidə olunub — bu zonalar oligodendrosit hüceyrələri ilə zəngindir.

QEYRİ-ADİ XƏSTƏLİK TARİXÇƏSİ
İngiltərənin Derbişir əyalətindən olan 20 yaşlı gənc ağır infeksiyanın ilk xəbərdaredici əlamətlərini qrip simptomu zənn edib.
Levi özünü reseptsiz dərmanlarla müalicə edib. Vəziyyəti kəskin pisləşəndə , qızdırma düşməyəndə, daimi yorğunluq və iştahsızlıq kimi əlamətlər də özünü biruzə verəndə valideynlər onu xəstəxanaya aparıb.
Həkimlər ona sepsisə və çoxlu orqan çatışmazlığına səbəb olan pnevmokok pnevmoniyası diaqnozu qoyublar. Gənc adam induksiya olunmuş komaya yerləşdirilib və ekstrakorporeal membran oksigenləşdirmə (ECMO) aparatına - müvəqqəti olaraq ağciyər və ürək kimi fəaliyyət göstərən sistemə qoşulub. Bir neçə gün sonra həkimlər onun hər iki ayağını dizdən aşağı kəsmək qərarına gəliblər.
Həkimlərin səyinə baxmayaraq, onun vəziyyəti ağır olaraq qalır və sağ qalma şansı cəmi 30 faizdir.

YENI TƏDQİQAT

Uzunmüddətli araşdırma göstərir ki, gündəlik fermentasiya edilmiş soya qəbul edən yaşlı insanlar yaddaş performansında müəyyən irəliləyişlərə nail olurlar. Bu tədqiqat sağlam yaşlılarda apardılıb və nəticələr, əsasən 70 yaşdan yuxarı qadınlarda yaddaşın daha aydın inkişaf etdiyini göstərib.
Tədqiqatçılar 12 həftəlik, üçqat kor, plasebo-nəzarətli bir sınaq keçiriblər. Araşdırmaya 65 və üzəri yaşı olan sağlam kişi və menopoz dövrünü keçmiş qadınlar daxil edilib. Soya allergiyası və neyrodegenerativ xəstəlikləri olanlar istisna edilib. İştirakçılar fermentasiya edilmiş soya tozu (Q-Can Plus®) və ya plasebo tozunu tərzi dəyişdirmədən gündə iki ölçülü qablaşdırmada qəbul ediblər.
Tədqiqatın sonuna qədər yaddaş üzrə testlərdə fermentasiya edilmiş soya qrupunda plasebo qrupu ilə müqayisədə statistik olaraq əhəmiyyətli yanaşma müşahidə olunub (p = 0,041). Yaddaş göstəricilərində orta hesabla 8,47 % artım qeydə alınıb, plasebo qrupunda isə 2,05 % artım olub. Digər kognitiv sahələrdə əhəmiyyətli fərq olmayıb. Belə irəliləyişlər xüsusilə 70 yaşdan böyük qadınlarda daha qabarıq olub; onların həm yaddaşlarında, həm də ümumi zehni qabiliyyət göstəricilərində artım müşahidə edilib.

 ƏZƏLƏLƏRƏ DÜŞƏN GÜCÜ YÜNGÜLLƏŞDİRİR

Çinli startap Hypershell “X Ultra” adlı yeni yüngül ekzoskeletini təqdim edib. Bu cihaz uzun yürüşlər, dağa dırmanma və ağır yük daşıma üçün nəzərdə tutulub. Quruluşun elektrik mühərriki 1000 vatt gücdədir və əzələlərə düşən yükü təxminən 63 faiz azalda bilər. Cihaz həmçinin ürək ritmini 42 faiz qədər azaltmağa kömək edə bilər.
X Ultra bir batareya ilə 65 kilometr məsafəyə qədər enerji təmin edir, əlavə batareya ilə isə məsafə 130 kilometrə çatdırıla bilər. Quruluşun özü batareyasız 1,8 kiloqram çəkiyə malikdir.
Cihazın satışı 1999 ABŞ dollarından başlayır.
X Ultra, ekzoskelet sahəsində SGS sertifikatına malik ilk açıq hava modelidir. Bu sertifikat cihazın iddia olunan performans parametrlərini müstəqil şəkildə təsdiqləyir.
Ümumi olaraq, Hypershell X Ultra yürüyüş, velosiped sürmə və dağ yürüşləri üçün iddia olunan performans üstünlükləri ilə texnologiya həvəskarlarının diqqətini çəkir. Gələcəkdə bu tip qurğuların gündəlik həyat və idman sahələrində necə təkmilləşəcəyi maraq doğurur.

14 SAAT FASİLƏSİZ DƏRS EDİB
Çinin Hunan əyalətində yaşayan 11 yaşlı məktəbli Lyanlyan yay tapşırıqlarını 1 gündə bitirmək üçün 14 saat fasiləsiz dərs etdikdən sonra xəstəxanaya yerləşdirilib. Bu barədə South China Morning Post məlumat yayıb.
Uşaqda sürətli nəfəsalma, başgicəllənmə, baş ağrıları və ətraflarda keyimə kimi ciddi simptomlar müşahidə olunub. Hadisə günü o, səhər saat 8:00-dan axşam 22:00-a qədər fasilə vermədən ev tapşırıqları ilə məşğul olub. Saat 23:00 radələrində vəziyyəti daha da ağırlaşdığından valideynləri onu təcili olaraq xəstəxanaya aparıb. Həkimlər onun emosional gərginlik nəticəsində yaranan hiperventilyasiya, yəni çox sürətli və dərin nəfəsalma sindromu yaşadığını bildirib.
Lyanlyanın nəfəsalma ritmi tənzimləndikdən və oksigen maskası ilə yardım göstərildikdən sonra vəziyyəti sabitləşib.
Qeyd edək ki, Çanşa Mərkəzi Xəstəxanasından bildirilib ki, uşaq təcili yardım şöbəsinə bənzər simptomlarla 30-dan çox məktəbli gətirilib. Bu, digər aylardakı göstəricidən 10 dəfə çoxdur.

REANİMASİYAYA DÜŞDÜ
Britaniyada qəribə hadisə baş verib. Natan Riminqton adlı şəxs 3 gün ərzində, 3 kiloqram jelibon yeyib və nəticədə reanimasiyaya yerləşdirilib. Məlumata görə, Natan Amazon platformasından 3 kq-lıq marmelad ayısı konteyneri sifariş edib və onu qısa müddət ərzində təkbaşına yeyib. Bu miqdarda şirniyyat təxminən 10 min kilokalori təşkil edir. Bir müddət sonra kişidə şiddətli qarın ağrıları, tərləmə və zəiflik müşahidə olunub.
Nəticədə o, xəstəxanaya aparılıb. Əvvəlcə həkimlər qida zəhərlənməsindən şübhələnib. Lakin aparılan testlər onun həddindən artıq jelatin qəbul etdiyini göstərib. Əlavə müayinələr nəticəsində isə Natan Riminqtonda kəskin divertikulit, yəni yoğun bağırsağın divarlarında olan çıxıntıların iltihabı diaqnozu qoyulub.
Həkimlər bildirib ki, jelatin və digər sıx maddələrin həddən artıq qəbulu bağırsaqda iltihab riskini artırır.
Qeyd edək ki, Natan 6 gün reanimasiyada saxlanılıb. Ona damar yolu ilə müalicə və tam aclıq rejimi təyin edilib.

15 MİLYONU 13-15 YAŞLI YENİYETMƏLƏRDİR

Dünyada 100 milyondan çox insan veyp (elektron siqaret) istifadəçisidir və onların ən azı 15 milyonu 13-15 yaşlı yeniyetmələrdir.

Bu rəqəmlər Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) 2000-2024-cü illəri əhatə edən tütün istehlakı tendensiyalarına dair yeni hesabatında təqdim olunub.

Hesabatda qeyd edilir ki, elektron siqaret istifadəçilərinin böyük əksəriyyəti yüksəkgəlirli ölkələrdə yaşayır.

Tədqiqat fərqli əhali kateqoriyaları arasında keçirilmiş 2 000-dən çox sorğunun nəticələrinə əsaslanır.

Britaniyada qəribə hadisə baş verib. Natan Riminqton adlı şəxs 3 gün ərzində, 3 kiloqram jelibon yeyib və nəticədə reanimasiyaya yerləşdirilib. Məlumata görə, Natan Amazon platformasından 3 kq-lıq marmelad ayısı konteyneri sifariş edib və onu qısa müddət ərzində təkbaşına yeyib. Bu miqdarda şirniyyat təxminən 10 min kilokalori təşkil edir. Bir müddət sonra kişidə şiddətli qarın ağrıları, tərləmə və zəiflik müşahidə olunub.

Nəticədə o, xəstəxanaya aparılıb. Əvvəlcə həkimlər qida zəhərlənməsindən şübhələnib. Lakin aparılan testlər onun həddindən artıq jelatin qəbul etdiyini göstərib. Əlavə müayinələr nəticəsində isə Natan Riminqtonda kəskin divertikulit, yəni yoğun bağırsağın divarlarında olan çıxıntıların iltihabı diaqnozu qoyulub.

Həkimlər bildirib ki, jelatin və digər sıx maddələrin həddən artıq qəbulu bağırsaqda iltihab riskini artırır.

Qeyd edək ki, Natan 6 gün reanimasiyada saxlanılıb. Ona damar yolu ilə müalicə və tam aclıq rejimi təyin edilib.

Epilepsiya, beynin elektrik aktivliyində baş verən qəfil və nəzarətsiz dəyişikliklər nəticəsində yaranan xroniki nevroloji xəstəlikdir. Bu vəziyyət əsasən təkrarlanan qıcolma tutmaları ilə özünü göstərir və uşaqlarda olduqca geniş yayılıb. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə planı uşağın həyat keyfiyyətini qorumaq üçün çox vacibdir. Uşaq nevroloqu olaraq Dr. Ülkər Mürsəlova epilepsiyanın hər uşağa görə fərqli yanaşma tələb etdiyini vurğulayır.

• Uşaqlarda epilepsiyanın səbəbləri

Epilepsiya uşaqlarda müxtəlif səbəblərə görə yarana bilər. Bəzən bu, doğuşdan gələn genetik meyllərlə bağlı olur, bəzən də hamiləlik və doğuş zamanı baş verən oksigen çatışmazlığı ilə əlaqələnir. Sinir sisteminin iltihabi xəstəlikləri, beyin travmaları, metabolik pozğunluqlar da risk faktorları arasında yer alır. Bəzi hallarda isə epilepsiyanın səbəbi heç bir müayinədə aşkar olunmur və bu, “idiopatik epilepsiya” adlanır.

• Əlamətləri vaxtında tanımaq çox vacibdir

Valideynlər çox zaman epilepsiyanı yalnız güclü qıcolmalarla əlaqələndirirlər, amma xəstəlik fərqli şəkildə də özünü göstərə bilər. Uşaq qəfil dayanaraq bir nöqtəyə baxa bilər, şüuru bir neçə saniyəlik itə bilər və ya əllərində, ayaqlarında ani titrəmələr baş verə bilər. Tutmadan sonra yuxululuq və halsızlıq da tez-tez rast gəlinən hallardandır. Bu əlamətlərdən hər hansı biri təkrarlanırsa, vaxt itirmədən uşaq nevroloquna müraciət etmək çox önəmlidir.

• Diaqnostika və düzgün müalicə

Epilepsiyanın müalicəsi yalnız dərman təyin etməkdən ibarət deyil; əsas məsələ xəstəliyin düzgün diaqnozudur. Dr. Ülkər Mürsəlova hər bir uşağı fərdi şəkildə qiymətləndirir. Diaqnostika mərhələsində EEG müayinəsi, MRT görüntüləmə və zəruri hallarda genetik testlər tətbiq olunur. Bu, epilepsiya növünü və yaranma səbəbini daha dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir.

Müalicə adətən antiepileptik dərmanlarla başlayır və çox hallarda qıcolmalar nəzarət altına alınır. Bəzi uşaqlar üçün xüsusi pəhriz — ketogenik dieta — qıcolmaların tezliyini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Dərmanlara cavab verməyən nadir hallarda cərrahi müdaxilə və ya vagus sinir stimulyasiyası kimi müasir üsullar da nəzərdən keçirilir. Müalicənin uğuru müntəzəm izləmə, dozaların düzgün tənzimlənməsi və valideynlərlə sıx əməkdaşlıqdan asılıdır.

• Valideynlər üçün vacib məsləhət

Epilepsiya diaqnozu valideynlər üçün qorxulu görünə bilər, amma vaxtında düzgün həkimə müraciət edildikdə bu xəstəliyə nəzarət etmək mümkündür. Qıcolma zamanı uşağı təhlükəsiz vəziyyətə gətirmək, başını yana çevirmək və ağzına heç nə qoymamaq lazımdır. Tutma 5 dəqiqədən çox davam edirsə və ya uşağın şüuru uzun müddət bərpa olunmursa, dərhal təcili yardım çağırmaq vacibdir. Eyni zamanda, uşağın mütəmadi olaraq nevroloji müayinədə olması və Dr. Ülkər Mürsəlovanın tövsiyələrinə əməl etməsi müalicənin uğurunu artırır.

Epilepsiya uşaqlarda vaxtında aşkarlanarsa, müalicə ilə çox vaxt uğurla idarə oluna bilər. Əgər övladınızda yuxarıda qeyd olunan əlamətləri müşahidə edirsinizsə, gecikmədən Dr. Ülkər Mürsəlovaya müraciət edin və uşağınız üçün düzgün diaqnostika və fərdi müalicə planı əldə edin.

• Düzgün mütəxəssis seçimi uşağın həyat keyfiyyətini qorumaqda ən önəmli addımdır.

RİSK ETMƏYƏ DƏYƏRMİ?

Dietoloq və biokimya üzrə elmlər doktoru Maks Goulend sosial şəbəkələrdə yayılan “mümkün qədər çox lif qəbul etmək” trendinin bəzi insanlar üçün zərərindən danışıb.
O qeyd edir ki, yetkin insanlar üçün gündəlik lif norması təxminən 30 qramdır, lakin yeni trend bu rəqəmi 40–50 qrama qaldırmağa təşviq edir.
Çox miqdarda lif qəbulu qarnın şişməsi, spazm, ağrı və qaz yaranmasına səbəb ola bilər. Həmçinin lifin həddindən artıq olması və kifayət qədər maye qəbul etməmək sərt nəcis və qəbizliyə gətirib çıxara bilər.
Lif sağlamlıq üçün vacib olsa da, orqanizmin həddindən artıq yükə məruz qalması qaraciyər və bağırsaq sistemini yükləyə, bəzi mineral maddələrin (kalsium, dəmir, maqnezium, sink) sorulmasını azalda bilər.
Bu trend xüsusilə mədə-bağırsaq xəstəlikləri olan insanlar, məsələn Crohn xəstəliyi və ya irritabl bağırsaq sindromu (İBS) olanlar üçün risklidir və xəstəliyi pisləşdirə bilər.
Belə pəhriz dəyişiklikləri etməzdən əvvəl həkim məsləhəti almaq vacibdir.
Xatırladaq ki, buğda məhsulları - çörək, yulaf, makaron), paxlalılar- lobya, noxud, mərcimək, meyvə, tərəzvəz və qoz-fındıq, badam, günəbaxan tumu lif tərkibli əzaqlardır.

NƏHAYƏT ELMİ CAVAB

Böyük Britaniyada aparılan və “The Lancet” jurnalında dərc olunan nəhəng klinik sınaq – TIME (Treatment in Morning versus Evening) – hipertoniya xəstələrinin ən çox verdiyi suallardan birinə aydınlıq gətirib: təzyiq dərmanını səhər içmək daha yaxşıdır, yoxsa axşam?
Tədqiqatda 21 mindən çox hipertoniya xəstəsi iştirak edib. İştirakçılar təsadüfi olaraq iki qrupa bölünüb: biri səhər, digəri isə axşam dərman qəbul edib. Onlar illərlə izlənilib və ürək tutması, insult və ölüm halları müqayisə olunub.
Nəticə gözlənildiyi kimi sadə olmayıb: axşam qəbulun səhərdən əhəmiyyətli üstünlüyü aşkarlanmayıb. Yəni kardiovaskulyar hadisələrin tezliyi hər iki qrupda eyni səviyyədə olub. Bu, illərdir aparılan “axşam qəbul daha yaxşı qoruyur” iddialarına ciddi cavab sayılır.
Alimlər qeyd edirlər ki, bəzi xəstələrdə axşam qəbul qan təzyiqinin gecə nəzarətini yaxşılaşdıra bilər, lakin bu, hamıya aid deyil. Üstəlik, sidikqovucu tərkibli dərmanların axşam qəbul edilməsi yuxu pozğunluğuna səbəb ola bilər.
Araşdırmanı aparan “University of Dundee” və bir neçə britaniyalı klinik mərkəzin alimləri vurğulayıb ki, əsas məsələ dərmanı vaxtında və mütəmadi qəbul etməkdir. Qəbul saatını isə həkimlə birgə, şəxsi həyat tərzinə və dərmanın növünə uyğun müəyyənləşdirmək lazımdır.

BEYNƏLXALQ HƏKİMLƏR GÜNÜDÜR

Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının (WHO) məlumatlarına görə, 2025-ci ildə dünyada həkimlərin sayı 10.000 nəfər əhalidə təxminən 150 nəfər təşkil edir. Bu göstərici ölkələr arasında əhəmiyyətli fərqlər göstərir. Məsələn, Lüksemburqda 10.000 nəfər əhalidə 500-dən çox həkim fəaliyyət göstərir, halbuki bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu rəqəm 10-dan azdır.
Son illərdə həkimlər arasında cinsiyyət bərabərliyi mövzusunda əhəmiyyətli dəyişikliklər müşahidə olunur. 2025-ci ildə Fransa və Böyük Britaniyada qadın həkimlərin sayı kişiləri keçərək, həkimlər arasında qadınların üstünlük təşkil etdiyi ilk dəfə qeydə alınmışdır. Eyni zamanda, müxtəlif etnik qruplardan olan həkimlərin sayı da artmışdır, xüsusən Hindistan, Pakistan və Misir kimi ölkələrdən gələn həkimlərin sayı nəzərə çarpır.
Dünyada həkimlərə olan tələbat artmaqdadır. OECD-nin 2023-cü il hesabatına görə, yaşlı əhalinin artması ilə əlaqədar olaraq inkişaf etmiş ölkələrdə həkim çatışmazlığı problemi gündəmdədir. Bu vəziyyət, həkimlərin iş yükünü artırır və səhiyyə sistemlərinin davamlılığını təhlükə altına alır.
Saf televiziyası və STV xəbər kollektivi adından Beynəlxalq həkimlər günü münasibətilə bu məluliyyətli peşənin sahiblərini təbrik edirik!

YENİ TƏDQİQAT
Qadınlar kişilərdən daha uzun yaşayır. Bu ömür fərqi qadınların çox vaxt daha sağlam qidalanma və həyat tərzinə riayət etmələri, öz sağlamlıqlarına daha çox diqqət yetirmələri ilə izah olunur.
“Science Advances” jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, qadınlar səhiyyə və yaşayış şəraitindəki irəliləyişlərə baxmayaraq, hələ də kişilərdən daha uzun yaşayır. Bu tendensiya sadəcə insanlarda deyil,bəzi heyvanlarda da belədir.
Tədqiqat həm vəhşi təbiətdə, həm də zooparklarda yaşayan şimpanze, gəmirici, sığın və bir çox quş növləri də daxil olmaqla 1176 növdən ibarət olub. Bu indiyədək edilən ən əhatəli təhlildir.
Tədqiqat nəticəsində məlum olub ki, məməli növlərinin 72%-də dişilər orta hesabla 12% daha uzun yaşayır. Quş növlərində isə 68% erkəklər orta hesabla 5% daha uzun yaşayır.
Tədqiqatçılar xromosomlardakı fərqin bu mətləbə aydınlıq gətirdiyini vurğulayıblar.
Məməlilərdə dişilərdə iki X xromosomu var, kişilərdə isə bir X xromosomu və bir Y xromosomu var ki, bu da qadınları "zərərli" genetik mutasiyalardan qoruyaraq potensial olaraq üstünlüyü təmin edir.

ARAŞDIRMA
Danimarkalı alimlərin apardığı genişmiqyaslı araşdırma göstərib ki, az çəkili insanların ölüm riski artıq çəkidən əziyyət çəkənlərlə müqayisədə daha yüksəkdir. 85 mindən çox iştirakçının daxil olduğu bu tədqiqatda iştirakçıların orta yaşı 66 olub və onlar 5 il müddətində müşahidə edilib. Bu müddət ərzində 7 555 nəfər vəfat edib ki, bu da ümumi iştirakçıların 8%-ni təşkil edir.
Tədqiqatın aparıcı müəlliflərindən biri, Orhus Universitet Xəstəxanasından Dr. Sigrid Gribşolt, qeyd edib ki, bəzi insanlar xroniki xəstəliklər səbəbilə çəki itirir və bu da ölüm riskinin yüksəlməsinə səbəb olur. Yəni təkcə az çəki deyil, onun səbəbi də mühüm rol oynayır.
Məsələ ilə bağlı mütəxəssislər vurğulayır ki, arıq insanlarda da bəzən xolesterin və şəkər səviyyəsi yüksək olur və bu da infarkt, insult kimi ürək-damar xəstəliklərinə səbəb olur.

ASILILIQ – XƏSTƏLİKDİR.
Yaponiyada şəhər meri mobil telefondan gündə yalnız iki saat istifadəyə icazə verdi.
Oktyabrın 1-dən Yaponiyanın Toyoake şəhərinin sakinlərinə işdən və ya dərsdən kənarda gün ərzində mobil telefon, planşet, oyun konsolu və hətta kompüterdən cəmi iki saat istifadə etməyə icazə verilib.
Qəzetin yazdığına görə, bu məhdudiyyətin qoyulması ideyası şəhər meri Masafumi Kuokiyə ağlına getdikcə daha çox məktəblinin dərsdən yayınması barədə məlumat verilməsindən sonra gəlib. Mer bu tendensiyanın mobil qurğulardan və oyunlardan asılılıq ilə əlaqələndirib.
Yeni qayda əsasən simvolik xarakter daşıyır, çünki mobil telefondan istifadəyə nəzarət etmək imkanı yoxdur və heç bir cərimə nəzərdə tutulmur.

CANLI NEYRON KİMİ HƏYƏCANLANA BİLİR
Massaçusets Universitetinin alimləri insan beyninin fəaliyyətini təqlid edə bilən inqilabi texnologiya üzərində işləyərək, canlı neyron hüceyrələrinin davranışını tam şəkildə təkrarlayan süni neyron hazırlayıb. Bu neyron həyəcanlana bilir, öyrənmə qabiliyyətinə malikdir və kimyəvi siqnallara reaksiya verir.
Yeni süni neyronun əsasını “memristor” adlanan yaddaşa malik olan rezistor təşkil edir. Bu cihaz “Geobacter” bakteriyasının zülal nanohissəciklərindən hazırlanıb. Tədqiqatçılar əlavə olaraq neyronu kimyəvi sensorlarla təchiz edib. Bu sensorlar ionlara və neyromediatorlara reaksiya verir və süni neyronun fəaliyyətini ətraf mühitdən gələn kimyəvi siqnallara uyğun olaraq tənzimləməsinə şərait yaradır.
Eksperimentlər zamanı süni neyron insan ürəyinin hüceyrələri ilə uğurla qarşılıqlı əlaqə qurub. O, ürək hüceyrələrinin yığılmalarını izləyib və noradrenalin kimi maddələrə reaksiya verib.
Alimlər bildirir ki, bu texnologiya hələlik erkən mərhələdədir və yalnız laboratoriya şəraitində istifadə olunur.

YENİ QƏRAR
ABŞ prezidenti Donald Tramp süni intellektdən (Sİ) istifadəni uşaqlarda xərçənglə mübarizəyə yönəldən yeni fərman imzalayıb. O, Ağ Evdə keçirdiyi tədbirdə bu addımın diaqnostikanı sürətləndirəcəyini, klinik sınaqları daha effektiv edəcəyini və profilaktikanı gücləndirəcəyini bildirib.
Yeni təşəbbüs çərçivəsində 50 milyon dollar ayrılacaq. Bu vəsait Trampın prezidentliyinin ilk dövründə başladılan “Uşaq xərçəngi üzrə məlumat toplama təşəbbüsü”nün maliyyəsini ikiqat artıraraq ümumilikdə 100 milyon dollara çatdıracaq. Layihə böyük həcmli tibbi məlumatların toplanması və onların süni intellekt vasitəsilə təhlilinə yönələcək.
Xatırladaq ki, “Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının” hesablamalarına görə, dünyada hər il 19 yaşadək 400 min uşaq və yeniyetmə bu xəstəliyə tutulur.

YUXU APNESİ HAQQINDA YENİ ARAŞDIRMA
Tədqiqat göstərib ki, havanın yüksək səviyyədə çirkli olduğu ərazilərdə yaşayan yuxu apnesi xəstələrinin vəziyyəti daha da ağırlaşır.
Hollandiyanın Amsterdam şəhərində Avropa Tənəffüs Cəmiyyətinin (ERS) Konqresində təqdim edilən beynəlxalq araşdırmaya görə, havanın çox çirkli olduğu ərazilərdə yaşayan obstruktiv yuxu apnesi (OSA) olan insanlar daha ağır simptomlarla üzləşirlər. Tədqiqata 14 ölkənin 25 şəhərində obstruktiv yuxu apnesi (OSA) olan 19 325 xəstənin məlumatları daxil edilib. İnformasiya Avropa Yuxu Apnesi Məlumat Bazasından götürülüb.
Təhlil göstərib ki, böyük şəhərlərdə yaşayanların obstruktiv yuxu apnesi daha ağır simptomlar verib.
Xatırladaq ki, bu xəstəlik zamanı tez-tez yüksək səslə xoruldama, yuxuda ağır nəfəs alma və qəfildən uzunmüddətli dayanmalar müşahidə edilir. Pasientlər dəfələrlə yuxudan oyadır, hətta yuxuda ikən hava çatışmazlığından həyatını itirir.
Həmçinin bu xəstəliyi olanlar hipertoniya, insult, ürək-damar xəstəlikləri və 2-ci tip diabet riski də daşıyır.

YENİ QAYDA
Ölkədə reseptlərin aydın, böyük hərflərlə yazılması həkimlər üçün məcburi edilib.Hindistanda həkimlərin oxunmaz reseptlər yazması ciddi problemə çevrilib və bu, bəzən xəstələrin həyatına təhlükə yaradır.
2014-cü ildə Hindistanın Nalqonda şəhərindən olan əczaçı 3 yaşlı qızın yanlış dərman səbəbilə vəfat etməsindən sonra məhkəməyə müraciət edib. Bu hadisə nəticəsində 2016-cı ildə Hindistan Tibb Şurası həkimlərə reseptləri oxunaqlı şəkildə yazmağı tövsiyə edən qərar qəbul edib. 2020-ci ildə isə səhiyyə naziri bu qaydalara əməl etməyənlərə qarşı cəza tədbirlərinin görüləcəyini açıqlayıb.
Buna baxmayaraq, xüsusilə kənd yerlərində hələ də oxunmaz reseptlər əczaçılara ciddi çətinlik yaradır. Təcrübəli əczaçılar bəzi hallarda yazını təxmin edə bilsələr də, səhvlərin qarşısını almaq üçün tez-tez həkimlərlə əlaqə saxlamaq məcburiyyətində qalır. Hindistanın Ali Məhkəməsi məsələ ilə bağlı qərarında reseptin oxunacaq vəziyyətdə olmasının xəstənin hüququ olduğunu və hətta həyat qurtara biləcəyini vurğulayıb. Məhkəmə həmçinin tibbi təhsilə xətt dərslərinin əlavə olunmasını və yaxın 2 il ərzində rəqəmsal resept sisteminə keçidi tövsiyə edib.

YENİ TƏDQİQAT
Kembric Universitetinin alimləri diabet və allergiyaya qarşı istifadə olunan iki dərmanın birlikdə tətbiqinin dağınıq skleroz xəstələrinin müalicəsində ümidverici nəticələr verdiyini açıqlayıb.
Avropanın Dağınıq Skleroz Araşdırmaları və Müalicəsi Komitəsinin konfransında təqdim olunan araşdırmaya görə, metformin və klemastin dərmanlarının kombinasiyası zədələnmiş sinir örtüyü mielini bərpa edə bilər.
Tədqiqatda təxminən 70 dağınıq skleroz xəstəsi iştirak edib. Onların yarısına 6 ay boyunca bu dərman kombinasiyası, digər yarısına isə plasebo verilib. Nəticədə, aktiv dərman alan qrupda sinir impulslarının ötürülmə sürəti sabit qalıb, plasebo qəbul edənlərdə isə bu göstərici zəifləyib. Bu isə mielinin bərpasının mümkün olduğunu göstərir.
Əgər növbəti mərhələlərdə effektivlik və təhlükəsizlik təsdiqlənərsə, bu yanaşma təkcə dağınıq skleroz deyil, həm də Alzaymer və Parkinson kimi digər neyrodegenerativ xəstəliklərin müalicəsində də inqilabi dönüş nöqtəsi ola bilər.