UNİCEF-İN YENİ HESABATI
BMT-nin Uşaq Fondu UNİCEF-in yeni hesabatına görə, dünyada artıq çəkidən və piylənmədən əziyyət çəkən məktəbyaşlı uşaqların sayı az çəkili uşaqları üstələyir. Hazırda 188 milyon uşaq və yeniyetmə piylənmə problemindən əziyyət çəkir.
Tədqiqatçılar 190-dan çox ölkə üzrə məlumatları təhlil edərək müəyyən edib ki, Afrikanın cənubunda yerləşən ölkələr və Cənubi Asiya istisna olmaqla, bütün regionlarda artıq çəki halları, az çəkidən əziyyət çəkənlərə nisbətən daha geniş yayılıb. Son 25 ildə isə artıq çəkili uşaqların sayı 2 dəfə artaraq 391 milyona çatıb.
Ən yüksək piylənmə göstəriciləri Sakit okean adalarında qeydə alınıb. –Həmçinin Çili (27%), ABŞ və BƏƏ (21%) kimi yüksək gəlirli ölkələrdə də göstəricilər yüksəkdir. UNİCEF bildirir ki, bu artımın əsas səbəblərindən biri uşaqların ultra-emal olunmuş, yüksək şəkərli və duzlu məhsullara üstünlük verməsidir. Bu cür qidalanma uşaqların fiziki və zehni inkişafına ciddi zərər.
UNİCEF həmçinin xəbərdarlıq edir ki, piylənmə uşaqlarda diabet, ürək-damar xəstəlikləri və psixoloji problemlərə səbəb olur. Təşkilat sağlam və balanslı qidalanmanın uşaqların böyümə və inkişafında həlledici rol oynadığını vurğulayıb.

MƏHKƏMƏSİ BAŞLADI
Fransanın şərqindəki Besançon şəhərində 30 nəfəri qəsdən zəhərləmək, 12 nəfəri öldürməkdə ittiham olunan keçmiş anestezioloqun məhkəməsi başlayıb.
Həmkarları tərəfindən yüksək istedadlı mütəxəssis hesab edilən 53 yaşlı Frederik Peşye 2008-ci ildən etibarən xəstələri zəhərləməkdə şübhəli bilinir.
Ona qarşı ciddi ittihamlara baxmayaraq, həkim məhkəmə nəzarəti altında azaddır və bazar ertəsi Fransa radiosuna deyib ki, “zəhərlənmə ilə bağlı heç bir dəlil yoxdur”.
Məhkəmə üç aydan çox davam edəcək və iddia edilən 30 qurbanı təmsil edən 150-dən çox vəkilin iştirakı ilə keçiriləcək.
Zəhərlənmə iddiaları ilk dəfə 2017-ci ilin yanvarında, 36 yaşlı Sandra Simardın onurğa əməliyyatında ürəyinin dayandığı zaman ortaya çıxıb.
Məhkəmə prosesi dekabr ayına qədər davam edəcək və təqsirləndirilən şəxs məhkəmə nəzarəti altında azadlığa buraxılacaq. Günahı sübut olunarsa, onu ömürlük həbs cəzası gözləyir.
Frederic Peşye həkim ailəsindəndir, onun atası da anestezioloq olub.

ALİMLƏR YENİ CİHAZ YARADIB

Cənubi Koreya və Amerikalı alimlər unikal tibbi cihaz hazırlayıblar - əməliyyat zamanı birbaşa zədə yerində sümük greftlərini 3D çap etməyə qadir olan dəyişdirilmiş "yapışqan tapança".Yeni texnika əvvəlcədən hazırlanmış implantlar əvəzinə, qüsurun anatomiyasını dəqiq şəkildə təkrarlayaraq, yerində biomaterial formalaşdırır. Sümüklərin mineral xarakteristikası ilə gücləndirilmiş elastik polimerdən (PCL) hazırlanmış çubuqlar aşağı temperaturda əridilir və zəhərli həlledicilər olmadan tətbiq olunur. Materialda infeksiyaya qarşı qorunmanı artıran və regenerasiyanı təşviq edən antibiotiklər var.
Heyvanlar üzərində aparılan təcrübə zamanı "skelet yapışqan" ənənəvi sümük sementini üstələyib. Çap bir neçə dəqiqə çəkib və bir neçə həftədən sonra sıx təbii sümük toxuması əmələ gəlib. Material daha güclü və daha çevikdir, bu da mürəkkəb qüsurlarda belə sağalmağa kömək edir. Bu yanaşma cərrahi əməliyyat müddətini azaldır, hazırlığı sadələşdirir və müalicəni fərdiləşdirir, deyə alimlər bildirir. Lakin bu texnologiyanın insanların istifadəsinə verilməzdən əvvəl daha geniş miqyaslı sınaqlara və sterilizasiya və istehsal standartlarının hazırlanmasına ehtiyac var, deyə cihazın yaradıcıları vurğulayıb.

Abdominal köp–qarın boşluğunda normadan artıq subyektiv dolğunluq və ya gərilmə hissinin olmasıdır. Abdominal köp bağırsaqda aerofagiya hesabına qazların toplanması nəticəsində yarana bilər, həmçinin, malabsorbsiya sindromu, hissəvi bağırsaq keçməməzliyi, qəbizlik, qıcıqlanmış bağırsaq sindromu (QBS), menstrual dövr, disbioz, qarnın ön divarının əzələlərinin tonusunun azalması və ya həzm traktının funksional zədələnməsinin simptomu ola bilər. Assit, şişlər və infeksiyalar abdominal köplərin vacib, lakin az rast gəlinən səbəbidir.

Əksər hallarda səbəblər çoxfaktorlu olur. Abdominal köpün çox yayılmış və ciddi səbəbi olmayan bir simptom olmasına baxmayaraq, uzun müddət davam edən abdominal köp diareya, çəki azalması, qəbizlik, qanlı nəcislə müşayiət olunursa, ciddi xəstəlikləri inkar etmək üçün əlavə müayinələrdən keçmək lazımdır. Qeyd olunan şikayətlərlə yanaşı qarın boşluğunun obyektiv gərilməsi müşahidə olunursa, burda funksional zədələnmələrlə yanaşı üzvi dəyişikliklər haqqında da düşünmək lazımdır. Abdominal köpdən əziyyət çəkən pasiyentlərdə, adətən, gəyirmə, meteorizm kimi simptomlar olur. Xəstədə QBS (qıcıqlanmış bağırsaq sindromu) varsa, visseral hiperhəssaslıq və qarın boşluğunun gərilməsi qeyd olunur. Qidanın passajı və abdominal köp arasında əlaqə qeyri-müəyyəndir, lakin şərti-patogen və ekzogen mikroflora vacib rol oynaya bilər. Çoxsaylı tədqiqatlarda QBS-nin bifidobakteriyalar, süd turşusu bakteriyaları kimi probiotiklərlə effektli müalicəsi haqqında məlumat verilmişdir. Abdominal köpmənin patofizioloji xüsusiyyətləri ilkin patologiyadan və sonradan ona qoşulan çoxsaylı xəstəliklərdən asılıdır. Müalicənin məqsədi özünütənzimləməni bərpa etməklə pasiyenti abdominal şikayətlərdən azad etməkdir. Effektli müalicə üçün pasiyentin patofizioloji xüsusiyyətlərinə fərdi yanaşma, onların səbəbini tapıb funksional nəticələri aradan qaldırmaq və bloklanmış özünütənzimləmə sistemlərini bərpa etmək vacibdir. Bunun üçün aşağıdakı sxem faydalı ola bilər.

Hepeel – qaraciyər və öd kisəsinin funksiyasını bərpa edir.
Momordica compositum-mədəaltı vəzin funksiyasını, həzm fermentlərinin sintezini yaxşılaşdırır və köpü, qəbizliyi, ishalı aradan qaldırır.
Nux vomica – Homaccord- mədə bağırsaq peristaltikanı, öd axınını tənzimləyir və köpü, qəbizliyi, aradan qaldırır
Bu dərmanlar Biotənzimləyici preparatlardır, Almaniya istehsalıdır, təbii tərkibli və kiçik dozalıdır.
Hər yaşda istifadə oluna bilər və əlavə təsiri yoxdur.

Qanunsuz tibb fəaliyyətinə qarşı mübarizə

“Qanunsuz tibb fəaliyyətinə qarşı mübarizə: hüquqi çərçivə və ictimai məsuliyyət” mövzusunda ictimai müzakirə keçirildi
10 sentyabr 2025-ci il tarixində Bakı şəhərində, Qafqaz Sahil mehmanxanasının konfrans zalında Özəl Tibb Müəssisələri Assosasiyası (ÖTMA) Azərbayan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi ilə əməkdaşlıqda “Qanunsuz tibb fəaliyyətinə qarşı mübarizə: hüquqi çərçivə və ictimai məsuliyyət” mövzusunda ictimai müzakirə keçirilib.

İctimai müzakirədə AR Səhiyyə Nazirliyinin, Baş Prokurorluğunun, TƏBİB, İTSDA nümayəndələri, ÖTMA üzvləri, ixtisaslaşmış QHT-lər iştirak ediblər.

İctimai müzakirəni ÖTMA İdarə Heyətinin sədri Günel Əliyeva açaraq tədbirin əhəmiyyətini vurğulayıb. Açılışda həmçinin Milli Məclisin Səhiyyə Komitəsinin üzvü Pərvanə Vəliyeva və Səhiyyə Nazirliyinin Aparat rəhbəri Tural Babayev çıxış edərək qanunsuz tibbi fəaliyyətin pasiyentlərin sağlamlığına vurduğu təhlükələrdən və mövcud problemlərin aradan qaldırılması üçün birgə səylərdən barədə fikirlərini bölüşüblər.

AR Səhiyyə Nazirliyinin Səhiyyə siyasəti şöbəsinin müdiri Ramik Quliyev “Qanunsuz tibb fəaliyyəti halları və bu hallara qarşı həyata keçirilən tədbirlər” mövzusunda məruzə edib. O, Nazirlik tərəfindən görülən tədbirlər, daxil olan pasiyent şikayətləri və mövcud praktiki keyslər barədə məlumat verib, qarşıda duran vəzifələr və tövsiyələri iştirakçılarla bölüşüb.

Müzakirənin hüquqi aspektləri üzrə Baş Prokurorluğun Cinayət təqibindən kənar icraatlar idarəsinin rəis müavini Zamir Paşayev və ÖTMA hüquqşünası Elxan Əzizov çıxış ediblər. Onlar Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 142-ci maddəsinin tətbiqi, qanunsuz tibbi fəaliyyətin cinayət məsuliyyəti ilə nəticələnməsi və mövcud hüquqi mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi məsələlərinə toxunublar.
Daha sonra ÖTMA Baş katibi Vüqar Eyvazovun modetarolruğu ilə sual-cavab və açıq müzakirə sessiyası keçirilib. Burada iştirakçılar qanunsuz tibbi fəaliyyətin qarşısının alınması yolları, dövlət nəzarəti mexanizmləri, pasiyentlərin məlumatlılığının artırılması və maarifləndirmə kampaniyalarının əhəmiyyəti barədə fikir və təkliflərini səsləndiriblər.
İctimai müzakirənin yekununda aşağıdakı qanunsuz tibbi fəaliyyətlə mübarizədə dövlət nəzarətinin, ictimai qınağın gücləndirilməsi, pasiyentlərin hüquq və vəzifələri barədə maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsi, dövlət qurumları, özəl tibb müəssisələri, hüquq mühafizə orqanları, həmkarlar ittifaqları, vətəndaş cəmiyyəti və media arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi ilə əlaqədar təkliflər irəli sürülüb.

QANUNSUZ TİBB FƏALİYYƏTİNƏ QARŞI MÜBARİZƏ - VİDEO 

Tədbirin sonunda ÖTMA İdarə Heyətinin sədri Günel Əliyeva bildirib ki, təkliflər ümumiləşdiriləcək və aidiyyatı üzrə dövlət qurumlarına, digər maraqlı tərəflərə təqdim olunacaq. ÖTMA qarşıda bu istiqamətdə fəal işləməyə davam edəcək və səylərin əlaqləndirilməsi birgə təşəbbüslər irəli sürəcək.

📍 Ünvan: Bakı şəhəri, Xətai rayonu, 1188 məhəllə, Sabit Orucov küç., 17C
📞 Tel: (+994) 70 316 94 10
📩 E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. | This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
🌐 Veb: www.otma.az

ARAŞDIRMA

Fransanın İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı tərəfindən yayımlanan son araşdırmaya əsasən, müasir dövrün gənc nəsli ənənəvi evlilik anlayışına əvvəlki qədər maraq göstərmir. Araşdırma nəticələri göstərir ki, gənclər evlənməkdənsə, dünyanı gəzməyi, fərqli ölkələri kəşf etməyi və müxtəlif mədəniyyətlərlə tanış olmağı üstün tutur. Artıq bir çox gənc evliliyi məcburi bir addım kimi deyil, şəxsi qərar və seçim kimi dəyərləndirir. 

Təşkilatın apardığı araşdırma gənclərin evlilikdən imtina etmə səbəblərini də açıqlayır. Gənclər evliliyin məsuliyyət və öhdəliklərindən çox, fərdi inkişaf, karyera qurmaq və dünya görüşünü genişləndirmək istəyir. Bu da onların ailə qurmaqdan çox şəxsi arzularının ardınca getməsinə səbəb olur. Gənclərin bu seçimində səyahət etmək, yeni yerlər kəşf etmək, fərqli insanlarla tanış olmaq və unudulmaz xatirələr toplamaq əsas rol oynayır. Belə həyat tərzi onlara həm şəxsi inkişaf, həm də geniş dünyagörüşü qazandırır.

 YENİ CİHAZ

Sonsuzluq problemini həll etmək üçün Kornell Universitetinin tədqiqatçıları yardımçı reproduktiv texnologiyada əsas addım olan cumulus oositlərinin çıxarılmasını sadələşdirən və avtomatlaşdıra bilən yenilikçi cihaz hazırlayıblar. Onların vibrasiya ilə işləyən çipi nəinki mürəkkəb proseduru sadələşdirir, həm də dünyanın ixtisaslı embrioloqları və ya yaxşı maliyyələşdirilən laboratoriyaları olmayan ərazilərində onu əlçatan edir və ümumi xərcləri azaldır. Bu, sonsuzluqla mübarizə aparan milyonlarla cütlük üçün ümid verir və bütün dünyada məhsuldarlıq müalicələrini daha əlçatan edir.

Tədqiqatın nəticələri “Lab on a Chip” jurnalında dəredilib. 

Metodun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədqiqatçılar mayalanma və embrionun inkişaf nisbətlərini əl ilə denudasiya edilmiş və vibrasiya ilə induksiya olunan axınla müalicə olunan yumurtalar arasında müqayisə ediblər. Nəticələr praktiki olaraq eyni olub. 

"Adətən sonsuzluqla mübarizə prosesi bahalı və mürəkkəbdir; klinikalar kadrların hazırlanmasına çox vaxt sərf edirlər və onlar insan resurslarından çox asılıdırlar. Lakin bizim metod həm maddi vəsaitə, həm də zamana qənaət edəcək, deyə müəlliflər məqalədə vurğulayır.

YENİ TƏDQİQATIN NƏTİCƏLƏRİ
Alimlər süni şirinləşdiricilərin, xüsusilə də azkalorili içkilər və desertlərdə geniş istifadə olunan aspartam, saxarin və digər alternativ şəkər maddələrinin beyin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə biləcəyini ortaya çıxarıb. Braziliyada yerləşən San-Paulu Universitetinin qeriatriya kafedrasının dosenti Klaudia Kimi Suemotonun rəhbərlik etdiyi bu tədqiqatın nəticələri Amerika Neyrologiya Akademiyasının tibbi jurnalında dərc edilib.
Tədqiqat çərçivəsində 8 il ərzində orta yaşı 52 olan 13 minə yaxın Braziliya vətəndaşı izlənilib. Bu maddələrdən çox istifadə edən insanlarda beyin funksiyalarının zəifləməsi 62% daha sürətli baş verir. Ən güclü təsir şəkərli diabet xəstələrində müşahidə edilib. Tədqiqatda araşdırılan süni şirinləşdiricilər arasında aspartam, saxarin, asesulfam K, eritrit, ksilit, sorbit və tagatoza olub. Maraqlıdır ki, yalnız tagatoza ilə beyin funksiyalarının zəifləməsi arasında hər hansı bir əlaqə aşkar edilməyib.
Qeyd edək ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının bir bölməsi olan Beynəlxalq Xərçəng Araşdırmaları Agentliyi aspartamı potensial olaraq kanserogen maddə kimi qiymətləndirib. Avropa Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi hal-hazırda bu maddələrin təhlükəsizliyini yenidən qiymətləndirir.

EKSPERTLƏRDƏN AÇIQLAMA
Rusiyanın Perm Politexnik Universitetinin alimləri gündəlik həyatımızda və şəhər modasında geniş yayılmış məşhur kroks ayaqqabılarının sağlamlıq üçün təhlükəli ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.
Universitetin “Hesablama riyaziyyatı, mexanika və biomexanika” kafedrasının dosenti Vladislav Nikitinin sözlərinə görə, krokslar rahat və praktik olsa da, onların konstruksiyası ayağın düzgün fiksasiyasını və dəstəyini təmin etmir. Bu səbəbdən ayaq içində artıq hərəkətlər edir, bel və ayaq əzələləri isə bu sabitsizliyi kompensasiya etməyə çalışır. Nəticədə, ayağın təbii hərəkət mexanizmi pozulur, yüklənmə bərabər paylanmır və bu da burxulma riskini artırır. Qısa müddətli istifadədə yorğunluq, uzunmüddətli istifadədə isə dayaq-hərəkət sistemində xroniki problemlərə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, gigiyenik risklər də mövcuddur. “Ayaqqabının içindəki rütubətli və isti mühit — bakteriya və göbələklər üçün ideal inkubatordur. Əgər kroksları hər istifadədən sonra yuyub qurutmursunuzsa, bu orqanizmlər aktiv şəkildə çoxalır”, – deyə universitetin “Kimya və biotexnologiyalar” kafedrasının dosenti Anastasiya Zorina bildirib.

MƏŞHUR NEYROCƏRRAHIN TƏCRÜBƏSİ
Məşhur neyrocərrah və tibb üzrə jurnalist Doktor Sancay Qupda illərlə apardığı tibbi təcrübəyə əsaslanaraq bildirir ki, ağrı yalnız fiziki deyil, həm də emosional hissdir və onun mərkəzi beyin sayılır. Onun sözlərinə görə, insanların ağrını hiss etməsi çox fərqlidir və bu hissi ölçmək çətindir, çünki o, subyektivdir.
Qupda qeyd edir ki, xroniki ağrı ilə kəskin ağrı bir-birindən tamamilə fərqlənir. Kəskin ağrı bədəni qorumaq funksiyası daşısa da, xroniki ağrı beyində yaranan pozuntu kimi qiymətləndirilə bilər.
O, həmçinin vurğulayır ki, opioid tərkibli dərmanlar xroniki ağrını müalicə etmir, əksinə, bədənin təbii endorfin istehsalını azaldır. Bundan əlavə, doktor Qupda bildirir ki, ağrının yaranmasına uşaqlıq travması, stress, depressiya və gündəlik emosional vəziyyət kimi faktorlar ciddi təsir edir, və bu səbəblər mütləq şəkildə nəzərə alınmalıdır.
Nəticə etibarilə, ağrı fiziki olsa da, onu idarə edən və formalaşdıran beyindir. Bu səbəbdən, xroniki ağrının müalicəsində təkcə bədəni deyil, zehni də müalicə etmək vacibdir.

YENİ ARAŞDIRMA
“Avropa Həyat Tərzi” Tibb Cəmiyyətinin apardığı yeni araşdırma göstərib ki, həftədə ən az bir dəfə kluba gedən insanların ürək-damar sağlamlığı daha yaxşı olur, stress hormonu olan kortizolun səviyyəsi azalır və əhval tənzimlənməsi yaxşılaşır.
Müntəzəm olaraq rəqs edən insanlarda ürək ritminin sürəti 21% yaxşılaşıb və stress göstəriciləri azalıb. Bu isə daha uzun və sağlam ömürün əlamətləridir.
Tədqiqat onu da ortaya çıxarıb ki, fiziki aktivlik, sosial əlaqələr və ritmik musiqinin birləşməsi beyində serotonin və dopamin səviyyəsini artırır. Bu hormonlar psixi narahatlıq və yaşlanma ilə mübarizədə vacib rol oynayır.

MÜTƏXƏSSİSLƏR CİDDİ TƏHLÜKƏ BARƏDƏ XƏBƏRDARLIQ EDİR
Həkimlər və tədqiqatçılar xəbərdarlıq edir ki, veypdən istifadə xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələr üçün geri dönməz sağlamlıq fəsadlarına səbəb ola bilər. Elektron siqaretlər "zərərsiz alternativ" kimi təqdim olunsa da, tədqiqatlar onların ürək-damar xəstəlikləri, ağciyər zədələnməsi və xərçəng riski ilə əlaqəli olduğunu göstərir.
Norveçli kardioloq professor Maya-Liza Löxen bildirib ki, veyp ürək döyüntüsünü artırır, qan təzyiqini yüksəldir və arteriyaları sərtləşdirir. Bu da gələcəkdə ürək xəstəlikləri riskini artırır. Xüsusilə nikotin gənc beyin üçün təhlükəlidir: yaddaş, öyrənmə və diqqətə mənfi təsir göstərir.
Araşdırmalara görə, Avropada 15-16 yaşlı yeniyetmələrin 22%-i mütəmadi olaraq veyp istifadə edir. Bu göstərici 5 il öncə 14% idi. Tədqiqatlar göstərir ki, veyp istifadəçiləri sonradan ənənəvi siqaretə keçməyə meyllidirlər.
ÜST və digər qurumlar veypin tənzimlənməsini və məktəblərdə maarifləndirmə işlərinin aparılmasını vacib hesab edir. Veyp təhlükəli məhsuldur və bununla bağlı cəmiyyətin məlumatlandırılması vacibdir.

HƏKİMLƏR HƏYƏCAN TƏBİLİ ÇALIR
ÜST bildirib ki, psixi pozuntusu olan insanların sayı milyardı ötüb.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) yeni məlumatlarına görə, anksiyete və depressiya dünyada əlilliyin əsas səbəbləri olaraq qalmaqdadır.
Psixi sağlamlığımızdakı problemləri təsvir edən bəzi amillər bunlardır:
- İntihar sunamisi: 2021-ci ildə dünyada təxminən 727.000 intihar hadisəsi baş verib. Bu, gənclər arasında əsas ölüm səbəblərindən biridir.
- Dəstəkdə bərabərsizlik: yüksək gəlirli ölkələrdə ehtiyacı olanların 50%-dən çoxu psixoz (şüurun kəskin “buludlanması”, reallıqla əlaqənin itirilməsi) üçün yardım alır, yoxsul ölkələrdə isə 10%-dən azdır.
- Maliyyə çatışmazlığı: ölkələr orta hesabla sağlamlıq büdcələrinin təxminən 2%-ni psixi sağlamlığa xərcləyirlər.
ÜST ekspertləri bizə xatırladır ki, psixi sağlamlıq və psixoloji rifahın qayğısına qalmaq hər gün bizim vəzifəmizdir.
1. Daimi fiziki fəaliyyət.
2. Sosial əlaqələrin saxlanması.
3. 7-9 saat sağlam yuxu
4. İki həftədən çox müddət ərzində depressiya, narahatlıq və ya digər çətin emosiyaların öhdəsindən gələ bilməyəcəyinizi hiss edirsinizsə, peşəkar yardım axtarmaqdan çəkinməyin.

ARAŞDIRMA
Arizona Dövlət Universiteti tərəfindən aparılan yeni beynəlxalq araşdırma ailədaxili münasibətlər barədə maraqlı və gözlənilməz nəticələr ortaya çıxarıb. 24 ölkədən 4000 nəfərin iştirak etdiyi tədqiqat göstərib ki, ailədaxili münaqişələrdə ən çox aqressiv davranış sərgiləyənlər böyük bacılardır.
Mütəxəssislərin qənaətinə görə, böyük yaşda olan qız övladları – xüsusilə bacılar – ailə daxilində tez-tez mübahisələrə səbəb olur, sözlü hücumlara başlayır və psixoloji təzyiq formalarına əl atır. Bu davranışlar əsasən kiçik bacı və qardaşlara yönəlir. Daha da maraqlısı odur ki, bu tendensiya ailənin sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq müşahidə olunur.
Mütəxəssislər bu cür davranışların səbəblərini daha dərindən öyrənməyə çağırır və ailələrə övladlar arasında münasibətlərə daha çox diqqət yetirməyi tövsiyə edir.

YENİ ARAŞDIRMA

Evli olmayan və uşaq sahibi olmayan qadınlar evli analardan daha xoşbəxt və sağlam hiss edirlər. London İqtisadiyyat Məktəbinin professoru Pol Dolan belə qənaətə gəlib.
Alim qeyd edir ki, bir çox qadını qurduğu karyera, hobbi və sosial əlaqələrdə özünü reallaşdırmaq imkanı kifayət qədər xoş hiss etdirir. Bu qadınlar ailəli, məişəti ilə bərabər karyera quran, həm də övlad yetişdirənlərə nisbətən də daha çoxdur. Azad qadınların məmnunluq səviyyəsi ənənəvi nikah ssenarisi ilə yaşayanlara nisbətən daha çoxdur, deyə alim iddia edir. Bu nəticə qadınların xoşbəxtliyinin açarının həmişə ailə və uşaqlarda olması barədə çoxdan mövcud olan mifi məhv edir, deyə Dolan

https://www.instagram.com/p/DOIYBAEDc5M/
AZAD QADINLAR DAHA XOŞBƏXT OLUR
YENİ ARAŞDIRMA

Evli olmayan və uşaq sahibi olmayan qadınlar evli analardan daha xoşbəxt və sağlam hiss edirlər. London İqtisadiyyat Məktəbinin professoru Pol Dolan belə qənaətə gəlib.
Alim qeyd edir ki, bir çox qadını qurduğu karyera, hobbi və sosial əlaqələrdə özünü reallaşdırmaq imkanı kifayət qədər xoş hiss etdirir. Bu qadınlar ailəli, məişəti ilə bərabər karyera quran, həm də övlad yetişdirənlərə nisbətən də daha çoxdur. Azad qadınların məmnunluq səviyyəsi ənənəvi nikah ssenarisi ilə yaşayanlara nisbətən daha çoxdur, deyə alim iddia edir. Bu nəticə qadınların xoşbəxtliyinin açarının həmişə ailə və uşaqlarda olması barədə çoxdan mövcud olan mifi məhv edir, deyə Dolan

YENİ ARAŞDIRMANIN GÖZLƏNİLMƏZ NƏTİCƏLƏRİ
"Artıq çəkinin bəzi hallarda sağlamlıq üçün faydalı ola biləcəyi sübut olunub" Son tədqiqatlar kökəlmənin yalnız mənfi nəticələrə gətirib çıxarmadığını göstərir. Kaliforniya Universitetində aparılan yeni araşdırma və digər elmi işlər göstərir ki, çəki normadan bir qədər çox olduqda bu, bəzən sağlamlığa müsbət təsir edə bilər.
Kaliforniya Universitetinin 400-dən çox yaşlı pasiyent üzərində apardığı araşdırmada məlum olub ki, bədən kütlə indeksi 25–29.9 arasında olan şəxslərdə əməliyyatlardan sonrakı ölüm halları cəmi 0.8% olub. Bu göstərici normal çəkiyə sahib olanlarla müqayisədə təxminən 20 dəfə azdır. Ən pis nəticələr isə çəkisi az olan insanlarda qeydə alınıb. Bundan əlavə, piy qatları bədəni soyuqdan qoruyur, davamlılıq və fiziki güc baxımından üstünlük yaradır.
Az miqdarda artıq piy orqan və toxumaları travmalardan qoruyur, xüsusilə yaşlı insanlar üçün bu, əhəmiyyətli müdafiə rolunu oynayır. Eyni zamanda, yağ toxuması enerji ehtiyatı kimi çıxış edir və orqanizmin xəstəlik və ya aclıq zamanı fəaliyyətini dəstəkləyir.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir ki, bu məlumatlar piylənmənin sağlamlıq üçün təhlükəli olmadığını göstərmir. Patoloji piylənmə ciddi xəstəliklərə yol aça bilər. Lakin orta səviyyədəki artıq çəki bəzən insanın ümumi sağlamlıq durumuna müsbət təsir göstərə bilər.

YENİ ARAŞDIRMA
Daha uzun yaşamaq mütləq daha sağlam yaşamaq demək deyil. Amerikan alimlərinin Mayo Clinic-də apardığı araşdırma bu qənaətə səbəb olub.
araşdırması
“Communications Medicine” jurnalında dərc olunan son araşdırmada deyilir ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində ömür uzunluğu ilə sağlamlıq arasındakı fərqin xəritəsini tərtib edilib və əvvəlki nəsillərdən sağlam olmasalar da yeni nəslin daha uzunömürlü olduğu müəyyən edilib.
İnsan ömrünün uzunluğu əvvəllər müəyyən edilmiş həddi aşaraq artmaqda davam edir. Bununla belə, gözlənilən ömür uzunluğunun artımı sağlam ömür uzunluğunun ekvivalent artımı ilə üst-üstə düşməyib. Nəticədə gözlənilən ömür uzunluğu (yaşadığı illərin sayı) ilə gözlənilən sağlamlıq keyfiyyəti (sağlamlıq şəraitində yaşamış illərin sayı) arasındakı fərqdə uçurum yaranıb. Gözlənilən ömür uzunluğu ilə sağlam ömür uzunluğu arasındakı fərqin sistemləşdirilməsi xüsusilə sosial-iqtisadi, coğrafi və sosial-iqtisadi bərabərsizliklər kontekstində aktualdır, deyə məqalədə dərc edilib.

QƏRAR DEKABRDA QÜVVƏYƏ MİNƏCƏK
Yeni qanunlara əsasən, Facebook, Instagram, Snapchat və YouTube kimi platformalar azyaşlıların hesab açmasının qarşısını almaq üçün addımlar atmalıdırlar. Avstraliya hökuməti 16 yaşdan aşağı uşaqların sosial mediadan istifadəsini qadağan etməyi planlaşdırır. Qaydaya əməl etməyənlər 50 milyon Avstraliya dolları məbləğində cərimə ediləcək.
Qadağa dekabrda qüvvəyə minəcək.
Federal hökumətin sifarişi ilə hazırlanmış hesabatda yaşın yoxlanılması üçün texnologiyalar – şəxsiyyət sənədləri, üz tanıma, valideyn icazəsi və davranışa əsaslanan alqoritmlər nəzərdən keçirilib. Lakin ekspertlər bu üsulların məxfilik, məlumatların təhlükəsizliyi və dəqiqlik baxımından risklər daşıdığını bildiriblər.
Sorğular göstərir ki, əksər avstraliyalılar qadağanı dəstəkləyir. Bununla belə, bəzi psixoloqlar və uşaq hüquqları müdafiəçilərinin fikrincə, sərt məhdudiyyətlər uşaqları sosial imkanlardan məhrum edə və daha az tənzimlənən internet mühitinə yönləndirə bilər.

ELMİ ARAŞDIRMA 

Yeni klinik sınaqda ultra emal olunmuş qidaların yalnız çəki artımına və xolesterinə deyil, həm də reproduktiv hormonlara, sperma sağlamlığına təsir etdiyi aşkar olunub. 

“Cell Metabolism” jurnalında bildirilir ki, 43 kişi üzərində aparılan tədqiqat 12 həftə davam edib. 

Ultra işlənmiş məhsullarla qidalananlarda spermanın keyfiyyəti yeməkdən sonra 90 dəqiqə ərzində qiymətləndirilib. Qan və plazma standart üsullardan, kütləvi spektrometriyadan istifadə edərək biokimyəvi, hormonal, iltihabi və çirkləndirici markerlər üçün təhlil edilib. 

Bu araşdırma, təkrar emal olunmuş zülalların, hətta kalori qəbulu nəzarəti altında olsa belə, kardiometabolik və reproduktiv sağlamlığa mənfi təsir göstərdiyini müəyyən edib.

ARAŞDIRMA 

"Nutrients" jurnalında dərc olunmuş yeni araşdırmaya görə, körpəlik dövründən qaragilə qəbul edən uşaqlarda allergik simptomlar daha az müşahidə olunub və immun balansları daha yüksək olub.

Sidney Universitetinin alimlərinin apardığı tədqiqatda 3-4 aylıq sağlam, ancaq ana südü ilə qidalanan 60 körpə iştirak edib. Onlar iki qrupa bölünüb: biri gündəlik 10 qramlıq qaragilə tozu, digəri isə eyni kalorili, dad və rəng baxımından oxşar plasebo alıb. Maraqlıdır ki, araşdırmanın əvvəlində qaragilə qəbul edən qrupda bəzi tənəffüs problem simptomları müşahidə olunub plasebo qrupunda isə belə hallar olmayıb.

Araşdırmanın gedişində analizlər göstərib ki, qaragilə alan qrupda respirator və ümumi allergik simptomlarda müsbət dəyişikliklər olub. 4 uşaqda tənəffüs simptomları tamamilə aradan qalxıb və müşahidə dövründə plasebo qrupuna nisbətən daha az yeni simptom yaranıb. 

Bundan əlavə, bu qrupda immunitetlə bağlı müsbət dəyişikliklər və sağlam bağırsaq mikrobiotası müşahidə edilib. Alimlər bildirib ki, qaragilə körpələrin immun sisteminin formalaşmasında və allergiyaların qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

BRİTANİYADA KÖRPƏLƏRƏ QIZILCA ƏLEYHİNƏ VASKSİN VURULACAQ
ALİMLƏR SÜBUT ETDİ
Sidney Universitetinin alimləri sübut edib ki, musiqi insan təxəyyülündəki obrazların məzmununu formalaşdırır, sosial mövzuları gücləndirir və başqalarının varlığını hiss etdirməklə təkliyi azalda bilir. Araşdırma Scientific Reports jurnalında dərc olunub.
Tədqiqat çərçivəsində 600-dən çox insanın iştirak etdiyi 2 eksperiment keçirilib. İştirakçılardan qısa videoda göstərilən fiqurun uzaqdakı dağa səyahətini təxəyyüllərində davam etdirmələri istənilib. Bu zaman bir qrup müxtəlif dillərdə xalq musiqisi dinləyib, digər qrup isə tam sakit şəraitdə olub. Daha sonra iştirakçılar səhnələri təsvir edib.
Araşdırmanın nəticələri göstərir ki, musiqi insan təxəyyülünə güclü təsir göstərir, səhnələr daha canlı, emosional və sosial yönümlü olur. Bu təsir musiqinin sözləri başa düşülmədikdə belə müşahidə olunub. Süni intellektlə aparılan ikinci mərhələdə isə məlum olub ki, yalnız eyni musiqiyə qulaq asan insanlar yaranan təsvirlərin fonunu düzgün müəyyən edə bilib.

ALİMLƏR SÜBUT ETDİ
Sidney Universitetinin alimləri sübut edib ki, musiqi insan təxəyyülündəki obrazların məzmununu formalaşdırır, sosial mövzuları gücləndirir və başqalarının varlığını hiss etdirməklə təkliyi azalda bilir. Araşdırma Scientific Reports jurnalında dərc olunub.
Tədqiqat çərçivəsində 600-dən çox insanın iştirak etdiyi 2 eksperiment keçirilib. İştirakçılardan qısa videoda göstərilən fiqurun uzaqdakı dağa səyahətini təxəyyüllərində davam etdirmələri istənilib. Bu zaman bir qrup müxtəlif dillərdə xalq musiqisi dinləyib, digər qrup isə tam sakit şəraitdə olub. Daha sonra iştirakçılar səhnələri təsvir edib.
Araşdırmanın nəticələri göstərir ki, musiqi insan təxəyyülünə güclü təsir göstərir, səhnələr daha canlı, emosional və sosial yönümlü olur. Bu təsir musiqinin sözləri başa düşülmədikdə belə müşahidə olunub. Süni intellektlə aparılan ikinci mərhələdə isə məlum olub ki, yalnız eyni musiqiyə qulaq asan insanlar yaranan təsvirlərin fonunu düzgün müəyyən edə bilib.

YENİ QƏRAR
ABŞ-ın məşhur aşağı büdcəli hava yolu şirkəti Southwest Airlines, 2026-cı ildən etibarən plus-size, yəni artıq çəkili sərnişinlər üçün yeni və daha sərt qaydalar tətbiq edəcək. Məlumata görə, bədən ölçülərinə görə əlavə oturacağa ehtiyacı olan sərnişinlər əlavə bilet almağa məcbur olacaqlar və bu biletin pulu geri qaytarılmayacaq.
Əlavə biletin geri qaytarılması ancaq o halda mümkündür ki, reysdə boş yerlər olsun, əlavə yer əsas biletlə eyni zamanda və eyni sinifdə alınsın və geri ödəmə yalnız 90 gün ərzində tələb edilsin.
Bu dəyişiklik sosial şəbəkələrdə geniş rezonans doğurub. İstifadəçilər yeni qaydaları dəstəkləsədə, bir çox sərnişinlər bu dəyişiklikləri müsbət qarşılamayıb.
Xat;rladaq ki, son ilin statistik göstəricilərinə əsasən, dünyada bir milyondan çox insan obezdən, yəni vücudda yağ dərəcəsinin artmasına, endokrin və metabolik dəyişikliklərə səbəb olan xəstəlikdən əziyyət çəkir.

 ƏBƏDİ HƏYAT, YOXSA FIRILDAQ?
İkinci həyat üçün 200 min dollar, yəni 425 min manat.
Almaniyada krionik texnologiyaları inkişaf etdirən şirkət bu təkliflə bazara daxil olub.
Krionik texnologiya - insanları donduran və bir neçə yüz illikdən sonra onları həyata qaytarmaq üçün istifadə edilən müasir qətl üsuludur.
Müştəri dondurulmaq qərarına gəldikdə, o, ödəniş edir və krioklinika ilə müqavilə bağlayır. Ölüm təsdiqləndikdən sonra krionik təcili yardım qrupu bədənlə bağlı bütün hüquq və öhdəlikləri öz üzərinə götürür. Ölümdən sonra bir neçə saat ərzində heyət üzvləri cəsədi buzla doldurur və cəsəd krionik mərkəzə aparılarkən qanın laxtalanmasının qarşısını almaq üçün ona heparin yeridilir.
Bədən klinikada qan dövranını təmin edən və oksigenləşməni təmin edən qurğuya yerləşdirilir. Bədənə vitrifikasiya üçün məhlul vurulur. Bu, dondurma zamanı bədən toxumasının kristallaşmasının qarşısını almaq üçün antifriz kimi fəaliyyət göstərən kriyoprotektordur. Proses hüceyrələri parçalaya və toxuma və orqanlara zərər verə bilər, deyə mütəxəssislər əvvəlcədən xəbərdarlıq edir.
Daha sonra maye azot buxar kamerasından istifadə edərək bədən yavaş-yavaş təxminən -195 ° C-ə qədər soyudulur. Kifayət qədər soyuq olduqdan sonra bədən maye azot çəninə köçürülür və orada baş aşağı saxlanılır. Kriyonistlər iddia edirlər ki, bədən maye azotlu qablarda saxlandıqca hüceyrələr hərəkətsiz qalır.
Xatırladaq ki, insanı gələcək üçün dondurma ideyası 1960-ci ildən başlayıb və hazırda minə yaxın insan öz həyatını bu üsulla sonlandırıb.

AVROPA İTTİFAQINDA REKORD YOLUXMA SAYI

Avropa Səhiyyə rəsmiləri bildiriblər ki, bu yay Qərbi Nil virusu və çikungunya qızdırması kimi ağcaqanadlarla yoluxan xəstəliklərin “rekord epidemiyası” qeydə alınıb.
Avropa Xəstəliklərin Qarşısının Alınması və Nəzarəti Mərkəzinə (ECDC) görə, qitənin ağcaqanad mövsümü temperatur yüksəldikcə, ağcaqanadların çoxalması və virusların yayılması üçün ideal şərait yaradır.
Səhiyyə və iqlim ekspertləri də xəbərdarlıq ediblər ki, iqlim dəyişikliyi nəticəsində ağcaqanadlarla yoluxan xəstəliklər Avropada endemik hala gələ bilər.
Agentliyin məlumatına görə, 2025-ci ildə çikunqunya qızdırmasının 27 epidemiyası qeydə alınıb ki, bu da qitə üçün yeni rekorddur. Qərbi Nil virusuna da 335 hadisə baş verib ki, bu da son üç ilin ən yüksək göstəricisidir.
Çikungunya və ya Qərbi Nil virusunun xüsusi müalicəsi yoxdur. Avropa Birliyi Çikungunya qızdırmasına qarşı iki peyvəndi təsdiqləyib, lakin Qərbi Nil virusuna qarşı peyvənd yoxdur.

  Uşaqlarda davranış, əqli və fiziki inkişaf problemlərinin əsl səbəbini öyrənməyin vaxtıdır.

Uşaqlarda nitqin ləngiməsi, göz təmasının az olması, yersiz həyəcan və ya aqressiv davranış çox vaxt valideynlərdə “autizm” şübhəsini doğurur. Lakin bir həqiqəti unutmaq olmaz: bu əlamətlərin hamısı yalnız autizmə aid deyil. Çox zaman vitamin çatışmazlığı, allergiya, metabolik sindrom, nevroloji problemlər, qastroenteroloji şikayətlər və ya sadəcə inkişaf ləngimələri də özünü eyni simptomlarla göstərə bilər.
Məhz buna görə, “autizm” diaqnozu qoyulmazdan əvvəl ətraflı və kompleks müayinə aparmaq həyati əhəmiyyət daşıyır. Çünki yanlış diaqnoz valideynlərin ümidsizliyə qapılmasına səbəb olur, uşağın inkişaf potensialını isə məhdudlaşdırır.

Autizmə bənzər simptomlara səbəb olan digər amillər.
Dəmir, sink və D vitamini çatışmazlığı – nitq ləngiməsi və diqqət yayınıqlığına səbəb ola bilər.
Qida allergiyaları – bəzi uşaqlarda davranış dəyişiklikləri və aqressiya müşahidə olunur.
Epileptik aktivlik – yüngül tutmalar və ya EEQ müayinəsində aşkarlanan gizli pozğunluqlar bəzən autizm simptomlarını təqlid edir.
Nevroloji inkişaf fərqləri – bəzi uşaqlar sadəcə fərqli tempdə inkişaf edirlər.

Doğru diaqnoz niyə vacibdir?
Yanlış “autizm” damğası uşağın gələcək təhsil və sosial həyatına mənfi təsir göstərə bilər. Halbuki, doğru diaqnoz və erkən müdaxilə ilə bir çox uşaq sürətlə normal həyata dönüb potensialını tam göstərə bilər.
Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzində uşaqlar genetik, nevroloji, biokimyəvi və psixoloji testlərdən keçirilir. Bu yanaşma hər simptomun əsl səbəbini tapmağa kömək edir. Beləliklə, valideynlər artıq “Bəlkə övladım autism deyil?” sualı ilə yaşamır, dəqiq cavab əldə edirlər.

Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzində xəstəliklərə fərqli yanaşma
Ətraflı laborator analizlər (vitamin, mineral, metabolik testlər)
Genetik araşdırmalar – irsi faktorların istisna edilməsi
EEQ və nevroloji müayinə – beyin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi
Psixoloq və loqoped dəstəyi – uşağın sosial və nitq bacarıqlarının inkişafı
Fərdi müalicə planı – laborator və instrumental müayinələrin nəticələrinə uyğun olaraq

Əziz valideynlər, unutmayın: övladınızda gördüyünüz hər fərqli davranış “mütləq autizm” demək deyil. Ən doğru addım mütəxəssisə müraciət edib uşağınızı ətraflı müayinə etdirməkdir.
Əgər övladınızda danışığın gecikməsi, diqqət dağınıqlığı, aqressiya və ya ünsiyyət qurmaq çətinlikləri varsa, vaxt itirmədən Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzinə müraciət edin.
Burada “autizm diaqnozu qoyulmuş” övladınız tam ödənişsiz uzman pediatrın konsultasiyasından keçə bilər.

📍 Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzi
Ünvan: Bakı, 3 mkr., Pişəvari 110, M.Əcəmi m.st. yaxınlığında
📞 Tel.: (012 / 050 / 055 / 070) 430 89 89
🌐 www.btk.az

NADİR TİBBİ HADİSƏ
Yaponiyada nadir tibbi hadisə qeydə alınıb. 25 yaşlı kişi mobil telefondan uzun müddət düzgün olmayan vəziyyətdə istifadə etdiyinə görə “əyilmiş baş sindromu”na tutulub. Bu sindrom zamanı şəxs başını öz gücü ilə düz tuta bilmir və ona başını saxlamaq üçün yardım lazım olur.
Həkimlərin sözlərinə görə, pasiyent hər gün saatlarla başını qabağa və aşağı əyərək telefonda oyun oynayıb. Zaman keçdikcə onun boyun əzələləri ciddi şəkildə zəifləyib və o, artıq başını dik tuta bilməyib. Həmçinin, kişinin boynunun arxa hissəsində böyük şiş yaranıb, bu da ağrı və udma çətinliyi ilə nəticələnib. Bu problemlər ona kəskin çəki itirməyə də səbəb olub.
Əvvəlcə mütəxəssislər pasiyenti boyun korseti ilə müalicə etməyə çalışıb, lakin bu, boyun nahiyəsində keyimə hissinə səbəb olub. Nəticədə həkimlər cərrahi müdaxiləyə qərar verib. Aparılan əməliyyat zamanı deformasiya olunmuş fəqərələr və çapıq toxumaları çıxarılıb, daha sonra isə pasiyentin düzgün duruşunu bərpa etmək üçün metal vintlər və çubuqlar yerləşdirilib.

ALİMLƏRDƏN MARAQLI KƏŞF
Alimlər son araşdırmalarda maraqlı bir tendensiyanı üzə çıxarıb. Uşaqların üz cizgilərinin formalaşmağına ata genləri daha çox təsir göstərir. Araşdırma “Psychology Today” jurnalında dərc olunub.
Bu, əsasən üz quruluşu və sümük sistemi ilə bağlı genetik faktorlarla əlaqələndirilir. Araşdırmalara görə, üzün güclü çənə xətti, ifadəli yanaq sümükləri və xarakterik burun kimi cizgilər daha çox ata xəttindən miras qalır.
Beləliklə, uşağın ümumi görünüşü hər iki valideynin genlərinin bir qarışığı olsa da, üz quruluşu çox zaman atadan keçir.

YENİ ARAŞDIRMA

SLC45A4—yeni "ağrı" geni, nevronlarda poliamin daşıyıcısı kimi kəşf olunub.
Oxford Universiteinin alimləri elmdəki yeni inqilabi nailiyyətrlərini “Nature” jurnalında nəşr edib.
Məqalədə deyilir ki, SLC45A4 geni xroniki ağrıya genetik həssaslıqla bağlıdır. UK Biobank üzərində aparılan analizləri bu genin mutasiyalarının ağrı intensivliyi ilə əlaqəli olduğunu ortaya qoyub.
Siçanlarda aparılan təcrübələr göstərib ki, bu geni daşıyan heyvanlar istiyə və zərərli stimullara qarşı reaktivlikdə azalma göstərir. Yəni, onlarda mexanosensitivlik normal səviyyədə qalmasına baxmayaraq, termal və kimyəvi olaraq aqressiv ağrıya reaksiya zəifləyib, C-tipli polimodal nociseptorların həyəcanvericilik səviyyəsi aşağı düşüb
Bu kəşfin xroniki ağrının müalicəsi üçün əhəmiyyətli olduğu vurğulanır.

MARAQLI ARAŞDIRMA
ABŞ-da həyata keçirilən yaşlı əhalinin infeksion xəstəliklərə qarşı vaksinlərlə qorunmasına yönəlmiş VITAL layihəsi çərçivəsində aparılan genişmiqyaslı araşdırma maraqlı nəticələrlə yadda qalıb. Tədqiqatçılar 25 mindən çox insanın sağlamlıq göstəricilərini təhlil edərək belə qənaətə gəlib ki, D vitamininin gündəlik qəbulu bədəni bioloji olaraq daha gənc saxlamağa kömək edir.
Araşdırmaya görə, gündə 2000 beynəlxalq vahid miqdarında D vitamini qəbul edən şəxslərin DNT-də yerləşən qoruyucu xromosomlar, yəni telomerlər üç dəfə daha yavaş qısalır. Bu isə o deməkdir ki, belə şəxslərin orqanizmi 5 il ərzində cəmi 1,5 il qədər qocalır.
Əczaçılıqda geniş yayılmış D vitamini əlavələri adətən 5000 beynəlxalq vahid dozada olur. Alimlər bildirir ki, bu halda sadəcə iki gündə bir tablet qəbul etməklə hüceyrə səviyyəsində gəncliyi qorumaq mümkündür.
Tədqiqat müəllifləri vurğulayır ki, D vitamini orqanizmin qocalma prosesini yavaşlatmaq üçün ən əlçatan və effektiv vasitələrdən biri ola bilər.

MÖCÜZƏVİ HADİSƏ
Çinin Henan vilayətində ürək xəstəliyi səbəbilə komaya düşən 18 yaşlı Çzyan Çennan möcüzəvi şəkildə ayılıb. Gənc qız, universitetə qəbul olduğunu eşitdikdən sonra özünə gəlib.
Ölkə üzrə keçirilən imtahanı verən qız bir müddət sonra səhhətində problemlər hiss edib. Həkimlər onda nadir və təhlükəli ürək xəstəliyi — fülminant miokardit (kəskin ürək iltihabı) aşkar edib. Qızın vəziyyəti ağırlaşıb və o, komaya düşüb. Komada olduğu səkkizinci gün atası xəstəxanaya gəlib və qızına Huanhe Nəqliyyat Universitetinə qəbul olunduğunu bildirən məktubu oxuyub. Bu xəbəri eşidəndə Çzyanın kiprikləri tərpənib. Ertəsi gün isə gözlərini açaraq əl işarəsi ilə “hər şey yaxşıdır” deyib.
Həkimlər onun vəziyyətinin sabitləşdiyini və ürək fəaliyyətinin bərpa olunduğunu bildirib. Qız artıq palataya köçürülüb və sentyabr ayında universitetə başlamağa hazırlaşır.

XƏBƏRDARLIQ
Hamiləlik dövründə parasetamol istifadəsi uşaqlarda autizm və hiperaktivlik sindromu riskini artıra bilər.
Harvard Universitetinin ekspertləri hamilə qadınlar üçün təhlükəli tendensiyaya diqqət çəkib. Onların son araşdırmalarına əsasən, hamiləlik dövründə geniş istifadə olunan ağrıkəsici və qızdırmasalıcı dərman vasitəsi parasetamol uşaqlarda diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromu (DEHB), eləcə də autizm spektr pozuntuları riskini artıra bilər.
Alimlər bildirir ki, hələlik parasetamolla bu nevroinkişaf pozuntuları arasında əlaqəsini sübut edən elmi sübutlar mövcud deyil. Lakin əldə olunan məlumatların təhlili müəyyən təhlükəli nəticələr ortaya qoyur ki, bu da əlavə araşdırmaların aparılmasının vacibliyini gündəmə gətirir.
Bu nəticələr hamiləlik dövründə qəbul edilən dərmanların körpənin gələcək sağlamlığına potensial təsirləri mövzusunda cəmiyyətin və səhiyyə qurumlarının diqqətini yenidən bu məsələyə yönəldib. Alimlər həmçinin qeyd edirlər ki, parasetamolun təhlükəsizliyi ilə bağlı əlavə uzunmüddətli və genişmiqyaslı tədqiqatlara ehtiyac var.

ALİMLƏR HÜCEYRƏLƏRİ 10 İL GƏNCLƏŞDİRƏ BİLİB

OpenAİ tərəfindən hazırlanmış süni intellekt modelinin xüsusi versiyası qocalma ilə mübarizədə zülalların dəyişdirilmiş formalarını təklif edib. Tədqiqat Yamanaka faktorları adlanan dörd qrup zülal üzərində aparılıb.
Bu zülallar insan orqanizmində cavanlaşma və hüceyrələrin bərpası proseslərində əsas rol oynayır. Onlar yetkin və ixtisaslaşmış hüceyrələrin pluripotent vəziyyətə qayıtmasına, yəni onları kök hüceyrələrə bənzəməsinə imkan verir. Ancaq təbii proses çox yavaş və təsirsizdir.
GPT-4b micro adlı süni intellekt modeli zülalların mürəkkəb strukturlarını analiz edib və onların yeni versiyalarını hazırlayıb. İlkin laboratoriya məlumatlarına görə, bu dəyişdirilmiş zülallar yetkin hüceyrələrin gənc kök hüceyrələrə çevrilməsi prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirib.
Ən vacib cəhətlərdən biri hüceyrənin yenidən proqramlaşdırılması prosesinin 50 dəfə sürətlənməsidir. Bundan əlavə, yeni üsul regenerativ təbabətdə əsas problem olan DNT zədələnməsini azaldır.
OpenAI biotexnoloji startap Retro Biosciences ilə əməkdaşlıq edərək insanın sağlam ömrünü on il uzatmağı qarşısına məqsəd qoyub. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumatlar hələ ilkin mərhələdədir və müstəqil ekspertlər tərəfindən yoxlanılma və təsdiq tələb olunur.

YENİ ARAŞDIRMA
Britaniya Kolumbiyası Universitetindən olan tədqiqatçılar insanların üz ifadəsi və ya danışıq tərzinə əsasən yalan deyib-deməməyini müəyyən etməyin mümkün olmadığını açıqlayıb. Araşdırmanın nəticələri “Law and Human Behavior” jurnalında dərc olunub. Professor Liann Brinke tərəfindən aparılan araşdırma göstərib ki, hazırlıqsız insanların yalanı tanıma dəqiqliyi sadəcə 54% təşkil edir. Bu isə demək olar ki, təsadüfi ehtimalla eynidir. Halbuki bir çox hallarda, xüsusilə məhkəmə və istintaq proseslərində bu bacarıq həyati əhəmiyyət daşıyır.
Brinke və komandası 4 əsas əlamət müəyyən edib: qaldırılmış qaş, gülümsəmə, qeyri-müəyyən sözlərdən istifadə (“bəlkə”, “məncə”) və cümlə sayının azalması. Bu əlamətlər yalan danışan insanların çıxışlarında müşahidə olunub. Lakin yeni tədqiqat göstərib ki, bu əlamətləri digər hallarda tətbiq etmək mümkün deyil.
Professorun sözlərinə görə, insanlar tez-tez müəyyən sözlərə və mimikaya əsaslanaraq yalanı aşkar edə biləcəklərini düşünür. Bunun üçün isə daha fərdi yanaşma və əlavə araşdırmalar lazımdır. Onun fikrincə, “yalançının gülümsəməsi” və ya “danışan jestlər” kimi təsvir edilən əlamətlər reallıqdan çox mifdir.