ARAŞDIRMA
Arizona Dövlət Universiteti tərəfindən aparılan yeni beynəlxalq araşdırma ailədaxili münasibətlər barədə maraqlı və gözlənilməz nəticələr ortaya çıxarıb. 24 ölkədən 4000 nəfərin iştirak etdiyi tədqiqat göstərib ki, ailədaxili münaqişələrdə ən çox aqressiv davranış sərgiləyənlər böyük bacılardır.
Mütəxəssislərin qənaətinə görə, böyük yaşda olan qız övladları – xüsusilə bacılar – ailə daxilində tez-tez mübahisələrə səbəb olur, sözlü hücumlara başlayır və psixoloji təzyiq formalarına əl atır. Bu davranışlar əsasən kiçik bacı və qardaşlara yönəlir. Daha da maraqlısı odur ki, bu tendensiya ailənin sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq müşahidə olunur.
Mütəxəssislər bu cür davranışların səbəblərini daha dərindən öyrənməyə çağırır və ailələrə övladlar arasında münasibətlərə daha çox diqqət yetirməyi tövsiyə edir.

YENİ ARAŞDIRMA

Evli olmayan və uşaq sahibi olmayan qadınlar evli analardan daha xoşbəxt və sağlam hiss edirlər. London İqtisadiyyat Məktəbinin professoru Pol Dolan belə qənaətə gəlib.
Alim qeyd edir ki, bir çox qadını qurduğu karyera, hobbi və sosial əlaqələrdə özünü reallaşdırmaq imkanı kifayət qədər xoş hiss etdirir. Bu qadınlar ailəli, məişəti ilə bərabər karyera quran, həm də övlad yetişdirənlərə nisbətən də daha çoxdur. Azad qadınların məmnunluq səviyyəsi ənənəvi nikah ssenarisi ilə yaşayanlara nisbətən daha çoxdur, deyə alim iddia edir. Bu nəticə qadınların xoşbəxtliyinin açarının həmişə ailə və uşaqlarda olması barədə çoxdan mövcud olan mifi məhv edir, deyə Dolan

https://www.instagram.com/p/DOIYBAEDc5M/
AZAD QADINLAR DAHA XOŞBƏXT OLUR
YENİ ARAŞDIRMA

Evli olmayan və uşaq sahibi olmayan qadınlar evli analardan daha xoşbəxt və sağlam hiss edirlər. London İqtisadiyyat Məktəbinin professoru Pol Dolan belə qənaətə gəlib.
Alim qeyd edir ki, bir çox qadını qurduğu karyera, hobbi və sosial əlaqələrdə özünü reallaşdırmaq imkanı kifayət qədər xoş hiss etdirir. Bu qadınlar ailəli, məişəti ilə bərabər karyera quran, həm də övlad yetişdirənlərə nisbətən də daha çoxdur. Azad qadınların məmnunluq səviyyəsi ənənəvi nikah ssenarisi ilə yaşayanlara nisbətən daha çoxdur, deyə alim iddia edir. Bu nəticə qadınların xoşbəxtliyinin açarının həmişə ailə və uşaqlarda olması barədə çoxdan mövcud olan mifi məhv edir, deyə Dolan

YENİ ARAŞDIRMANIN GÖZLƏNİLMƏZ NƏTİCƏLƏRİ
"Artıq çəkinin bəzi hallarda sağlamlıq üçün faydalı ola biləcəyi sübut olunub" Son tədqiqatlar kökəlmənin yalnız mənfi nəticələrə gətirib çıxarmadığını göstərir. Kaliforniya Universitetində aparılan yeni araşdırma və digər elmi işlər göstərir ki, çəki normadan bir qədər çox olduqda bu, bəzən sağlamlığa müsbət təsir edə bilər.
Kaliforniya Universitetinin 400-dən çox yaşlı pasiyent üzərində apardığı araşdırmada məlum olub ki, bədən kütlə indeksi 25–29.9 arasında olan şəxslərdə əməliyyatlardan sonrakı ölüm halları cəmi 0.8% olub. Bu göstərici normal çəkiyə sahib olanlarla müqayisədə təxminən 20 dəfə azdır. Ən pis nəticələr isə çəkisi az olan insanlarda qeydə alınıb. Bundan əlavə, piy qatları bədəni soyuqdan qoruyur, davamlılıq və fiziki güc baxımından üstünlük yaradır.
Az miqdarda artıq piy orqan və toxumaları travmalardan qoruyur, xüsusilə yaşlı insanlar üçün bu, əhəmiyyətli müdafiə rolunu oynayır. Eyni zamanda, yağ toxuması enerji ehtiyatı kimi çıxış edir və orqanizmin xəstəlik və ya aclıq zamanı fəaliyyətini dəstəkləyir.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir ki, bu məlumatlar piylənmənin sağlamlıq üçün təhlükəli olmadığını göstərmir. Patoloji piylənmə ciddi xəstəliklərə yol aça bilər. Lakin orta səviyyədəki artıq çəki bəzən insanın ümumi sağlamlıq durumuna müsbət təsir göstərə bilər.

YENİ ARAŞDIRMA
Daha uzun yaşamaq mütləq daha sağlam yaşamaq demək deyil. Amerikan alimlərinin Mayo Clinic-də apardığı araşdırma bu qənaətə səbəb olub.
araşdırması
“Communications Medicine” jurnalında dərc olunan son araşdırmada deyilir ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində ömür uzunluğu ilə sağlamlıq arasındakı fərqin xəritəsini tərtib edilib və əvvəlki nəsillərdən sağlam olmasalar da yeni nəslin daha uzunömürlü olduğu müəyyən edilib.
İnsan ömrünün uzunluğu əvvəllər müəyyən edilmiş həddi aşaraq artmaqda davam edir. Bununla belə, gözlənilən ömür uzunluğunun artımı sağlam ömür uzunluğunun ekvivalent artımı ilə üst-üstə düşməyib. Nəticədə gözlənilən ömür uzunluğu (yaşadığı illərin sayı) ilə gözlənilən sağlamlıq keyfiyyəti (sağlamlıq şəraitində yaşamış illərin sayı) arasındakı fərqdə uçurum yaranıb. Gözlənilən ömür uzunluğu ilə sağlam ömür uzunluğu arasındakı fərqin sistemləşdirilməsi xüsusilə sosial-iqtisadi, coğrafi və sosial-iqtisadi bərabərsizliklər kontekstində aktualdır, deyə məqalədə dərc edilib.

QƏRAR DEKABRDA QÜVVƏYƏ MİNƏCƏK
Yeni qanunlara əsasən, Facebook, Instagram, Snapchat və YouTube kimi platformalar azyaşlıların hesab açmasının qarşısını almaq üçün addımlar atmalıdırlar. Avstraliya hökuməti 16 yaşdan aşağı uşaqların sosial mediadan istifadəsini qadağan etməyi planlaşdırır. Qaydaya əməl etməyənlər 50 milyon Avstraliya dolları məbləğində cərimə ediləcək.
Qadağa dekabrda qüvvəyə minəcək.
Federal hökumətin sifarişi ilə hazırlanmış hesabatda yaşın yoxlanılması üçün texnologiyalar – şəxsiyyət sənədləri, üz tanıma, valideyn icazəsi və davranışa əsaslanan alqoritmlər nəzərdən keçirilib. Lakin ekspertlər bu üsulların məxfilik, məlumatların təhlükəsizliyi və dəqiqlik baxımından risklər daşıdığını bildiriblər.
Sorğular göstərir ki, əksər avstraliyalılar qadağanı dəstəkləyir. Bununla belə, bəzi psixoloqlar və uşaq hüquqları müdafiəçilərinin fikrincə, sərt məhdudiyyətlər uşaqları sosial imkanlardan məhrum edə və daha az tənzimlənən internet mühitinə yönləndirə bilər.

ELMİ ARAŞDIRMA 

Yeni klinik sınaqda ultra emal olunmuş qidaların yalnız çəki artımına və xolesterinə deyil, həm də reproduktiv hormonlara, sperma sağlamlığına təsir etdiyi aşkar olunub. 

“Cell Metabolism” jurnalında bildirilir ki, 43 kişi üzərində aparılan tədqiqat 12 həftə davam edib. 

Ultra işlənmiş məhsullarla qidalananlarda spermanın keyfiyyəti yeməkdən sonra 90 dəqiqə ərzində qiymətləndirilib. Qan və plazma standart üsullardan, kütləvi spektrometriyadan istifadə edərək biokimyəvi, hormonal, iltihabi və çirkləndirici markerlər üçün təhlil edilib. 

Bu araşdırma, təkrar emal olunmuş zülalların, hətta kalori qəbulu nəzarəti altında olsa belə, kardiometabolik və reproduktiv sağlamlığa mənfi təsir göstərdiyini müəyyən edib.

ARAŞDIRMA 

"Nutrients" jurnalında dərc olunmuş yeni araşdırmaya görə, körpəlik dövründən qaragilə qəbul edən uşaqlarda allergik simptomlar daha az müşahidə olunub və immun balansları daha yüksək olub.

Sidney Universitetinin alimlərinin apardığı tədqiqatda 3-4 aylıq sağlam, ancaq ana südü ilə qidalanan 60 körpə iştirak edib. Onlar iki qrupa bölünüb: biri gündəlik 10 qramlıq qaragilə tozu, digəri isə eyni kalorili, dad və rəng baxımından oxşar plasebo alıb. Maraqlıdır ki, araşdırmanın əvvəlində qaragilə qəbul edən qrupda bəzi tənəffüs problem simptomları müşahidə olunub plasebo qrupunda isə belə hallar olmayıb.

Araşdırmanın gedişində analizlər göstərib ki, qaragilə alan qrupda respirator və ümumi allergik simptomlarda müsbət dəyişikliklər olub. 4 uşaqda tənəffüs simptomları tamamilə aradan qalxıb və müşahidə dövründə plasebo qrupuna nisbətən daha az yeni simptom yaranıb. 

Bundan əlavə, bu qrupda immunitetlə bağlı müsbət dəyişikliklər və sağlam bağırsaq mikrobiotası müşahidə edilib. Alimlər bildirib ki, qaragilə körpələrin immun sisteminin formalaşmasında və allergiyaların qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

BRİTANİYADA KÖRPƏLƏRƏ QIZILCA ƏLEYHİNƏ VASKSİN VURULACAQ
ALİMLƏR SÜBUT ETDİ
Sidney Universitetinin alimləri sübut edib ki, musiqi insan təxəyyülündəki obrazların məzmununu formalaşdırır, sosial mövzuları gücləndirir və başqalarının varlığını hiss etdirməklə təkliyi azalda bilir. Araşdırma Scientific Reports jurnalında dərc olunub.
Tədqiqat çərçivəsində 600-dən çox insanın iştirak etdiyi 2 eksperiment keçirilib. İştirakçılardan qısa videoda göstərilən fiqurun uzaqdakı dağa səyahətini təxəyyüllərində davam etdirmələri istənilib. Bu zaman bir qrup müxtəlif dillərdə xalq musiqisi dinləyib, digər qrup isə tam sakit şəraitdə olub. Daha sonra iştirakçılar səhnələri təsvir edib.
Araşdırmanın nəticələri göstərir ki, musiqi insan təxəyyülünə güclü təsir göstərir, səhnələr daha canlı, emosional və sosial yönümlü olur. Bu təsir musiqinin sözləri başa düşülmədikdə belə müşahidə olunub. Süni intellektlə aparılan ikinci mərhələdə isə məlum olub ki, yalnız eyni musiqiyə qulaq asan insanlar yaranan təsvirlərin fonunu düzgün müəyyən edə bilib.

ALİMLƏR SÜBUT ETDİ
Sidney Universitetinin alimləri sübut edib ki, musiqi insan təxəyyülündəki obrazların məzmununu formalaşdırır, sosial mövzuları gücləndirir və başqalarının varlığını hiss etdirməklə təkliyi azalda bilir. Araşdırma Scientific Reports jurnalında dərc olunub.
Tədqiqat çərçivəsində 600-dən çox insanın iştirak etdiyi 2 eksperiment keçirilib. İştirakçılardan qısa videoda göstərilən fiqurun uzaqdakı dağa səyahətini təxəyyüllərində davam etdirmələri istənilib. Bu zaman bir qrup müxtəlif dillərdə xalq musiqisi dinləyib, digər qrup isə tam sakit şəraitdə olub. Daha sonra iştirakçılar səhnələri təsvir edib.
Araşdırmanın nəticələri göstərir ki, musiqi insan təxəyyülünə güclü təsir göstərir, səhnələr daha canlı, emosional və sosial yönümlü olur. Bu təsir musiqinin sözləri başa düşülmədikdə belə müşahidə olunub. Süni intellektlə aparılan ikinci mərhələdə isə məlum olub ki, yalnız eyni musiqiyə qulaq asan insanlar yaranan təsvirlərin fonunu düzgün müəyyən edə bilib.

YENİ QƏRAR
ABŞ-ın məşhur aşağı büdcəli hava yolu şirkəti Southwest Airlines, 2026-cı ildən etibarən plus-size, yəni artıq çəkili sərnişinlər üçün yeni və daha sərt qaydalar tətbiq edəcək. Məlumata görə, bədən ölçülərinə görə əlavə oturacağa ehtiyacı olan sərnişinlər əlavə bilet almağa məcbur olacaqlar və bu biletin pulu geri qaytarılmayacaq.
Əlavə biletin geri qaytarılması ancaq o halda mümkündür ki, reysdə boş yerlər olsun, əlavə yer əsas biletlə eyni zamanda və eyni sinifdə alınsın və geri ödəmə yalnız 90 gün ərzində tələb edilsin.
Bu dəyişiklik sosial şəbəkələrdə geniş rezonans doğurub. İstifadəçilər yeni qaydaları dəstəkləsədə, bir çox sərnişinlər bu dəyişiklikləri müsbət qarşılamayıb.
Xat;rladaq ki, son ilin statistik göstəricilərinə əsasən, dünyada bir milyondan çox insan obezdən, yəni vücudda yağ dərəcəsinin artmasına, endokrin və metabolik dəyişikliklərə səbəb olan xəstəlikdən əziyyət çəkir.

 ƏBƏDİ HƏYAT, YOXSA FIRILDAQ?
İkinci həyat üçün 200 min dollar, yəni 425 min manat.
Almaniyada krionik texnologiyaları inkişaf etdirən şirkət bu təkliflə bazara daxil olub.
Krionik texnologiya - insanları donduran və bir neçə yüz illikdən sonra onları həyata qaytarmaq üçün istifadə edilən müasir qətl üsuludur.
Müştəri dondurulmaq qərarına gəldikdə, o, ödəniş edir və krioklinika ilə müqavilə bağlayır. Ölüm təsdiqləndikdən sonra krionik təcili yardım qrupu bədənlə bağlı bütün hüquq və öhdəlikləri öz üzərinə götürür. Ölümdən sonra bir neçə saat ərzində heyət üzvləri cəsədi buzla doldurur və cəsəd krionik mərkəzə aparılarkən qanın laxtalanmasının qarşısını almaq üçün ona heparin yeridilir.
Bədən klinikada qan dövranını təmin edən və oksigenləşməni təmin edən qurğuya yerləşdirilir. Bədənə vitrifikasiya üçün məhlul vurulur. Bu, dondurma zamanı bədən toxumasının kristallaşmasının qarşısını almaq üçün antifriz kimi fəaliyyət göstərən kriyoprotektordur. Proses hüceyrələri parçalaya və toxuma və orqanlara zərər verə bilər, deyə mütəxəssislər əvvəlcədən xəbərdarlıq edir.
Daha sonra maye azot buxar kamerasından istifadə edərək bədən yavaş-yavaş təxminən -195 ° C-ə qədər soyudulur. Kifayət qədər soyuq olduqdan sonra bədən maye azot çəninə köçürülür və orada baş aşağı saxlanılır. Kriyonistlər iddia edirlər ki, bədən maye azotlu qablarda saxlandıqca hüceyrələr hərəkətsiz qalır.
Xatırladaq ki, insanı gələcək üçün dondurma ideyası 1960-ci ildən başlayıb və hazırda minə yaxın insan öz həyatını bu üsulla sonlandırıb.

AVROPA İTTİFAQINDA REKORD YOLUXMA SAYI

Avropa Səhiyyə rəsmiləri bildiriblər ki, bu yay Qərbi Nil virusu və çikungunya qızdırması kimi ağcaqanadlarla yoluxan xəstəliklərin “rekord epidemiyası” qeydə alınıb.
Avropa Xəstəliklərin Qarşısının Alınması və Nəzarəti Mərkəzinə (ECDC) görə, qitənin ağcaqanad mövsümü temperatur yüksəldikcə, ağcaqanadların çoxalması və virusların yayılması üçün ideal şərait yaradır.
Səhiyyə və iqlim ekspertləri də xəbərdarlıq ediblər ki, iqlim dəyişikliyi nəticəsində ağcaqanadlarla yoluxan xəstəliklər Avropada endemik hala gələ bilər.
Agentliyin məlumatına görə, 2025-ci ildə çikunqunya qızdırmasının 27 epidemiyası qeydə alınıb ki, bu da qitə üçün yeni rekorddur. Qərbi Nil virusuna da 335 hadisə baş verib ki, bu da son üç ilin ən yüksək göstəricisidir.
Çikungunya və ya Qərbi Nil virusunun xüsusi müalicəsi yoxdur. Avropa Birliyi Çikungunya qızdırmasına qarşı iki peyvəndi təsdiqləyib, lakin Qərbi Nil virusuna qarşı peyvənd yoxdur.

  Uşaqlarda davranış, əqli və fiziki inkişaf problemlərinin əsl səbəbini öyrənməyin vaxtıdır.

Uşaqlarda nitqin ləngiməsi, göz təmasının az olması, yersiz həyəcan və ya aqressiv davranış çox vaxt valideynlərdə “autizm” şübhəsini doğurur. Lakin bir həqiqəti unutmaq olmaz: bu əlamətlərin hamısı yalnız autizmə aid deyil. Çox zaman vitamin çatışmazlığı, allergiya, metabolik sindrom, nevroloji problemlər, qastroenteroloji şikayətlər və ya sadəcə inkişaf ləngimələri də özünü eyni simptomlarla göstərə bilər.
Məhz buna görə, “autizm” diaqnozu qoyulmazdan əvvəl ətraflı və kompleks müayinə aparmaq həyati əhəmiyyət daşıyır. Çünki yanlış diaqnoz valideynlərin ümidsizliyə qapılmasına səbəb olur, uşağın inkişaf potensialını isə məhdudlaşdırır.

Autizmə bənzər simptomlara səbəb olan digər amillər.
Dəmir, sink və D vitamini çatışmazlığı – nitq ləngiməsi və diqqət yayınıqlığına səbəb ola bilər.
Qida allergiyaları – bəzi uşaqlarda davranış dəyişiklikləri və aqressiya müşahidə olunur.
Epileptik aktivlik – yüngül tutmalar və ya EEQ müayinəsində aşkarlanan gizli pozğunluqlar bəzən autizm simptomlarını təqlid edir.
Nevroloji inkişaf fərqləri – bəzi uşaqlar sadəcə fərqli tempdə inkişaf edirlər.

Doğru diaqnoz niyə vacibdir?
Yanlış “autizm” damğası uşağın gələcək təhsil və sosial həyatına mənfi təsir göstərə bilər. Halbuki, doğru diaqnoz və erkən müdaxilə ilə bir çox uşaq sürətlə normal həyata dönüb potensialını tam göstərə bilər.
Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzində uşaqlar genetik, nevroloji, biokimyəvi və psixoloji testlərdən keçirilir. Bu yanaşma hər simptomun əsl səbəbini tapmağa kömək edir. Beləliklə, valideynlər artıq “Bəlkə övladım autism deyil?” sualı ilə yaşamır, dəqiq cavab əldə edirlər.

Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzində xəstəliklərə fərqli yanaşma
Ətraflı laborator analizlər (vitamin, mineral, metabolik testlər)
Genetik araşdırmalar – irsi faktorların istisna edilməsi
EEQ və nevroloji müayinə – beyin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi
Psixoloq və loqoped dəstəyi – uşağın sosial və nitq bacarıqlarının inkişafı
Fərdi müalicə planı – laborator və instrumental müayinələrin nəticələrinə uyğun olaraq

Əziz valideynlər, unutmayın: övladınızda gördüyünüz hər fərqli davranış “mütləq autizm” demək deyil. Ən doğru addım mütəxəssisə müraciət edib uşağınızı ətraflı müayinə etdirməkdir.
Əgər övladınızda danışığın gecikməsi, diqqət dağınıqlığı, aqressiya və ya ünsiyyət qurmaq çətinlikləri varsa, vaxt itirmədən Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzinə müraciət edin.
Burada “autizm diaqnozu qoyulmuş” övladınız tam ödənişsiz uzman pediatrın konsultasiyasından keçə bilər.

📍 Bioloji Təbabət İnteqrativ Müalicə Mərkəzi
Ünvan: Bakı, 3 mkr., Pişəvari 110, M.Əcəmi m.st. yaxınlığında
📞 Tel.: (012 / 050 / 055 / 070) 430 89 89
🌐 www.btk.az

NADİR TİBBİ HADİSƏ
Yaponiyada nadir tibbi hadisə qeydə alınıb. 25 yaşlı kişi mobil telefondan uzun müddət düzgün olmayan vəziyyətdə istifadə etdiyinə görə “əyilmiş baş sindromu”na tutulub. Bu sindrom zamanı şəxs başını öz gücü ilə düz tuta bilmir və ona başını saxlamaq üçün yardım lazım olur.
Həkimlərin sözlərinə görə, pasiyent hər gün saatlarla başını qabağa və aşağı əyərək telefonda oyun oynayıb. Zaman keçdikcə onun boyun əzələləri ciddi şəkildə zəifləyib və o, artıq başını dik tuta bilməyib. Həmçinin, kişinin boynunun arxa hissəsində böyük şiş yaranıb, bu da ağrı və udma çətinliyi ilə nəticələnib. Bu problemlər ona kəskin çəki itirməyə də səbəb olub.
Əvvəlcə mütəxəssislər pasiyenti boyun korseti ilə müalicə etməyə çalışıb, lakin bu, boyun nahiyəsində keyimə hissinə səbəb olub. Nəticədə həkimlər cərrahi müdaxiləyə qərar verib. Aparılan əməliyyat zamanı deformasiya olunmuş fəqərələr və çapıq toxumaları çıxarılıb, daha sonra isə pasiyentin düzgün duruşunu bərpa etmək üçün metal vintlər və çubuqlar yerləşdirilib.

ALİMLƏRDƏN MARAQLI KƏŞF
Alimlər son araşdırmalarda maraqlı bir tendensiyanı üzə çıxarıb. Uşaqların üz cizgilərinin formalaşmağına ata genləri daha çox təsir göstərir. Araşdırma “Psychology Today” jurnalında dərc olunub.
Bu, əsasən üz quruluşu və sümük sistemi ilə bağlı genetik faktorlarla əlaqələndirilir. Araşdırmalara görə, üzün güclü çənə xətti, ifadəli yanaq sümükləri və xarakterik burun kimi cizgilər daha çox ata xəttindən miras qalır.
Beləliklə, uşağın ümumi görünüşü hər iki valideynin genlərinin bir qarışığı olsa da, üz quruluşu çox zaman atadan keçir.

YENİ ARAŞDIRMA

SLC45A4—yeni "ağrı" geni, nevronlarda poliamin daşıyıcısı kimi kəşf olunub.
Oxford Universiteinin alimləri elmdəki yeni inqilabi nailiyyətrlərini “Nature” jurnalında nəşr edib.
Məqalədə deyilir ki, SLC45A4 geni xroniki ağrıya genetik həssaslıqla bağlıdır. UK Biobank üzərində aparılan analizləri bu genin mutasiyalarının ağrı intensivliyi ilə əlaqəli olduğunu ortaya qoyub.
Siçanlarda aparılan təcrübələr göstərib ki, bu geni daşıyan heyvanlar istiyə və zərərli stimullara qarşı reaktivlikdə azalma göstərir. Yəni, onlarda mexanosensitivlik normal səviyyədə qalmasına baxmayaraq, termal və kimyəvi olaraq aqressiv ağrıya reaksiya zəifləyib, C-tipli polimodal nociseptorların həyəcanvericilik səviyyəsi aşağı düşüb
Bu kəşfin xroniki ağrının müalicəsi üçün əhəmiyyətli olduğu vurğulanır.

MARAQLI ARAŞDIRMA
ABŞ-da həyata keçirilən yaşlı əhalinin infeksion xəstəliklərə qarşı vaksinlərlə qorunmasına yönəlmiş VITAL layihəsi çərçivəsində aparılan genişmiqyaslı araşdırma maraqlı nəticələrlə yadda qalıb. Tədqiqatçılar 25 mindən çox insanın sağlamlıq göstəricilərini təhlil edərək belə qənaətə gəlib ki, D vitamininin gündəlik qəbulu bədəni bioloji olaraq daha gənc saxlamağa kömək edir.
Araşdırmaya görə, gündə 2000 beynəlxalq vahid miqdarında D vitamini qəbul edən şəxslərin DNT-də yerləşən qoruyucu xromosomlar, yəni telomerlər üç dəfə daha yavaş qısalır. Bu isə o deməkdir ki, belə şəxslərin orqanizmi 5 il ərzində cəmi 1,5 il qədər qocalır.
Əczaçılıqda geniş yayılmış D vitamini əlavələri adətən 5000 beynəlxalq vahid dozada olur. Alimlər bildirir ki, bu halda sadəcə iki gündə bir tablet qəbul etməklə hüceyrə səviyyəsində gəncliyi qorumaq mümkündür.
Tədqiqat müəllifləri vurğulayır ki, D vitamini orqanizmin qocalma prosesini yavaşlatmaq üçün ən əlçatan və effektiv vasitələrdən biri ola bilər.

MÖCÜZƏVİ HADİSƏ
Çinin Henan vilayətində ürək xəstəliyi səbəbilə komaya düşən 18 yaşlı Çzyan Çennan möcüzəvi şəkildə ayılıb. Gənc qız, universitetə qəbul olduğunu eşitdikdən sonra özünə gəlib.
Ölkə üzrə keçirilən imtahanı verən qız bir müddət sonra səhhətində problemlər hiss edib. Həkimlər onda nadir və təhlükəli ürək xəstəliyi — fülminant miokardit (kəskin ürək iltihabı) aşkar edib. Qızın vəziyyəti ağırlaşıb və o, komaya düşüb. Komada olduğu səkkizinci gün atası xəstəxanaya gəlib və qızına Huanhe Nəqliyyat Universitetinə qəbul olunduğunu bildirən məktubu oxuyub. Bu xəbəri eşidəndə Çzyanın kiprikləri tərpənib. Ertəsi gün isə gözlərini açaraq əl işarəsi ilə “hər şey yaxşıdır” deyib.
Həkimlər onun vəziyyətinin sabitləşdiyini və ürək fəaliyyətinin bərpa olunduğunu bildirib. Qız artıq palataya köçürülüb və sentyabr ayında universitetə başlamağa hazırlaşır.

XƏBƏRDARLIQ
Hamiləlik dövründə parasetamol istifadəsi uşaqlarda autizm və hiperaktivlik sindromu riskini artıra bilər.
Harvard Universitetinin ekspertləri hamilə qadınlar üçün təhlükəli tendensiyaya diqqət çəkib. Onların son araşdırmalarına əsasən, hamiləlik dövründə geniş istifadə olunan ağrıkəsici və qızdırmasalıcı dərman vasitəsi parasetamol uşaqlarda diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromu (DEHB), eləcə də autizm spektr pozuntuları riskini artıra bilər.
Alimlər bildirir ki, hələlik parasetamolla bu nevroinkişaf pozuntuları arasında əlaqəsini sübut edən elmi sübutlar mövcud deyil. Lakin əldə olunan məlumatların təhlili müəyyən təhlükəli nəticələr ortaya qoyur ki, bu da əlavə araşdırmaların aparılmasının vacibliyini gündəmə gətirir.
Bu nəticələr hamiləlik dövründə qəbul edilən dərmanların körpənin gələcək sağlamlığına potensial təsirləri mövzusunda cəmiyyətin və səhiyyə qurumlarının diqqətini yenidən bu məsələyə yönəldib. Alimlər həmçinin qeyd edirlər ki, parasetamolun təhlükəsizliyi ilə bağlı əlavə uzunmüddətli və genişmiqyaslı tədqiqatlara ehtiyac var.

ALİMLƏR HÜCEYRƏLƏRİ 10 İL GƏNCLƏŞDİRƏ BİLİB

OpenAİ tərəfindən hazırlanmış süni intellekt modelinin xüsusi versiyası qocalma ilə mübarizədə zülalların dəyişdirilmiş formalarını təklif edib. Tədqiqat Yamanaka faktorları adlanan dörd qrup zülal üzərində aparılıb.
Bu zülallar insan orqanizmində cavanlaşma və hüceyrələrin bərpası proseslərində əsas rol oynayır. Onlar yetkin və ixtisaslaşmış hüceyrələrin pluripotent vəziyyətə qayıtmasına, yəni onları kök hüceyrələrə bənzəməsinə imkan verir. Ancaq təbii proses çox yavaş və təsirsizdir.
GPT-4b micro adlı süni intellekt modeli zülalların mürəkkəb strukturlarını analiz edib və onların yeni versiyalarını hazırlayıb. İlkin laboratoriya məlumatlarına görə, bu dəyişdirilmiş zülallar yetkin hüceyrələrin gənc kök hüceyrələrə çevrilməsi prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirib.
Ən vacib cəhətlərdən biri hüceyrənin yenidən proqramlaşdırılması prosesinin 50 dəfə sürətlənməsidir. Bundan əlavə, yeni üsul regenerativ təbabətdə əsas problem olan DNT zədələnməsini azaldır.
OpenAI biotexnoloji startap Retro Biosciences ilə əməkdaşlıq edərək insanın sağlam ömrünü on il uzatmağı qarşısına məqsəd qoyub. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumatlar hələ ilkin mərhələdədir və müstəqil ekspertlər tərəfindən yoxlanılma və təsdiq tələb olunur.

YENİ ARAŞDIRMA
Britaniya Kolumbiyası Universitetindən olan tədqiqatçılar insanların üz ifadəsi və ya danışıq tərzinə əsasən yalan deyib-deməməyini müəyyən etməyin mümkün olmadığını açıqlayıb. Araşdırmanın nəticələri “Law and Human Behavior” jurnalında dərc olunub. Professor Liann Brinke tərəfindən aparılan araşdırma göstərib ki, hazırlıqsız insanların yalanı tanıma dəqiqliyi sadəcə 54% təşkil edir. Bu isə demək olar ki, təsadüfi ehtimalla eynidir. Halbuki bir çox hallarda, xüsusilə məhkəmə və istintaq proseslərində bu bacarıq həyati əhəmiyyət daşıyır.
Brinke və komandası 4 əsas əlamət müəyyən edib: qaldırılmış qaş, gülümsəmə, qeyri-müəyyən sözlərdən istifadə (“bəlkə”, “məncə”) və cümlə sayının azalması. Bu əlamətlər yalan danışan insanların çıxışlarında müşahidə olunub. Lakin yeni tədqiqat göstərib ki, bu əlamətləri digər hallarda tətbiq etmək mümkün deyil.
Professorun sözlərinə görə, insanlar tez-tez müəyyən sözlərə və mimikaya əsaslanaraq yalanı aşkar edə biləcəklərini düşünür. Bunun üçün isə daha fərdi yanaşma və əlavə araşdırmalar lazımdır. Onun fikrincə, “yalançının gülümsəməsi” və ya “danışan jestlər” kimi təsvir edilən əlamətlər reallıqdan çox mifdir.

Uroloq-androloq Mirhikmət Qiyasov açıqlayır. 

Kanadalı alimlər  maqnitlə idarə olunan mikrobotdan istifadə etməklə böyrək daşlarından qurtulmağı təklif edir.

Yeni icad 12 mm uzunluğundadır və hidrojel-elastomer qarışığından hazırlanmış yumşaq ip şəklindədir.

Laboratoriya sınaqlarında mikrobot beş gün ərzində daşların çəkisini orta hesabla 30% azaldıb. Təsiri isə üç aya qədər davam edib.

Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən mütəxəssislər bu metpoda haqqında nəı düşünür? Sualımızı uroloq-androloq Mirhikmət Qiyasovdan cavablayıb.

VİDEO

Robot kateter vasitəsilə sidik kisəsinə daxil edilir və sonra xarici maqnit manipulyatoru ilə hərəkət etdirilir. İp bükülərək sidik yolları boyunca daşlara doğru hərəkət edir. Hədəfə çatdıqdan sonra prototip xarici maqnitlə bərkidilir və bir neçə gün ərzində ureaza ifraz edir. Bu ferment sidiyin turşuluğunu azaldır, nəticədə daş tədricən əriyir və təbii şəkildə çıxır. Robot özü də maye ilə birlikdə bədəni tərk edir.

YENİ İDDİA

Milli Yəhudi Sağlamlığının tədqiqatçıları tərəfindən aparılan yeni araşdırma, tez-tez rinovirusların səbəb olduğu soyuqdəymənin COVID-19-a səbəb olan SARS-CoV-2 infeksiyaya qarşı müvəqqəti qorunma təmin edə biləcəyini müəyyən edib. Tədqiqat uşaqların niyə böyüklərə nisbətən daha az simptomlar yaşadığına aydınlıq gətirir və tənəffüs xəstəliklərinin şiddətini azaltmaq üçün yeni yollar axtarır.
Journal of Infectious Diseases jurnalında dərc edilən araşdırmada 2020-ci ilin mayından 2021-ci ilin fevralına qədər 1394 ailədə 4100-dən çox insan arasıda aparılan sorğular ümummilli İnsan Epidemiologiyası və SARS-CoV-2-yə reaksiya (HEROS) araşdırmasının məlumatları təhlil edilib. Bundan əlavə, Milli Yəhudi Sağlamlığı tədqiqatçıları ABŞ-ın 12 şəhərində tərəfdaşlarla birgə araşdırma aparıblar.
Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, yaxın zamanda rinovirus infeksiyası keçirmiş insanların, xüsusən də uşaqların sonrakı həftələrdə SARS-CoV-2-yə yoluxma ehtimalı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bu təsirin bədənin antiviral müdafiəsi ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Rinoviruslar tənəffüs yollarında güclü interferon reaksiyasına səbəb olur ki, bu da immunitet sistemini müvəqqəti olaraq digər viruslarla daha güclü mübarizə aparmasına yol açır, deyə alimlər vurğulayıb.

Azərbaycanlı həkimin uğur hekayəsi Londonda nəşr edilən uğurlu qadınlar haqqında kitabda yer aldı

İngiltərənin paytaxtında uğurlu qadınlara həsr edilən kitabda azərbaycanlı həmvətəimiz Dr. İlhamə Cəfərlinin də karyera hekayəsi yer alıb.

64 səhifəslik kitabda İngiltərədə fəaliyyət göstərən, öz peşələrində ən yaxşı mövqeləri fəth edən 17 qadının həyat hekayəsi dərc edilib.
Kitabın müəllifi Naim Həsən 2023- cü “Gentlemen of Heart Awards” (GOHA) mükafatına layiq görülən, 300-dən çox qadınlara həsr edilmiş əsərin müəllifidir.

Kitab peşə fəaliyyətində ən yaxşılardan olmağı qarşısına məqsəd qoyan qadınlara motivasiya vermək üçün hazırlanıb.
“Kindle” nəşriyyatında dərc edilən kitabda ən uğurlu qadınlar sırasında yer alan həmyerlimiz Londonda yaşayan və çalışan uşaq cərrahı İlhamə Cəfərlidir.
İlhamə Cəfərli Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetini qırmızı diplomla bitirib. 2010-ci ildə Böyük Britaniya Cərrahlarının Kraliyyət Kollecini bitirib (Ümumi Cərrah Dərəcəsi ilə təltif olunub). O, beynəlxalq tibb mərkəzləri ilə əməkdaşlıq edir. 2012-ci ildən Amerika Cərrahları Kollecinin üzvüdür və 2024 cü ildən təhsil komitəsinin üzvüdür. İlhamə Cəfərli həmçinin 2017-ci ildən Uşaq Cərrahlarının Avropa Şurasının əməkdaşı və üzvüdür.

Dr. Cəfərli 5 kitab və 25-dən çox peer-reviewed jurnalında dərc olunmuş məqalə vasitəsilə ədəbiyyat sahəsində də təsirini genişləndirmişdir.London, Birləşmiş Krallıqda yaradılmış ilk dəfə yaradılmış Azərbaycan-Britaniya Peşəkarları Assosiasiyasının (AABP) təsisçisi və prezidenti olaraq, Dr. Cəfərli müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq və bilik mübadiləsini irəliləyir.
Dr. Cəfərli, son İdarəetmə dərəcəsini tamamladığına görə HM Kraliça II Elizabethin Krallıq Sənədindən aldığı tanınma ilə təltif edilmişdir.
Eyni zamanda, “City Of London” Təhsilçilər Şirkətinin Freemanı olaraq qəbul edilməsi, onun digər bir nailiyyətidir.

MƏQSƏD: CİNSİ ZORAKILIQLA MÜBARİZƏ

Portuqaliyalı və İspaniyalı alimlər, xüsusilə əyləncə məkanlarında istifadə üçün nəzərdə tutulan və içkilərdə narkotik maddələrin aşkarlanmasına kömək edən ağıllı qolbaq hazırlayıb.
Yeni aksesuar cinsi zorakılıq məqsədilə gizli şəkildə içkilərə qatılan narkotik maddəni aşkar edə bilir. Xarici görünüşü adi festival qolbağını xatırlatsa da, onun daxilində xüsusi kimyəvi sensor yerləşdirilib. İstifadə qaydası isə çox sadədir: qolbağın üzərinə içkidən bir neçə damcı atılır və əgər tərkibdə mərkəzi sinir sisteminə təsir edən qadağa olunmuş maddə varsa, sensor yaşıl rəngə çevrilir.
Yeni cihazın bir ədədin qiyməti 3–5 avro, təxminən 6 – 10 manat, toplu halda isə 1 avroya, təxminən 2 manata qədər enir. Artıq ilk partiyalar İspaniya və Portuqaliyanın klublarında, festivallarında istifadəyə verilib.

MAYAMİ UNİVERSİTETİ AÇIQLAYIB
Yeni texnologiya gözləri əməliyyat otaqları arasında funksiyasını itirmədən hərəkət etdirməyə imkan verir
Hal-hazırda estetik məqsədlər üçün yalnız qeyri-funksional gözlər köçürülür. Lakin belə gözlər görmür. Əsas çətinlik odur ki, retinanın daimi oksigen təchizatı tələb olunur. Göz donorun bədənindən çıxarıldıqdan sonra qan axınının dayandırılması geri dönməz funksiya itkisinə səbəb olur.
Bu problemi həll etmək üçün ürək və ağciyər transplantasiyalarında istifadə edilən ekstrakorporeal membranın oksigenləşdirilməsi prinsipinə əsaslanan oküler ECMO hazırlanır. Mayami Universitetinin alimləri Bascom Palmer Eye İnstitutu ilə birlikdə portativ cihaz yaradıblar. Bu sistem orqanın həyat qabiliyyətini saxlayır və əməliyyat otaqları və ya xəstəxanalar arasında daşınmasına imkan verir. İlkin sınaqlar göstərdi ki, göz çıxarıldıqdan sonra bir neçə saat funksional olaraq qalır və torlu qişa vurulan boyaya reaksiya verir. Tədqiqatın növbəti mərhələsi texnologiyanı daha da inkişaf etdirmək üçün optik sinirin qorunması və bərpasına yönəldiləcək.

ARAŞDIRMA
Arıqlamağa kömək edən bakteriya aşkar edilib.
Danimarkanın Kopenhag Universitetində aparılan yeni araşdırma çərçivəsində alimlər bağırsaqda olan və arıqlama prosesinə təsir edən xüsusi bakteriya növünü aşkar edib. Bu bakteriya orqanizmdə iki xüsusi zülal istehsal edir ki, onların da çəkiyə birbaşa təsir etdiyi müəyyən olunub.
Tədqiqat zamanı siçanlar üzərində aparılan sınaqlarda bu bakteriyalar və onların istehsal etdiyi zülallar verilən heyvanların artıq çəki yığmadığı müşahidə edilib. Bundan əlavə, həmin siçanlarda şəkər səviyyəsinin azaldığı və sümük sıxlığının artdığı qeyd olunub.
Alimlər eyni bakteriyaların insan orqanizmində də rolunu araşdırıb və məlum olub ki, bu bakteriyaların çox olduğu şəxslər daha arıq olur. Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf gələcəkdə artıq çəki və şəkərli diabet kimi problemlərin müalicəsi üçün effektiv dərmanların hazırlanmasına səbəb olacaq.

XƏBƏRDARLIQ
Stenford Universitetinin alimləri sosial şəbəkələrdəki qısa videoların insan beyninə təsirinin alkoqol və hətta narkotik maddələrlə müqayisə oluna biləcəyini açıqlayıb. Tədqiqat nəticələrinə görə, xüsusilə TikTok platforması bu baxımdan beş dəfə daha zərərli hesab olunur.
Alimlər bu cür kontenti “ucuz dopamin” mənbəyi adlandırır. Qısa videoların fasiləsiz axını beyində asılılıq yaradan model narkotik maddələrin yaratdığı təsirə bənzəyir. Ən çox zərər görən hissə beynin ön payı – yəni diqqət, iradə və özünüidarəetməyə cavabdeh olan bölgədir. Cəmi 2–3 ay davamlı şəkildə qısa videolara baxmaq diqqət toplama qabiliyyətini xeyli zəiflədir. Alışqanlıq halını almış tez-tez dəyişən vizual stimullar nəticəsində insan hətta 1 dəqiqəlik sadə tapşırığa belə diqqətini cəmləyə bilmir.
Mütəxəssislər xüsusilə yatmazdan əvvəl TikTok və oxşar tətbiqlərdən istifadənin məhdudlaşdırılmasını tövsiyə edir.

UĞURSUZ HAMİLƏLİKLƏRİN SİRRİ AÇILDI
Alimlər embrionun implantasiya prosesini ilk dəfə canlı müşahidə edib.
Barselonada Kataloniya Bioinjenereya İnstitutunun alimləri ilk dəfə canlı olaraq süni uşaqlıq modeli yaradaraq insan embrionunun necə implantasiya olunduğunu izləyib.
Model kollagen və zülallardan hazırlanıb, və buraya yerləşdirilən embrionların toxumaya aktiv şəkildə nüfuz etdiyi müşahidə olunub. Sağlam embrionlar daha güclü şəkildə toxumanı "dartaraq" implantasiyanı uğurla həyata keçirib. Tədqiqat göstərib ki, embrionun tətbiq etdiyi fiziki güc implantasiyanın uğurunda mühüm rol oynayır.
Bu kəşf, uğursuz hamiləliklərin və süni mayalanmanın (EKO) səbəbini daha dəqiq anlamaq baxımından da çox önəmlidir, deyə alimlər qeryd edir. Statistikaya görə, hazırda embrionların təxminən 60%-i ya implantasiya olunmur, ya da erkən mərhələdə inkişafdan geri qalır.

DAMAQ VƏ AĞIZ BOŞLUĞUNA FAYDALI
Rusiyanın Seçenov Universitetinin mütəxəssisləri ağız boşluğu üçün faydalı maddələrdən ibarət unikal saqqız hazırlayıblar.
Bu barədə universitetin Mətbuat Xidməti məlumat yayıb.
Yeni məhsul dişlərdə kariyes və digər bir sıra xəstəliklərin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulub.
Saqqızın tərkibində probiotiklər və prebiotiklər var. Məhsul yalnız dişləri xəstəliklərdən qorumur, həm də ağız boşluğunda mikrobların balansını tarazlaşdırır.

ARAŞDIRMA
Arıqlamağa kömək edən bakteriya aşkar edilib.
Danimarkanın Kopenhag Universitetində aparılan yeni araşdırma çərçivəsində alimlər bağırsaqda olan və arıqlama prosesinə təsir edən xüsusi bakteriya növünü aşkar edib. Bu bakteriya orqanizmdə iki xüsusi zülal istehsal edir ki, onların da çəkiyə birbaşa təsir etdiyi müəyyən olunub.
Tədqiqat zamanı siçanlar üzərində aparılan sınaqlarda bu bakteriyalar və onların istehsal etdiyi zülallar verilən heyvanların artıq çəki yığmadığı müşahidə edilib. Bundan əlavə, həmin siçanlarda şəkər səviyyəsinin azaldığı və sümük sıxlığının artdığı qeyd olunub.
Alimlər eyni bakteriyaların insan orqanizmində də rolunu araşdırıb və məlum olub ki, bu bakteriyaların çox olduğu şəxslər daha arıq olur. Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf gələcəkdə artıq çəki və şəkərli diabet kimi problemlərin müalicəsi üçün effektiv dərmanların hazırlanmasına səbəb olacaq.

ARAŞDIRMA
Arıqlamağa kömək edən bakteriya aşkar edilib.
Danimarkanın Kopenhag Universitetində aparılan yeni araşdırma çərçivəsində alimlər bağırsaqda olan və arıqlama prosesinə təsir edən xüsusi bakteriya növünü aşkar edib. Bu bakteriya orqanizmdə iki xüsusi zülal istehsal edir ki, onların da çəkiyə birbaşa təsir etdiyi müəyyən olunub.
Tədqiqat zamanı siçanlar üzərində aparılan sınaqlarda bu bakteriyalar və onların istehsal etdiyi zülallar verilən heyvanların artıq çəki yığmadığı müşahidə edilib. Bundan əlavə, həmin siçanlarda şəkər səviyyəsinin azaldığı və sümük sıxlığının artdığı qeyd olunub.
Alimlər eyni bakteriyaların insan orqanizmində də rolunu araşdırıb və məlum olub ki, bu bakteriyaların çox olduğu şəxslər daha arıq olur. Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf gələcəkdə artıq çəki və şəkərli diabet kimi problemlərin müalicəsi üçün effektiv dərmanların hazırlanmasına səbəb olacaq.

BURUNLA DODAQ ARASINDAKI TƏHLÜKƏ

Orta yaşlı qadın sızanaq sıxdıqdan sonra ağır vəziyyətə düşüb. Tibb sahəsində " burun və üst dodaq arasındakı həyat üçün təhlükəli hesab edilən nahiyə “ölüm üçbucağı" adlanır.
Sızanağı sıxdıqdan sonra London sakininin üzü bir neçə saat ərzində şişib və qadın təcili xəstəxanaya yerləşdirilib.
Həkimlərin məlumatına görə, infeksiya dəridən qan damarları vasitəsilə beyinə keçib. Pasiyent reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilib və dərhal dörd güclü antibiotiklə müalicəyə başlanılıb.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, bu nahiyədəki qan damarları birbaşa beyinlə əlaqəlidir və bu zonadakı kiçik bir iltihab belə ciddi fəsadlara — insult, iflic, görmə itkisi və ya hətta ölümə səbəb olur.
“Burun və üst dodaq arasında yerləşən ‘ölüm üçbucağı’nda heç bir səpgini sıxmayın. Belə hallar həyati təhlükə yarada bilər.”, deyə həkimlər çağırış edib.

ROBOT 9 AY “BƏTNİ”NDƏ KÖRPƏ YETİŞDİRƏCƏK
Çin uşaq daşımaq üçün robot hazırlayır. “Süni ana”ların 2026-cı ildə satışa çıxarılacağı gözlənilir.
Bildirilir ki, android hamiləlikdən doğuşa qədər bütün prosesi qadınlarda olduğu kimi təkrar edə biləcək və onun qiyməti 14 min dollar olacaq.
Tərtibatçının sözlərinə görə, layihə süni bətn texnologiyasına - dölün daşındığı amniotik maye ilə doldurulmuş cihaza əsaslanır, xaricdən qida qəbul edir:
Sinqapurda Nanyang Texnoloji Universitetinin professoru Zhang Qifeng bildirib ki, süni bətnin texnologiyası artıq yüksək inkişaf səviyyəsinə çatıb və indi onu robotun qarın boşluğuna daxil etmək lazımdır ki, real insan və android qarşılıqlı əlaqədə ola bilsin və döl inkişaf etsin.