YADDAŞI YAXŞILAŞDIRIR
41 tədqiqatın nəticələrini birləşdirən ABŞ Milli Sağlamlıq İnstitutuna görə, nikotin dozaları plasebo ilə müqayisədə iştirakçılarda diqqəti və yaddaşı əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırıb.
Digər tədqiqatlar da mümkün terapevtik təsirə işarə edir. Məsələn, 2023-cü ildə aparılan bir araşdırma, nikotinin Alzheimer və Parkinson xəstəlikləri olan insanlarda qısamüddətli və uzunmüddətli yaddaşı yaxşılaşdıra biləcəyini göstərib. Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələr onun şizofreniya ilə əlaqəli pozuntulara müsbət təsir göstərdiyini sübut edib.
Bu təsir nikotinin stimullaşdırıcı təbiəti ilə izah olunur: o, dopamin, serotonin, norepinefrin və qlutamatın istehsalını artırır, ayıqlığı, öyrənməyi, yaddaşı və motor nəzarətini artırır. Bundan əlavə, bu maddə beynin düşünməyə cavabdeh olan bölgələrinə qan axını yaxşılaşdırır.
Bununla belə, alimlər risklər barədə də xəbərdarlıq edirlər. Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələri göstərib ki, nikotinin erkən istifadəsi yetkinlik dövründə konsentrasiya və impulsivlik problemlərinə səbəb olur. Bundan əlavə, nikotin dopamin üzərində təsirinə görə asılılıq yaradır.

ALICILAR DİQQƏTLİ OLMALIDIR!
Marketlərdə satılan yumurtaların üzərindəki rəqəmlər çox vaxt alıcılar tərəfindən nəzərdən qaçır. Halbuki bu rəqəmlər yumurtanın necə bir şəraitdə istehsal olunduğunu göstərən önəmli göstəricidir. Yumurtaların üzərində ilk rəqəm 0, 1, 2 və ya 3 toyuqların saxlanma şəraitini və yumurtanın keyfiyyətini əks etdirir.
0 – Ekoloji (Organik) yumurta. Bu rəqəm yumurtanın tamamilə orqanik şəraitdə, təbii yemlə qidalanan və sərbəst dolaşan toyuqlardan alındığını göstərir. Pestisidlər və kimyəvi əlavələr istifadə edilmir. Ən sağlam və təbii yumurta növü hesab olunur.
1 – gəzən toyuq yumurtası. Bu toyuqlar açıq sahələrdə gəzir, lakin yemləri tam orqanik olmaya bilər. Hərəkət azadlığı olan quşların yumurtası daha keyfiyyətli sayılır.
2 – Bu sistemdə toyuqlar sərbəst dolaşa bilmir. Toyuqlar qapalı məkanda saxlanılır və onların hərəkət sahəsi məhduddur.
3 – Qəfəsdə saxlanılan toyuqların yumurtası. Ən aşağı keyfiyyətli yumurtalardır. Bu toyuqlar dar qəfəslərdə saxlanılır, hərəkət imkanları məhduddur və süni işıqlandırma ilə yumurtlamağa məcbur edilir.
Ərzaq təhlükəsizliyi və heyvan sağlamlığı baxımından mütəxəssislər daha yüksək kateqoriyalı yumurtaların, xüsusilə "0" və "1" kodlu yumurtaların alınmasını tövsiyə edir.

PEDİATRDAN AÇIQLAMA

Valideynlər arasında tez-tez yanlış fikir formalaşır ki, uşaqlarda aşağı hemoglobini yalnız “faydalı” qidalarla – məsələn, qarabaşaq və ya alma ilə bərpa etmək mümkündür. Lakin əgər uşaqda artıq dəmir çatışmazlığı anemiyası inkişaf edibsə, bu zaman heç bir məhsul dərmanın yerini verə bilməz. Bu barədə pediatr Anton Proxorenko məlumat verib.
“Əsl dəmir çatışmazlığı anemiyası yalnız dəmir preparatları ilə müalicə olunur. Heç bir vitamin, hematogen, çuğundur, alma, nar və ya qarabaşaq özü-özlüyündə hemoglobini yüksəltməyə qadir deyil, əgər uşaqda artıq ciddi çatışmazlıq varsa,” – deyə həkim vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu məhsullar sağlam qidalanma üçün faydalıdır, lakin onları dərman kimi qəbul etmək olmaz. Əgər uşaqda anemiya əlamətləri varsa, mümkün qədər tez həkimə müraciət olunmalı və uyğun müalicəyə başlanılmalıdır.
Mütəxəssis əlavə edib ki, müalicə kursu azı 3 ay davam etməlidir. Bu müddət ərzində təkcə hemoglobin səviyyəsini normaya salmaq deyil, eyni zamanda orqanizmdə dəmir ehtiyatını da bərpa etmək vacibdir. Əgər terapiya vaxtından əvvəl dayandırılarsa, anemiya yenidən qayıda bilər.

SƏHİYYƏ NAZİRLİYİ MÜTƏXƏSSİSİNDƏN CAVAB
“Sümük iliyi donorluğu minlərlə insanın həyatını xilas edə bilər.”. Bu haqda Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssisi Nərgiz Əliyeva sehiyye.gov.az saytına verdiyi müsahibe zamanı danışıb. Onun sözlərinə görə, bu proses könüllü olaraq, donora zərər yetirmədən həyata keçirilir. Sümük iliyinin alınması ya cərrahi yolla, ya da periferik qandan xüsusi aparat vasitəsilə aparılır.
Sümük iliyi əsasən leykoz, limfoma, talassemiya, aplastik anemiya kimi xəstəliklərdən əziyyət çəkən xəstələrə lazım olur. Transplantasiya zamanı donordan alınan sağlam hüceyrələr xəstənin zədələnmiş hüceyrələrini əvəz edir.
Nərgiz Əliyeva qeyd edir ki, sümük iliyi donorluğu donorun həyatı üçün təhlükəli deyil. Prosedur ümumi anesteziya altında aparılır və əməliyyatdan əvvəl donorun sağlamlığı hərtərəfli yoxlanılır. Donor olmaq üçün şəxsin ciddi xəstəliyi olmamalı, yaşı 18–60 aralığında olmalıdır. Ən vacib meyar isə donor və xəstə arasında İnsan Leykosit Antigenlərinin (HLA) uyğunluğudur. Qan qrupunun uyğunluğu əsas şərt deyil.
Sümük iliyi ilə yanaşı, qan, orqan və toxuma donorluğu da bir çox xəstə üçün həyat xilas edən yeganə yoldur. Orqan çatışmazlığı, ağır yanıqlar, qəza və əməliyyat hallarında bu cür donorluq həyati əhəmiyyət daşıyır. Mütəxəssis sümük iliyi donoru olmaq istəyənləri könüllü şəkildə qeydiyyatdan keçməyə çağırır.

REKORD HƏDD
ABŞ-da son 25 ildə alkoqol istifadəsi nəticəsində ölüm hallarında ciddi artım qeydə alınıb. Kaliforniya Universitetinin alimləri tərəfindən aparılan araşdırmaya görə, 2024-cü ildə alkoqolla bağlı ölüm göstəriciləri 1999-cu illə müqayisədə demək olar ki, 2 dəfə artıb.
Ən kəskin artım COVID-19 pandemiyası dövründə (2019–2021) baş verib. Pandemiya zamanı insanlar sosial təcrid, stress və müalicə imkanlarının azalması səbəbilə daha çox alkoqol istifadə etməyə başlayıb.
Ən yüksək ölüm göstəricisi 2021-ci ildə qeydə alınıb. Bu il ərzində 54 258 nəfər alkoqolla bağlı səbəblərdən həyatını itirib. Ölüm halları əsasən qaraciyər xəstəlikləri və psixi pozuntular səbəbindən baş verib. Ən çox artım 25–34 yaşlı qadınlar arasında olub – bu yaş qrupunda ölüm göstəricisi 255% artıb. Kişilər arasında isə eyni yaş qrupunda artım 188% təşkil edib.
Araşdırma müəllifləri bildirir ki, bu statistika alkoqoldan qaynaqlanan bütün xroniki xəstəlikləri əhatə etmir. Alimlər alkoqol istifadəsinin azaldılması və müalicəyə çıxışın artırılması üçün təcili tədbirlərin görülməsini tövsiyə edir.

69 YOLUXMA HALI QEYDƏ ALINIB

Hindistanda "beyinyeyən amöb"ün (Niqleriya fouleri) səbəb olduğu nadir beyin infeksiyası olan ilkin amöb meninqoensefalit xəstəliyinə yoluxma hallarının artdığı qeydə alınıb.
Bildirilir ki, Kerala ştatında Niqleriya fouleri amöbünə 69 yoluxma halı var. Onlardan 19-ü ölümlə nəticələnib.
Xəstələnənlər arasında həm südəmər uşaqlar, həm də yaşlı insanlar var. Bütün hallarda yoluxma isti çirin suda yaşayan amöb vasitəsilə baş verib.
Bu amöb insan üzən zaman burun boşluğundan bədənə daxil olur. Burun vasitəsilə beyinə çata bilir. Xəstəlik insandan insana keçmir.
Tipik simptomlara baş ağrısı, qızdırma, ürəkbulanma və qusma daxildir. Mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi əlamətləri görünür.

YENİ TƏDQİQAT
Tədqiqatçılar iddia edirlər ki, həkimlər çəki azaldan dərmanlar təyin etməzdən əvvəl xəstələrinin yemək davranışlarını anlamağa çalışmalıdırlar.
Kiçik bir araşdırma göstərib ki, emosiyalarının öhdəsindən gəlmək üçün həddindən artıq yemək yeyən insanlar arıqlamaq üçün məşhur dərmanlardan o qədər də faydalana bilməzlər.
Ozempic, Wegovy və Mounjaro kimi məşhur dərmanlar iştahı azaldan hormonu təqlid edərək insanlara arıqlamağa kömək edən qlükaqon kimi peptid-1 (GLP-1) reseptor agonistləri kimi tanınan dərmanlar sinfinə aiddir.
Bununla belə, preparatlar hər kəsə eyni fayda vermir, bu da yapon alimlərini bir il ərzində bəzi insanların GLP-1 dərmanlarını qəbul edərkən daha çox arıqladığını, digərlərinin isə çəki itirmədiyini daha yaxşı başa düşmək üçün 92 diabet xəstəsini izləməyə vadar edb.
Onlar müəyyən ediblər ki, yeməyin görünüşünə və ya qoxusuna əsaslanaraq həddən artıq yeyən insanlar dərmanlara yaxşı reaksiya verirlər, lakin emosional səbəblərdən çox yeyən insanların fayda görmə ehtimalı azdır.
Araşdırma "Frontiers in Clinical Diabetes and Healthcare" jurnalında dərc olunub.

SİNİR XƏSTƏLƏRİNƏ DƏ MAŞIN SÜRMƏK QADAĞANDIR
Boyu 150 sm-dən qısa olan şəxslər sürücülük vəsiqəsi ala bilməyəcəklər. Səbəb yollarda təhlükəsizliyin təmin edilməsi ilə izah olunur. Qanun sentyabr ayından etibarən Rusiya Federasiyasında qüvvəyə minib.
Bundan əlavə, əks göstərişlərin siyahısına ağır psixi pozuntular, sinir sistemi xəstəlikləri, o cümlədən epilepsiyası olanlar da daxildir. Eşitmə və vestibulyar pozuntular, bir gözdə ən azı 0,6, digərində isə 0,2 görmə faizi, həmçinin bir gözün tam korluğu indi bütün kateqoriyalar üçün sürücülük vəsiqəsi almağa mütləq əks göstərişdir.
Bununla belə, aşağı ətrafların amputasiyası olan insanlar üçün hələ də güzəştlər var - əgər onların əl ilə idarə olunan uyğunlaşdırılmış avtomobili varsa, onlar nəqliyyat vasitəsini idarə edə biləcəklər, deyə qanunda bildirilir.

Soyuq havaların yaxınlaşması ilə birlikdə qrip və digər mövsümi infeksiyaların artması müşahidə olunur. Özünüzü və yaxınlarınızı qorumaq üçün sadə, amma qaydalara əməl edin:

1. Əllərinizi tez-tez sabunla yuyun.
2. İnsanların sıx toplaşdığı məkanlarda maskadan istifadə edin.
3. Bol maye qəbul edin və vitaminlə zəngin qidalarla qidalanın.
4. Daimi yuxu rejiminə riayət edin.
5. Qrip əleyhinə peyvənd oluna bilərsiniz.

CİDDİ İNFEKSİYA AŞKARLANIB
Avstraliyanın Adelaide şəhərində yaşayan Şirli Potter adlı yaşlı qadın, 20 il əvvəl aldığı köhnə “tuj”dan istifadə etdikdən sonra görmə qabiliyyətini tamamilə itirib.
Məlumata görə, qadın qızları ilə görüşə hazırlaşarkən köhnə kiprik boyasından istifadə edib. Növbəti gün qadının gözləri qızarıb, şişib və kəskin ağrı ilə müşayiət olunan güclü yanma hissi yaranıb. Bu narahatlıq bir neçə ay davam edib və nəticədə qadın həkimə müraciət etmək qərarına gəlib. Müayinə zamanı oftalmoloq onun gözlərində ciddi infeksiya aşkar edib. Həkimlərin ehtimalına görə, infeksiyanın əsas səbəbi istifadə etdiyi vaxtı keçmiş “tuj” olub. Antibiotiklərlə müalicə edilsə də, təəssüf ki, bu qadının görmə qabiliyyətini xilas edə bilməyib. Həkimlərin sözlərinə görə, o, qarşıdakı 3 il ərzində tamamilə kor ola bilər.
Mütəxəssislər göz kosmetikasının istifadə müddətinin 6 ayı keçməməli olduğunu və bu müddətin məhsulun qablaşdırmasında göstərildiyini qeyd edib. Kosmetika istifadəçilərinə isə belə məhsulların vaxtına diqqət yetirmək tövsiyə olunur.

PSİXOLOJİ XƏSTƏLİK, YOXSA...?
Oğullarına ad qoymaqda razılaşmayan cütlük boşanır.
Çində məhkəmə qeyri-adi boşanma işinə baxır. Ailədə uzun sürən münaqişə səbəbindən uşaq bir ildən artıqdır ki, doğum haqqında şəhadətnaməsizdir və məcburi peyvənd ala bilmir.
Cütlük 2023-cü ildə ailə qurub, bir il sonra isə onların uşaqları olub. Bundan dərhal sonra fikir ayrılıqları başlayıb: hər bir valideyn öz adında israr etdi və orijinal sənədləri və ya etibarnaməni digərinə verməkdən imtina edir.. Hər ikisi ayrı-ayrılıqda uşağı seçilmiş adla qeydiyyata almağa çalışsalar da, onların müraciətləri rədd edilib.
Məhkəmə valideynlərə uşağın hüquqlarını qorumaq üçün sənədləri müəyyən edilmiş müddətdə doldurmağı tapşırıb.
Eyni zamanda valideynlərin məcburi psixoloji müayinə keçməkləri qərara alınıb. Sənədlərin əsli müvəqqəti olaraq məhkəmənin nəzarətində qalıb, bundan sonra qeydiyyatı başa çatdırmaq üçün onları anaya təhvil verməyi planlaşdırırlar.
Bu müddətdə isə ər-arvad, uşağın adı ilə bağlı razılığa gələ bilmədikləri üçün boşanma prosesini davam etdirirlər.

QANTELLƏR UNİTAZDAN DAHA ÇİRKLİDIR
ABŞ-da aparılan bir araşdırmaya görə, məşq zamanı istifadə etdiyimiz trenajorlar gözlədiyimizdən qat-qat daha çox mikrob daşıyır. FitRated-in araşdırmasına əsasən, 27 fərqli trenajordan götürülən nümunələr göstərib ki, hər kvadrat düyümdə bir milyondan çox mikrob mövcuddur.
Nəticələrə görə velotrenajorlar yeməkxana nimçələrindən 39 dəfə, qaçış trenajorları vanna otağındakı kranlardan 74 dəfə, ən qorxulusu isə qantellər, ştanqalar və digər ağır çəkili avadanlıqların üzərində tualet oturacağından 362 dəfə daha çox mikrob aşkar edilib.
Mütəxəssislər zal həvəskarlarına istifadə etdiyi avadanlığı salfetlə silməyi, məşqdən sonra əllərini yumağı tövsiyyə edir.

XƏBƏRDARLIQ
Britaniyanın 35 yaşlı sakini Lyusi Tomas barmağında dırnaq altında qəribə ləkə gördükdən sonra həkimə müraciət edib. Pasiyentə nadir dırnaqaltı melanoma, yəni dəri xərçənginin nadir, lakin son dərəcə təhlükəli növü diaqnozu qoyulub.
Lyusi uzun müddət akril dırnaqlardan istifadə edib və indi gözəllik həvəskarlarını bu vərdişdən çəkinməyə çağırır. O, xüsusilə süni dırnaqları vaxtaşırı çıxarmağı, hətta ümumiyyətlə onlardan istifadə etməməyi tövsiyə edir.
Həkimlərin sözlərinə görə, dırnaqaltı melanoma çox rast gəlinməyən bir xəstəlik olsa da, aqressiv şəkildə inkişaf edir və vaxtında aşkar edilməzsə, həyati təhlükə yarada bilər. Həmçinin, dırnaqların təbii vəziyyətdə belə mütəmadi olaraq yoxlanılması vacibdir. Əgər dırnaqların altında qeyri-adi ləkə, zolaq və ya rəng dəyişiklikləri müşahidə olunarsa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.

MƏHKƏMƏNİN QƏRARI ONU ŞOKA SALDI
Amerikalı cərrah Riçard Batista iki uğursuz transplantasiyadan sonra bir böyrəyini həyat yoldaşı Donnelə bağışlayıb. Bir neçə il həyat yoldaşı boşanmaq üçün məhkəməyə müraciət etdikdə, Batista böyrəyinin qaytarılmasını və ya 1,5 milyon dollar təzminat tələb edib.
Hakim isə vəsatəti rədd edib, çünki qanunla transplantasiya edilmiş orqan hədiyyə sayılır və bütövlükdə onu alan şəxsə məxsusdur. Tibbi etika mütəxəssisləri orqanların pul və ya qiymətli əşyalarla dəyişdirilməsinin qanunsuz olduğunu və Batistanın tələbinin həm qanunsuz, həm də tibbi baxımdan qeyri-mümkün olduğunu vurğulayıblar.
Bu iş boşanma prosesində qəribə mübahisələrin necə yarana biləcəyinin məşhur nümunəsi olub.

YENİ TREND
Türkiyədə boyun cərrahi yolla qısaldılması plastik əməliyyat növü sürətlə populyarlaşır. “Vice” nəşrinin yazdığına görə, bu prosedura daha çox uzunboylu qadınlar müraciət edir. Onların fikrincə, daha alçaq boya sahib olmaq münasibət tapmağı asanlaşdırır.
Əməliyyatın zamanı, həkimlər bud və ya baldır sümüyünü kəsir, müəyyən hissəni çıxarır və qalan hissəni metall çubuqla sabitləşdirir. Bu yolla insanın boyu təxminən 3–5,5 sm qısaldıla bilər. Yalnız İstanbulun bir klinikasında 2023-cü ildən bu günə qədər ən azı 10 belə əməliyyat həyata keçirilib. Bununla belə, bu prosedurlar hələlik nadir hallarda tətbiq olunur. Qadınlar arasında daha çox liposaksiya, rinoplastika (burun əməliyyatı) və sinə korreksiyası kimi daha tanış estetik müdaxilələr üstünlük təşkil edir.
Hazırda bu əməliyyatın mümkün ağırlaşmaları və pasiyentlərin şəxsi həyatlarına real təsiri barədə konkret məlumat yoxdur. Ona görə də, həkimlər və mütəxəssislər bu cür müdaxilələrə ehtiyatla yanaşmağı tövsiyə edir.

ALİMLƏRDƏN XƏBƏRDARLIQ
Mütəxəssislər arteriyalarda toplanan plastik hissəciklərin ürək xəstəliyi riskini necə artıra biləcəyini müəyyən ediblər.
Cardiovascular Research jurnalında dərc olunan son məqalədə tədqiqatçılar nanoplastiklərin (NP) və mikroplastiklərin (MP) ürək-damar xəstəliyi (CVD) üçün yeni risk faktorları olub-olmadığını araşdırıblar.
Plastikin hər yerdə olması ciddi sağlamlıq nəticələri ilə ekoloji böhrana səbəb olub. Son iki ildə nano və mikrohissəciklər (MP) beyin, qan, qaraciyər, ağciyər, plasenta və ateroma daxil olmaqla müxtəlif insan toxumalarında aşkar edilib.
Mütəxəssislər bildirir ki, bu problemin həlli ictimai sağlamlıq, molekulyar biologiya, epidemiologiya və farmakologiyanı əhatə edən multidissiplinar yanaşma tələb edə bilər. Ümumiyyətlə, ürək-damar sağlamlığı sahəsi bu yeni ekoloji təhlükələrin yaratdığı problemlərə uyğunlaşmalıdır, deyə məqalədə qeyd edilir.

İSPANİYADA YENİ QƏRAR TƏSDİQLƏNİB
İspaniya yetkinlik yaşına çatmayanlara siqaret çəkməyi qadağan edəcək, siqaret çəkənlərin valideynləri üçün cərimələr tətbiq ediləcək.
İspaniya Nazirlər Şurası terraslarda və açıq hava konsertləri zamanı siqaret çəkməyi qadağan edən tütünlə bağlı qanun layihəsini təsdiqləyib.
Qanun xüsusilə açıq havada tütündən istifadəni məhdudlaşdırmaqla tüstüdən azad zonanı genişləndirərək bar terraslarını da əhatə edəcək. Tütün məmulatlarının və elektron siqaretlərin hər hansı reklamı qadağan edilib. İspaniyanın ABC qəzeti yazır ki, bu qaydaların pozulması 600 min avroya qədər cərimə ilə nəticələnəcək.
Qanuna görə, azyaşlıların siqaret çəkməsinə görə tətbiq edilən cərimələri valideynlər ödəməli olacaqlar.
Qanun layihəsi Nazirlər Şurasında ilk təsdiqini İspaniyanın Səhiyyə Naziri Monika Qarsiyanın siqaretə qarşı mübarizə planını muxtar icmalara təqdim etməsindən bir il yarım sonra qəbul eidlib.

YENİ ARAŞDIRMA
Əgər hər yerə gecikirsinizsə, özünüzü qınamağa tələsməyin. Alimlərin fikrincə, bu davranışın arxasında sadəcə məsuliyyətsizlik deyil, beyindəki fərqli zaman qavrayışı dayanır.
Tədqiqatçılar belə insanların “zamanı qeyri-ənənəvi şəkildə qavradığını” bildirir. Belə insanlar üçün 5 dəqiqə ilə 1 saat arasında ciddi fərq olmaya bilər — çünki onların beyni zamanı fərqli şəkildə hiss edir. Gecikməyə meyilli insanların yaradıcılıqla əlaqəli beyin sahələri daha aktiv olur. Onlar başqalarının qarışıqlıq kimi gördüyü yerdə əlaqələr qura bilir, ideyaları anında formalaşdırır və hadisələrə qeyri-adi baxış bucağından yanaşır. Bu səbəbdən onlar üçün saat əqrəbləri yox, prosesin özü daha önəmlidir. Psixoloqlar belə insanlara tövsiyə edir ki, bu xüsusiyyətlə mübarizə aparmaq əvəzinə, onu idarə etməyi öyrənsinlər.
Qeyd edək ki, tarixdə bu xüsusiyyətə sahib olan bir çox məşhur şəxs var. Stiv Cobs, Albert Eynşteyn, Salvador Dali — hamısı daimi gecikən insanlar olub. Amma məhz bu zaman anlayışları sayəsində onlar dünyaya yeni baxış gətirə bilib.

PEYVƏND NİYƏ QORUMAYIB? – RƏSMİLƏR CAVABLAYIB
Amerikada məktəbli qızılca infeksiyasından ölüb.
Los Angeles Səhiyyə Departamenti cümə axşamı bildirib ki, körpə ikən qızılcaya yoluxan şagird qəflətən ağırlaşıb.
Qurumdan bildirilir ki, uşağa qızılca peyvəndi vurulmamışdan əvvəl yoluxub. Eyni zamanda Departament uşaqlara qızılca əleyhinə peyvəndin birinci dozasının 12-15 aylıq, ikinci dozanı isə 4-6 yaş arasında vurmağı valideynlərə tövsiyə edib.
Bildirilib ki, azyaşlı infeksiyadan sağalıb, subakut sklerozan panensefalit inkişaf edib. Bu körpəlikdə virusa yoluxmuş 10 000 insandan birində görülən hadır.
Subakut sklerozan panensefalit, qızılcanın nadir və adətən ölümcül komplikasiyasıdır.

ÜST AÇIQLAYIB

İnkişaf etmiş Qərb ölkələri arasında Avropada xroniki xəstəlik reytinqində aşağı sıralara enir.
Xərçəng, ürək və nevroloji xəstəliklər kimi xroniki problemlərdən ölüm halları dünyanın əksər ölkələrində azalıb, lakin yeni qlobal təhlilə görə, son illərdə irəliləyiş yavaşlayıb.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), London İmperial Kolleci və digər təşkilatların tədqiqatçıları 185 ölkə və ərazidə xroniki xəstəliklərdən ölüm riskini qiymətləndiriblər.
Onlar 2010-cu illərdə xroniki xəstəliklərdən ölümlərin ölkələrin təqribən 80 faizində azaldığını, lakin irəliləyişlərin on il əvvəlkindən, xüsusən də Avropa, Şimali Amerika, Asiya və Sakit Okean hövzəsinin inkişaf etmiş ölkələrində xeyli yavaş olduğunu müəyyən edib.
Tədqiqatçılar Danimarkanı Qərbdə xroniki xəstəliklərdən ölüm üçün “regional meyar” adlandırıb.
Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində göstəricilər 2010-cu illərdə yaxşılaşıb və Moldovada xroniki xəstəlik riskində ən böyük azalma müşahidə edilib. Tədqiqatçılar bildiriblər ki, Rusiyada və regionun bəzi digər ölkələrində spirtli içkilərə nəzarət siyasəti xəstəliklərin azalamasında böyük rol oynayıb. Tədqiqat “The Lancet” tibb jurnalında bu ayın sonunda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında xroniki xəstəliklərlə bağlı iclasdan əvvəl dərc edilib.

UNİCEF-İN YENİ HESABATI
BMT-nin Uşaq Fondu UNİCEF-in yeni hesabatına görə, dünyada artıq çəkidən və piylənmədən əziyyət çəkən məktəbyaşlı uşaqların sayı az çəkili uşaqları üstələyir. Hazırda 188 milyon uşaq və yeniyetmə piylənmə problemindən əziyyət çəkir.
Tədqiqatçılar 190-dan çox ölkə üzrə məlumatları təhlil edərək müəyyən edib ki, Afrikanın cənubunda yerləşən ölkələr və Cənubi Asiya istisna olmaqla, bütün regionlarda artıq çəki halları, az çəkidən əziyyət çəkənlərə nisbətən daha geniş yayılıb. Son 25 ildə isə artıq çəkili uşaqların sayı 2 dəfə artaraq 391 milyona çatıb.
Ən yüksək piylənmə göstəriciləri Sakit okean adalarında qeydə alınıb. –Həmçinin Çili (27%), ABŞ və BƏƏ (21%) kimi yüksək gəlirli ölkələrdə də göstəricilər yüksəkdir. UNİCEF bildirir ki, bu artımın əsas səbəblərindən biri uşaqların ultra-emal olunmuş, yüksək şəkərli və duzlu məhsullara üstünlük verməsidir. Bu cür qidalanma uşaqların fiziki və zehni inkişafına ciddi zərər.
UNİCEF həmçinin xəbərdarlıq edir ki, piylənmə uşaqlarda diabet, ürək-damar xəstəlikləri və psixoloji problemlərə səbəb olur. Təşkilat sağlam və balanslı qidalanmanın uşaqların böyümə və inkişafında həlledici rol oynadığını vurğulayıb.

MƏHKƏMƏSİ BAŞLADI
Fransanın şərqindəki Besançon şəhərində 30 nəfəri qəsdən zəhərləmək, 12 nəfəri öldürməkdə ittiham olunan keçmiş anestezioloqun məhkəməsi başlayıb.
Həmkarları tərəfindən yüksək istedadlı mütəxəssis hesab edilən 53 yaşlı Frederik Peşye 2008-ci ildən etibarən xəstələri zəhərləməkdə şübhəli bilinir.
Ona qarşı ciddi ittihamlara baxmayaraq, həkim məhkəmə nəzarəti altında azaddır və bazar ertəsi Fransa radiosuna deyib ki, “zəhərlənmə ilə bağlı heç bir dəlil yoxdur”.
Məhkəmə üç aydan çox davam edəcək və iddia edilən 30 qurbanı təmsil edən 150-dən çox vəkilin iştirakı ilə keçiriləcək.
Zəhərlənmə iddiaları ilk dəfə 2017-ci ilin yanvarında, 36 yaşlı Sandra Simardın onurğa əməliyyatında ürəyinin dayandığı zaman ortaya çıxıb.
Məhkəmə prosesi dekabr ayına qədər davam edəcək və təqsirləndirilən şəxs məhkəmə nəzarəti altında azadlığa buraxılacaq. Günahı sübut olunarsa, onu ömürlük həbs cəzası gözləyir.
Frederic Peşye həkim ailəsindəndir, onun atası da anestezioloq olub.

ALİMLƏR YENİ CİHAZ YARADIB

Cənubi Koreya və Amerikalı alimlər unikal tibbi cihaz hazırlayıblar - əməliyyat zamanı birbaşa zədə yerində sümük greftlərini 3D çap etməyə qadir olan dəyişdirilmiş "yapışqan tapança".Yeni texnika əvvəlcədən hazırlanmış implantlar əvəzinə, qüsurun anatomiyasını dəqiq şəkildə təkrarlayaraq, yerində biomaterial formalaşdırır. Sümüklərin mineral xarakteristikası ilə gücləndirilmiş elastik polimerdən (PCL) hazırlanmış çubuqlar aşağı temperaturda əridilir və zəhərli həlledicilər olmadan tətbiq olunur. Materialda infeksiyaya qarşı qorunmanı artıran və regenerasiyanı təşviq edən antibiotiklər var.
Heyvanlar üzərində aparılan təcrübə zamanı "skelet yapışqan" ənənəvi sümük sementini üstələyib. Çap bir neçə dəqiqə çəkib və bir neçə həftədən sonra sıx təbii sümük toxuması əmələ gəlib. Material daha güclü və daha çevikdir, bu da mürəkkəb qüsurlarda belə sağalmağa kömək edir. Bu yanaşma cərrahi əməliyyat müddətini azaldır, hazırlığı sadələşdirir və müalicəni fərdiləşdirir, deyə alimlər bildirir. Lakin bu texnologiyanın insanların istifadəsinə verilməzdən əvvəl daha geniş miqyaslı sınaqlara və sterilizasiya və istehsal standartlarının hazırlanmasına ehtiyac var, deyə cihazın yaradıcıları vurğulayıb.

Abdominal köp–qarın boşluğunda normadan artıq subyektiv dolğunluq və ya gərilmə hissinin olmasıdır. Abdominal köp bağırsaqda aerofagiya hesabına qazların toplanması nəticəsində yarana bilər, həmçinin, malabsorbsiya sindromu, hissəvi bağırsaq keçməməzliyi, qəbizlik, qıcıqlanmış bağırsaq sindromu (QBS), menstrual dövr, disbioz, qarnın ön divarının əzələlərinin tonusunun azalması və ya həzm traktının funksional zədələnməsinin simptomu ola bilər. Assit, şişlər və infeksiyalar abdominal köplərin vacib, lakin az rast gəlinən səbəbidir.

Əksər hallarda səbəblər çoxfaktorlu olur. Abdominal köpün çox yayılmış və ciddi səbəbi olmayan bir simptom olmasına baxmayaraq, uzun müddət davam edən abdominal köp diareya, çəki azalması, qəbizlik, qanlı nəcislə müşayiət olunursa, ciddi xəstəlikləri inkar etmək üçün əlavə müayinələrdən keçmək lazımdır. Qeyd olunan şikayətlərlə yanaşı qarın boşluğunun obyektiv gərilməsi müşahidə olunursa, burda funksional zədələnmələrlə yanaşı üzvi dəyişikliklər haqqında da düşünmək lazımdır. Abdominal köpdən əziyyət çəkən pasiyentlərdə, adətən, gəyirmə, meteorizm kimi simptomlar olur. Xəstədə QBS (qıcıqlanmış bağırsaq sindromu) varsa, visseral hiperhəssaslıq və qarın boşluğunun gərilməsi qeyd olunur. Qidanın passajı və abdominal köp arasında əlaqə qeyri-müəyyəndir, lakin şərti-patogen və ekzogen mikroflora vacib rol oynaya bilər. Çoxsaylı tədqiqatlarda QBS-nin bifidobakteriyalar, süd turşusu bakteriyaları kimi probiotiklərlə effektli müalicəsi haqqında məlumat verilmişdir. Abdominal köpmənin patofizioloji xüsusiyyətləri ilkin patologiyadan və sonradan ona qoşulan çoxsaylı xəstəliklərdən asılıdır. Müalicənin məqsədi özünütənzimləməni bərpa etməklə pasiyenti abdominal şikayətlərdən azad etməkdir. Effektli müalicə üçün pasiyentin patofizioloji xüsusiyyətlərinə fərdi yanaşma, onların səbəbini tapıb funksional nəticələri aradan qaldırmaq və bloklanmış özünütənzimləmə sistemlərini bərpa etmək vacibdir. Bunun üçün aşağıdakı sxem faydalı ola bilər.

Hepeel – qaraciyər və öd kisəsinin funksiyasını bərpa edir.
Momordica compositum-mədəaltı vəzin funksiyasını, həzm fermentlərinin sintezini yaxşılaşdırır və köpü, qəbizliyi, ishalı aradan qaldırır.
Nux vomica – Homaccord- mədə bağırsaq peristaltikanı, öd axınını tənzimləyir və köpü, qəbizliyi, aradan qaldırır
Bu dərmanlar Biotənzimləyici preparatlardır, Almaniya istehsalıdır, təbii tərkibli və kiçik dozalıdır.
Hər yaşda istifadə oluna bilər və əlavə təsiri yoxdur.

Qanunsuz tibb fəaliyyətinə qarşı mübarizə

“Qanunsuz tibb fəaliyyətinə qarşı mübarizə: hüquqi çərçivə və ictimai məsuliyyət” mövzusunda ictimai müzakirə keçirildi
10 sentyabr 2025-ci il tarixində Bakı şəhərində, Qafqaz Sahil mehmanxanasının konfrans zalında Özəl Tibb Müəssisələri Assosasiyası (ÖTMA) Azərbayan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi ilə əməkdaşlıqda “Qanunsuz tibb fəaliyyətinə qarşı mübarizə: hüquqi çərçivə və ictimai məsuliyyət” mövzusunda ictimai müzakirə keçirilib.

İctimai müzakirədə AR Səhiyyə Nazirliyinin, Baş Prokurorluğunun, TƏBİB, İTSDA nümayəndələri, ÖTMA üzvləri, ixtisaslaşmış QHT-lər iştirak ediblər.

İctimai müzakirəni ÖTMA İdarə Heyətinin sədri Günel Əliyeva açaraq tədbirin əhəmiyyətini vurğulayıb. Açılışda həmçinin Milli Məclisin Səhiyyə Komitəsinin üzvü Pərvanə Vəliyeva və Səhiyyə Nazirliyinin Aparat rəhbəri Tural Babayev çıxış edərək qanunsuz tibbi fəaliyyətin pasiyentlərin sağlamlığına vurduğu təhlükələrdən və mövcud problemlərin aradan qaldırılması üçün birgə səylərdən barədə fikirlərini bölüşüblər.

AR Səhiyyə Nazirliyinin Səhiyyə siyasəti şöbəsinin müdiri Ramik Quliyev “Qanunsuz tibb fəaliyyəti halları və bu hallara qarşı həyata keçirilən tədbirlər” mövzusunda məruzə edib. O, Nazirlik tərəfindən görülən tədbirlər, daxil olan pasiyent şikayətləri və mövcud praktiki keyslər barədə məlumat verib, qarşıda duran vəzifələr və tövsiyələri iştirakçılarla bölüşüb.

Müzakirənin hüquqi aspektləri üzrə Baş Prokurorluğun Cinayət təqibindən kənar icraatlar idarəsinin rəis müavini Zamir Paşayev və ÖTMA hüquqşünası Elxan Əzizov çıxış ediblər. Onlar Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 142-ci maddəsinin tətbiqi, qanunsuz tibbi fəaliyyətin cinayət məsuliyyəti ilə nəticələnməsi və mövcud hüquqi mexanizmlərin təkmilləşdirilməsi məsələlərinə toxunublar.
Daha sonra ÖTMA Baş katibi Vüqar Eyvazovun modetarolruğu ilə sual-cavab və açıq müzakirə sessiyası keçirilib. Burada iştirakçılar qanunsuz tibbi fəaliyyətin qarşısının alınması yolları, dövlət nəzarəti mexanizmləri, pasiyentlərin məlumatlılığının artırılması və maarifləndirmə kampaniyalarının əhəmiyyəti barədə fikir və təkliflərini səsləndiriblər.
İctimai müzakirənin yekununda aşağıdakı qanunsuz tibbi fəaliyyətlə mübarizədə dövlət nəzarətinin, ictimai qınağın gücləndirilməsi, pasiyentlərin hüquq və vəzifələri barədə maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsi, dövlət qurumları, özəl tibb müəssisələri, hüquq mühafizə orqanları, həmkarlar ittifaqları, vətəndaş cəmiyyəti və media arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi ilə əlaqədar təkliflər irəli sürülüb.

QANUNSUZ TİBB FƏALİYYƏTİNƏ QARŞI MÜBARİZƏ - VİDEO 

Tədbirin sonunda ÖTMA İdarə Heyətinin sədri Günel Əliyeva bildirib ki, təkliflər ümumiləşdiriləcək və aidiyyatı üzrə dövlət qurumlarına, digər maraqlı tərəflərə təqdim olunacaq. ÖTMA qarşıda bu istiqamətdə fəal işləməyə davam edəcək və səylərin əlaqləndirilməsi birgə təşəbbüslər irəli sürəcək.

📍 Ünvan: Bakı şəhəri, Xətai rayonu, 1188 məhəllə, Sabit Orucov küç., 17C
📞 Tel: (+994) 70 316 94 10
📩 E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. | This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
🌐 Veb: www.otma.az

ARAŞDIRMA

Fransanın İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı tərəfindən yayımlanan son araşdırmaya əsasən, müasir dövrün gənc nəsli ənənəvi evlilik anlayışına əvvəlki qədər maraq göstərmir. Araşdırma nəticələri göstərir ki, gənclər evlənməkdənsə, dünyanı gəzməyi, fərqli ölkələri kəşf etməyi və müxtəlif mədəniyyətlərlə tanış olmağı üstün tutur. Artıq bir çox gənc evliliyi məcburi bir addım kimi deyil, şəxsi qərar və seçim kimi dəyərləndirir. 

Təşkilatın apardığı araşdırma gənclərin evlilikdən imtina etmə səbəblərini də açıqlayır. Gənclər evliliyin məsuliyyət və öhdəliklərindən çox, fərdi inkişaf, karyera qurmaq və dünya görüşünü genişləndirmək istəyir. Bu da onların ailə qurmaqdan çox şəxsi arzularının ardınca getməsinə səbəb olur. Gənclərin bu seçimində səyahət etmək, yeni yerlər kəşf etmək, fərqli insanlarla tanış olmaq və unudulmaz xatirələr toplamaq əsas rol oynayır. Belə həyat tərzi onlara həm şəxsi inkişaf, həm də geniş dünyagörüşü qazandırır.

 YENİ CİHAZ

Sonsuzluq problemini həll etmək üçün Kornell Universitetinin tədqiqatçıları yardımçı reproduktiv texnologiyada əsas addım olan cumulus oositlərinin çıxarılmasını sadələşdirən və avtomatlaşdıra bilən yenilikçi cihaz hazırlayıblar. Onların vibrasiya ilə işləyən çipi nəinki mürəkkəb proseduru sadələşdirir, həm də dünyanın ixtisaslı embrioloqları və ya yaxşı maliyyələşdirilən laboratoriyaları olmayan ərazilərində onu əlçatan edir və ümumi xərcləri azaldır. Bu, sonsuzluqla mübarizə aparan milyonlarla cütlük üçün ümid verir və bütün dünyada məhsuldarlıq müalicələrini daha əlçatan edir.

Tədqiqatın nəticələri “Lab on a Chip” jurnalında dəredilib. 

Metodun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədqiqatçılar mayalanma və embrionun inkişaf nisbətlərini əl ilə denudasiya edilmiş və vibrasiya ilə induksiya olunan axınla müalicə olunan yumurtalar arasında müqayisə ediblər. Nəticələr praktiki olaraq eyni olub. 

"Adətən sonsuzluqla mübarizə prosesi bahalı və mürəkkəbdir; klinikalar kadrların hazırlanmasına çox vaxt sərf edirlər və onlar insan resurslarından çox asılıdırlar. Lakin bizim metod həm maddi vəsaitə, həm də zamana qənaət edəcək, deyə müəlliflər məqalədə vurğulayır.

YENİ TƏDQİQATIN NƏTİCƏLƏRİ
Alimlər süni şirinləşdiricilərin, xüsusilə də azkalorili içkilər və desertlərdə geniş istifadə olunan aspartam, saxarin və digər alternativ şəkər maddələrinin beyin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə biləcəyini ortaya çıxarıb. Braziliyada yerləşən San-Paulu Universitetinin qeriatriya kafedrasının dosenti Klaudia Kimi Suemotonun rəhbərlik etdiyi bu tədqiqatın nəticələri Amerika Neyrologiya Akademiyasının tibbi jurnalında dərc edilib.
Tədqiqat çərçivəsində 8 il ərzində orta yaşı 52 olan 13 minə yaxın Braziliya vətəndaşı izlənilib. Bu maddələrdən çox istifadə edən insanlarda beyin funksiyalarının zəifləməsi 62% daha sürətli baş verir. Ən güclü təsir şəkərli diabet xəstələrində müşahidə edilib. Tədqiqatda araşdırılan süni şirinləşdiricilər arasında aspartam, saxarin, asesulfam K, eritrit, ksilit, sorbit və tagatoza olub. Maraqlıdır ki, yalnız tagatoza ilə beyin funksiyalarının zəifləməsi arasında hər hansı bir əlaqə aşkar edilməyib.
Qeyd edək ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının bir bölməsi olan Beynəlxalq Xərçəng Araşdırmaları Agentliyi aspartamı potensial olaraq kanserogen maddə kimi qiymətləndirib. Avropa Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi hal-hazırda bu maddələrin təhlükəsizliyini yenidən qiymətləndirir.

EKSPERTLƏRDƏN AÇIQLAMA
Rusiyanın Perm Politexnik Universitetinin alimləri gündəlik həyatımızda və şəhər modasında geniş yayılmış məşhur kroks ayaqqabılarının sağlamlıq üçün təhlükəli ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.
Universitetin “Hesablama riyaziyyatı, mexanika və biomexanika” kafedrasının dosenti Vladislav Nikitinin sözlərinə görə, krokslar rahat və praktik olsa da, onların konstruksiyası ayağın düzgün fiksasiyasını və dəstəyini təmin etmir. Bu səbəbdən ayaq içində artıq hərəkətlər edir, bel və ayaq əzələləri isə bu sabitsizliyi kompensasiya etməyə çalışır. Nəticədə, ayağın təbii hərəkət mexanizmi pozulur, yüklənmə bərabər paylanmır və bu da burxulma riskini artırır. Qısa müddətli istifadədə yorğunluq, uzunmüddətli istifadədə isə dayaq-hərəkət sistemində xroniki problemlərə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, gigiyenik risklər də mövcuddur. “Ayaqqabının içindəki rütubətli və isti mühit — bakteriya və göbələklər üçün ideal inkubatordur. Əgər kroksları hər istifadədən sonra yuyub qurutmursunuzsa, bu orqanizmlər aktiv şəkildə çoxalır”, – deyə universitetin “Kimya və biotexnologiyalar” kafedrasının dosenti Anastasiya Zorina bildirib.

MƏŞHUR NEYROCƏRRAHIN TƏCRÜBƏSİ
Məşhur neyrocərrah və tibb üzrə jurnalist Doktor Sancay Qupda illərlə apardığı tibbi təcrübəyə əsaslanaraq bildirir ki, ağrı yalnız fiziki deyil, həm də emosional hissdir və onun mərkəzi beyin sayılır. Onun sözlərinə görə, insanların ağrını hiss etməsi çox fərqlidir və bu hissi ölçmək çətindir, çünki o, subyektivdir.
Qupda qeyd edir ki, xroniki ağrı ilə kəskin ağrı bir-birindən tamamilə fərqlənir. Kəskin ağrı bədəni qorumaq funksiyası daşısa da, xroniki ağrı beyində yaranan pozuntu kimi qiymətləndirilə bilər.
O, həmçinin vurğulayır ki, opioid tərkibli dərmanlar xroniki ağrını müalicə etmir, əksinə, bədənin təbii endorfin istehsalını azaldır. Bundan əlavə, doktor Qupda bildirir ki, ağrının yaranmasına uşaqlıq travması, stress, depressiya və gündəlik emosional vəziyyət kimi faktorlar ciddi təsir edir, və bu səbəblər mütləq şəkildə nəzərə alınmalıdır.
Nəticə etibarilə, ağrı fiziki olsa da, onu idarə edən və formalaşdıran beyindir. Bu səbəbdən, xroniki ağrının müalicəsində təkcə bədəni deyil, zehni də müalicə etmək vacibdir.

YENİ ARAŞDIRMA
“Avropa Həyat Tərzi” Tibb Cəmiyyətinin apardığı yeni araşdırma göstərib ki, həftədə ən az bir dəfə kluba gedən insanların ürək-damar sağlamlığı daha yaxşı olur, stress hormonu olan kortizolun səviyyəsi azalır və əhval tənzimlənməsi yaxşılaşır.
Müntəzəm olaraq rəqs edən insanlarda ürək ritminin sürəti 21% yaxşılaşıb və stress göstəriciləri azalıb. Bu isə daha uzun və sağlam ömürün əlamətləridir.
Tədqiqat onu da ortaya çıxarıb ki, fiziki aktivlik, sosial əlaqələr və ritmik musiqinin birləşməsi beyində serotonin və dopamin səviyyəsini artırır. Bu hormonlar psixi narahatlıq və yaşlanma ilə mübarizədə vacib rol oynayır.

MÜTƏXƏSSİSLƏR CİDDİ TƏHLÜKƏ BARƏDƏ XƏBƏRDARLIQ EDİR
Həkimlər və tədqiqatçılar xəbərdarlıq edir ki, veypdən istifadə xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələr üçün geri dönməz sağlamlıq fəsadlarına səbəb ola bilər. Elektron siqaretlər "zərərsiz alternativ" kimi təqdim olunsa da, tədqiqatlar onların ürək-damar xəstəlikləri, ağciyər zədələnməsi və xərçəng riski ilə əlaqəli olduğunu göstərir.
Norveçli kardioloq professor Maya-Liza Löxen bildirib ki, veyp ürək döyüntüsünü artırır, qan təzyiqini yüksəldir və arteriyaları sərtləşdirir. Bu da gələcəkdə ürək xəstəlikləri riskini artırır. Xüsusilə nikotin gənc beyin üçün təhlükəlidir: yaddaş, öyrənmə və diqqətə mənfi təsir göstərir.
Araşdırmalara görə, Avropada 15-16 yaşlı yeniyetmələrin 22%-i mütəmadi olaraq veyp istifadə edir. Bu göstərici 5 il öncə 14% idi. Tədqiqatlar göstərir ki, veyp istifadəçiləri sonradan ənənəvi siqaretə keçməyə meyllidirlər.
ÜST və digər qurumlar veypin tənzimlənməsini və məktəblərdə maarifləndirmə işlərinin aparılmasını vacib hesab edir. Veyp təhlükəli məhsuldur və bununla bağlı cəmiyyətin məlumatlandırılması vacibdir.

HƏKİMLƏR HƏYƏCAN TƏBİLİ ÇALIR
ÜST bildirib ki, psixi pozuntusu olan insanların sayı milyardı ötüb.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) yeni məlumatlarına görə, anksiyete və depressiya dünyada əlilliyin əsas səbəbləri olaraq qalmaqdadır.
Psixi sağlamlığımızdakı problemləri təsvir edən bəzi amillər bunlardır:
- İntihar sunamisi: 2021-ci ildə dünyada təxminən 727.000 intihar hadisəsi baş verib. Bu, gənclər arasında əsas ölüm səbəblərindən biridir.
- Dəstəkdə bərabərsizlik: yüksək gəlirli ölkələrdə ehtiyacı olanların 50%-dən çoxu psixoz (şüurun kəskin “buludlanması”, reallıqla əlaqənin itirilməsi) üçün yardım alır, yoxsul ölkələrdə isə 10%-dən azdır.
- Maliyyə çatışmazlığı: ölkələr orta hesabla sağlamlıq büdcələrinin təxminən 2%-ni psixi sağlamlığa xərcləyirlər.
ÜST ekspertləri bizə xatırladır ki, psixi sağlamlıq və psixoloji rifahın qayğısına qalmaq hər gün bizim vəzifəmizdir.
1. Daimi fiziki fəaliyyət.
2. Sosial əlaqələrin saxlanması.
3. 7-9 saat sağlam yuxu
4. İki həftədən çox müddət ərzində depressiya, narahatlıq və ya digər çətin emosiyaların öhdəsindən gələ bilməyəcəyinizi hiss edirsinizsə, peşəkar yardım axtarmaqdan çəkinməyin.

ARAŞDIRMA
Arizona Dövlət Universiteti tərəfindən aparılan yeni beynəlxalq araşdırma ailədaxili münasibətlər barədə maraqlı və gözlənilməz nəticələr ortaya çıxarıb. 24 ölkədən 4000 nəfərin iştirak etdiyi tədqiqat göstərib ki, ailədaxili münaqişələrdə ən çox aqressiv davranış sərgiləyənlər böyük bacılardır.
Mütəxəssislərin qənaətinə görə, böyük yaşda olan qız övladları – xüsusilə bacılar – ailə daxilində tez-tez mübahisələrə səbəb olur, sözlü hücumlara başlayır və psixoloji təzyiq formalarına əl atır. Bu davranışlar əsasən kiçik bacı və qardaşlara yönəlir. Daha da maraqlısı odur ki, bu tendensiya ailənin sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq müşahidə olunur.
Mütəxəssislər bu cür davranışların səbəblərini daha dərindən öyrənməyə çağırır və ailələrə övladlar arasında münasibətlərə daha çox diqqət yetirməyi tövsiyə edir.