ALİMLƏR YUXU VƏ BAĞIRSAQ ƏLAQƏSİNİN SİRRİNİ AÇDI

ABŞ və Çin alimlərindən ibarət beynəlxalq tədqiqat qrupu bağırsaq mikrobiotasının insanın yuxu keyfiyyətinə birbaşa təsir etdiyini sübut edib. Araşdırma “Bağırsaq mikrobiotası və yuxu: Qarşılıqlı təsir mexanizmləri və terapevtik perspektivlər” (“Gut Microbiota and Sleep: Interaction Mechanisms and Therapeutic Prospects”) adı ilə “Frontiers in Psychiatry” jurnalında (PMC, NIH) dərc olunub.
Məqalədə qeyd olunur ki, bağırsaqda yaşayan mikroorqanizmlər sinir sistemi ilə sıx əlaqədə olur və melatonin, serotonin kimi yuxunu tənzimləyən hormonların istehsalını stimullaşdırır. Siçanlar üzərində aparılan təcrübələr göstərib ki, mikrobiota balansı pozulduqda yuxu fazalarının dərinliyi azalır, orqanizmin bərpa prosesi zəifləyir.
Alimlər hesab edirlər ki, bu əlaqənin öyrənilməsi gələcəkdə yuxusuzluq və depressiya kimi problemlərin müalicəsində yeni istiqamətlərin yaranmasına səbəb ola bilər.

Mənbə: Frontiers in Psychiatry / PMC (NIH)

YENİ TƏDQİQAT
Yeni qlobal araşdırmaya görə, son 20 il ərzində dünyada ana ölümü halları əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. 2000-ci illərdə hər il təxminən 443 min qadın hamiləlik və doğuşla bağlı fəsadlardan dünyasını dəyişirdisə, 2023-cü ildə bu rəqəm 260 minə enib, yəni 41 faiz azalma müşahidə olunub. Tədqiqat “The Lancet Global Health” jurnalında dərc olunub.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının və aparıcı universitetlərin mütəxəssisləri 195 ölkənin məlumatlarını təhlil edərək bu azalmanın səbəblərini müəyyənləşdirib. Nəticələr göstərib ki, azalmaların 61 faizi doğuş zamanı tibbi yardımın yaxşılaşması, ixtisaslı tibb işçilərinin iştirakı və doğuşdan sonrakı qayğının güclənməsi ilə bağlıdır. Qalan 39 faiz isə doğum səviyyəsinin enməsi, kontraseptivlərin istifadəsi və təhlükəsiz abort xidmətlərinin artması hesabına əldə edilib.
2023-cü ildə 77 minə yaxın qadının ölümünün qarşısı alınıb. Bunun səbəbi isə kontraseptiv, yəni qoruyucu vasitələrdən istifadənin artmağıdır.
Mütəxəssislər qeyd edir ki, doğum nəzarəti vasitələri qadınlara hamiləliklər arasında fasilə saxlamağa, bədənin bərpasına imkan verməyə və təhlükəli abortlardan yayınmağa kömək edir.

ARAŞDIRMA
“Frontiers in Nutrition” jurnalında dərc edilən tədqiqatda qara düyünün sağlamlığa təsiri və istifadəsi öyrənilib. Araşdırmada pakistanlı professor Mavra Cavidin rəhbərliyi ilə Michigan Dövlət Universiteti (ABŞ), Milli Tibb Elmləri Universiteti (Pakistan), Kənd Təsərrüfatı Universiteti, Faisalabad (Pakistan), Punjab Universiteti, həmçinin Asiya Düyü Tədqiqat Mərkəzi və BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumat bazalarından istifadə edilib.
Dünyada insanların yarısı gündəlik qidasını düyüdən alır. Qara düyü “imperator düyüsü” kimi tanınır. Antosiyanin, sink, dəmir, selen və B qrup vitaminləri ilə zəngindir.
Tədqiqat göstərib ki, qara düyü qan şəkərini tənzimləməyə, xolesterini azaltmağa və orqanizmdəki oksidləşməni zəiflətməyə kömək edir. Onun tərkibindəki antosiyaninlər hüceyrələri qoruyur, beyin və ürək sağlamlığını dəstəkləyir.
Qara düyü unu çörək və makaron məhsullarında istifadə olunduqda glisemik indeks azalır, antioksidant təsir artır. Tədqiqat nəticəsində alimlər belə qənaətə gəlib ki, qara düyü sağlamlıq üçün hələ də tam öyrənilməmiş funksional qidadır. İnsanlar üzərində aparılan klinik sınaqlar məhduddur və nəticələr fərqlidir. Buna görə də uzunmüddətli, standartlaşdırılmış tədqiqatlara ehtiyac var.

Böyük Britaniyada aparılan son statistik araşdırmaya görə, ölkədə ilk dəfə veyp və ya elektron siqaret istifadəçilərinin sayı siqaret çəkənləri geridə qoyub. Böyük Britaniyanın Milli Statistika İdarəsinin 2024-cü il üçün hesabatına əsasən, 16 yaşdan yuxarı 5,4 milyon nəfər mütəmadi veyp istifadə edib.
Araşdırma göstərib ki, gündəlik veyp istifadəsi ən çox 25–49 yaş arası müşahidə olunub, qadınlar arasında bu tendensiya getdikcə artıb. Siqaretin sağlamlığa zərərli təsirləri haqqında maarifləndirmə kampaniyaları nəticəsində son onillikdə tütün istifadəsi davamlı şəkildə azalıb.
Britaniya Milli Səhiyyə Xidmətinin məlumatına görə, veyp siqaretlə müqayisədə daha az risk daşıyır, lakin onun uzunmüddətli təsirləri hələ tam öyrənilməyib.
Xatırladaq ki, Böyük Britaniyada hər il təxminən 70 min ölüm birbaşa siqaretlə əlaqələndirilir.
Hökumət yeni “Tütün və Veyp Qanunu” layihəsi ilə 1 yanvar 2009-cu ildən sonra doğulan şəxslərə tütün məhsulları satışını qadağan etməyi planlaşdırır.

GƏLƏCƏYİN ARIQLAMA ÜSULU
Artıq arıqlamaq və qanda şəkəri azaltmaq üçün sadəcə bir inyeksiya kifayət edəcək. Bu inyeksiya bədən hüceyrələrini, Ozempic, Wegovy və Mounjaro kimi məşhur dərmanların əsas tərkib hissəsini - GLP-1 hormonunu istehsal edən, kiçik “fabriklərə” çevirəcək.
ABŞ-da 2 biotexnoloji startap – Nyu-Yorkdan “RenBio” və Massaçusetsdən “Fractyl Health” bu istiqamətdə siçanlarda ümidverici nəticələr əldə edib və hazırda gen terapiyasını daha böyük heyvanlarda – donuz və meymunlarda – sınaqdan keçirir. Uğurlu nəticələr əldə olunsa, texnologiya insanlar üzərində də yoxlanılacaq.
GLP-1 (qlükagona bənzər peptid-1) bədən tərəfindən təbii olaraq istehsal olunur və beyinə toxluq siqnalı göndərərək iştahanı azaldır. Bu hormonun təsirini təqlid edən dərmanlar son illərdə sürətlə populyarlıq qazanıb, ABŞ-da istifadə edənlərin sayı 2 il ərzində 5,8%-dən 12%-ə yüksəlib. Lakin bahalı qiymət və ürəkbulanma, halsızlıq və qusma kimi yan təsirlər bir çox insanı narahat edir.

TEXNO-MEDİKA

Son zamanlarda dünyanın bir çox ölkəsində aparılan sistemli araşdırma nəticələrinə görə, COVID‑19 və qriplə bərabər, xroniki virus infeksiyaları — məsələn, HIV/AIDS, Hepatitis C və sinokunji viral xəstəliklər — ürək xəstəlikləri və insult riskini kəskin artırır.
Araşdırma çərçivəsində 155-dən çox elmi tədqiqat analiz edilib və müəyyən olunub ki, qrip infeksiyası zamanı ilk 7 gündə infarkt riski 7 dəfədən çox artır.
Xroniki infeksiyalar da uzunmüddətli risk yaradır – məsələn, HIV-infeksiyaları olan şəxslərdə koronar ürək xəstəliyi riski 60 %, insult riski isə 45 % qədər artıb.
Alimlər bildirirlər ki, viruslar damar sistemində iltihabi prosesləri stimullaşdıraraq damar divarlarını zədələyir, qan daha asan laxtalanır və bu hallar infarkt və insultu sürətləndirə bilər.
Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, pandemiya sonrası dövrdə virusların ürək-damar xəstəliklərinə təsiri daha çox diqqətə alınmalıdır. Xüsusilə infeksiyadan sonra ilk həftələrdə riskin yüksək olması səbəbindən həkim nəzarəti artırılmalı və profilaktik tədbirlər gücləndirilməlidir

BALİNANIN UZUNÖMÜRLÜLÜK SİRRİ
“Nature” jurnalında dərc olunan yeni tədqiqatda elm adamları Qrenland balinasının DNT bərpa mexanizmlərinin güclü olduğunu sübut edib. Bu nəhəng dəniz məməlisi 200 ildən çox yaşayır, 80 tonadək çəkisi olur. Onun xərçəngə səbəb olan mutasiyaların qarşısını alan və hüceyrələri qoruyan mexanizmlər çox güclüdür. Alimlər bu fenomenin sirrinin onun DNT sistemində gizləndiyini müəyyən edib.
Araşdırmalar göstərib ki, Qrenland balinasının dəri hüceyrələri DNT zədələrini insan hüceyrələrinə nisbətən daha sürətli və dəqiq şəkildə bərpa edir. Bu hüceyrələrdə “soyuq şəraitdə aktivləşən RNT-bağlayıcı zülal” adlanan CIRBP adlı molekulun miqdarı xüsusilə yüksəkdir. Məhz bu zülal DNT zədələrinin yerində qoruyucu struktur yaradır və hüceyrəni mutasiyalardan müdafiə edir.
Tədqiqatçılar balinanın genini laboratoriyada insan hüceyrələrinə əlavə edib. Bu gen insan hüceyrələrində də işləyib və onları DNT zədələrinə qarşı daha dayanıqlı edib və mutasiyaların sayı azalıb.
Mütəxəssislər düşünür ki, bu mexanizmin insanlarda da aktivləşdirilməsi yaşlanmanı ləngidə və yaşla bağlı xəstəliklərin başlanmasını təxirə salmağa kömək edəcək.

QLOBAL GENETİK TƏDQİQAT
Yeni genişmiqyaslı genetik tədqiqat piylənmə xəstəliyin genetik əsaslarının fərqli xalqlarda niyə müxtəlif olduğunu aydınlaşdırıb. Pensilvaniya Dövlət Universitetinin alimləri tərəfindən “Nature Communications” jurnalında dərc olunan araşdırma 839 mindən çox fərqli yetkinin məlumatlarını təhlil edib. 6 qitədən olan qrupun genetik məlumatları əsasında piylənmə ilə əlaqəli 13 gen müəyyənləşdirilib.
Tədqiqatçılar qeyd edib ki, aparılan genetik işlər əsasən Avropa mənşəli iştirakçılar üzərində aparıldığı üçün digər xalqların genetik xüsusiyyətləri nəzərdən qaçıb. Alimlər Britaniya Biobankı və ABŞ-ın “All of Us” proqramının məlumatlarını birləşdirərək nadir, lakin xəstəliyə böyük təsir edən genetik variantları araşdırıb. Bu yanaşma nəticəsində beş yeni piylənmə ilə əlaqələndirilib. Onlardan dördü bədən kütləsi indeksini və ağır piylənmə riskini iki dəfəyədək artırır. Bu genlərin çoxu beyin və piy toxumasında aktivdir və orqanizmdə yağ yığılması ilə əlaqəlidir.
Bu araşdırma ABŞ Milli Səhiyyə İnstitutları (NIH) və Pensilvaniya Dövlət Universitetinin elmi mərkəzləri tərəfindən maliyyələşdirilib.

DİŞ HƏKİMLƏRİ ASSOSİASİYASI ŞOKDADIR
BBC-nin araşdırması Böyük Britaniyada hər yerdə pərakəndə satılan təhlükəli və qanunsuz diş ağardıcı məhsulların geniş yayıldığını üzə çıxarıb. Bu gellərin bəziləri qanuni həddən 500 dəfə çox hidrogen peroksid tərkibli olub və diş ətində yanıqlara, dişlərin zədələnməsinə səbəb olur.
Araşdırma zamanı jurnalist saxta “mütəxəssis” sertifikatı əldə edib və sözügecən ağardıcıdan alıb. Britaniya Diş Həkimləri Assosiasiyası (BDA) araşdırmanın nəticələrindən “dəhşətə gəldiyini” bildirib. Qanuna görə, 0,1%-dən artıq peroksid yalnız qeydiyyatda olan diş həkimləri tərəfindən istifadə edilə bilər, lakin BBC-nin laborator testləri bəzi məhsullarda bu göstəricinin 53%-ə çatdığını göstərib.
Lancaster şəhərindən olan 54 yaşlı Kelli Hausun 2015-ci ildə gözəllik salonunda etdirdiyi ucuz ağardıcı prosedur nəticəsində dörd dişini itirib. O bildirib ki, “prosedurdan sonra diş ətlərimdə ağrılar başlayıb və vəziyyət getdikcə pisləşib”.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, belə kimyəvi maddələr diş emalını məhv edir və ciddi yanıq riski yaradır. 2016-cı ildən etibarən Böyük Britaniyada qanuni həddi aşanlara limitsiz cərimə və məhkəmə cəzası tətbiq olunur.

Depressiya bütün dünyada ən yayılmış nevroloji pozulmalardan biridir. Statistika göstərir ki, hər il depressiyadan əziyyət çəkən insanların sayı artır.

Babasil – insanlar arasında ən çox təsadüf edilən xəstəliklərdən biridir.

TÜRKİYƏDƏ VİRUSUN YENİ ŞTAMMI AŞKARLANIB
COVID-19 pandemiyası qlobal miqyasda yenidən şiddətlənib. Türkiyədə virusun "Frankenşteyn" variantı aşkarlanıb.
Bu barədə pulmonoloq Şevket Özkaya məlumat verib.
O, son həftələrdə ölkə daxilində tənəffüs yolları yoluxucu xəstəliklərdə əhəmiyyətli dərəcədə artım olduğunu bildirib. Həkim vətəndaşları diqqətli olmağa çağıraraq qeyd edib ki, qrip, COVID-19 və digər virusların eyni vaxtda baş qaldırması cəmiyyətdə "üçqat epidemiya" effekti yaradır.
Özkaya "Frankenşteyn" adlanan yeni COVID-19 ştamının Türkiyədə də müşahidə olunduğunu bildirərək, əlavə edib ki, hazırkı xəstələr arasında kritik və ya həyati təhlükə yaradan heç bir hal yoxdur.

ARAŞDIRMA

“Economch” portalının 1,5 min nəfər arasında apardığı sorğunun nəticələrinə əsasən, respondentlərin təxminən yarısı romantik görüşlərin sayını azaldıb. Bunun əsas səbəbi isə restoran və kafelərdəki yüksək qiymətlərdir.
Məlumata görə, orta hesabla axşam yeməyi 15 – 18 manata başa gəlir və bir çox gənc bu məbləği “klassik” görüş üçün artıq xərc hesab edir. Nəticədə, ənənəvi romantik yeməklər yerini daha sadə və sərbəst formatlara verir, gəzinti zamanı içilən qəhvə, yaxud barda bir stəkan pivə kimi.
Mütəxəssislərin fikrincə, Yeni nəsil, xüsusilə Z nəslinə aid olan gənclər, münasibətlərdə azadlıq və rahatlıq axtarır. Onlar üçün əsas məqsəd qarşı tərəfi təbii şəraitdə tanımaq və ünsiyyətdən zövq almaqdır.

ARAŞDIRMA
Qadınlar ürək sağlamlığı baxımından kişilərlə müqayisədə idmandan daha çox fayda görür, “Nature Cardiovascular Research” jurnalında dərc olunan tədqiqata görə, qadınlar həftədə cəmi 4 saat fiziki fəaliyyətlə məşğul olduqda, ürək-damar xəstəliklərinin, xüsusən də işemik ürək xəstəliyinin riskini təxminən 30% azaldır. Eyni təsiri əldə etmək üçün kişilərin həftədə doqquz saata yaxın idman etməsi tələb olunur.
Tədqiqatçılar bildirib ki, az miqdarda fiziki fəaliyyət belə sağlamlığa müsbət təsir göstərir. Həftədə 2,5 saat orta və ya intensiv idman qadınlarda xəstəlik riskini 22%, kişilərdə isə 17% azaldır. Ürək-damar xəstəliyi olan insanlar üçün də idmanın faydası sübut olunub: qadınlar cəmi 51 dəqiqəlik həftəlik fəaliyyətlə ölüm riskini azaldır, kişilərin isə bu effekti əldə etməsi üçün 85 dəqiqəlik idman lazımdır.
Mütəxəssislər fərqin bioloji səbəblərlə əlaqəli olduğunu bildirib. Qadınlarda estrogen hormonu damarları qoruyur və yağ yandırılmasını artırır, həmçinin onların əzələlərində dözümlülüyə cavabdeh liflər daha çoxdur. Bu amillər qadınların ürəyinin daha az məşq zamanı belə daha sağlam qalmasına kömək edir. 

YENİ TƏDQİQAT
Yeni tədqiqatlara görə, artıq çəkisi olan kişilərin oğul sahibi olmaq ehtimalı normal çəkili kişilərlə müqayisədə daha yüksəkdir.

“Fertility and Sterility” jurnalında dərc olunan araşdırmada sonsuzluq müalicəsi alan 8500 cütlük iştirak edib. Nəticələrə əsasən, normal çəkili kişilərin 611 oğlan və 569 qız doğulub, artıq çəkili kişilərin isə oğlu olma ehtimalı 27 faiz çox olub.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edir ki, artıq çəki üstünlük deyil, həm də ciddi sağlamlıq risklərini nəsildən-nəsilə ötürür. Avstraliyanın Yeni Cənubi Uels Universitetinin araşdırmasına görə, artıq çəkili ataların uşaqları və nəvələri də artıq çəkiyə meylli olur. Tədqiqatçı professor Marqaret Morris qeyd edib ki, ətraf mühit, piylənmə və stress genlərə təsir edərək gələcək nəsillərin sağlamlığını poza bilər.

AVROPADA YENİ COVID-19 VARİANTI NARAHATLIQ DOĞURUR

Almaniyada COVID-19-un yeni dominant variantı XFG, mediada “Frankenştayn” adlandırılır. Səbəb isə onun iki əvvəlki virus xəttinin birləşməsindən yaranmasıdır. Yəni, bu variant sanki “fərqli hissələrdən yığılmış” virus kimi xarakterizə olunur.
Mütəxəssislərin “Stratus” adlandırdığı XFG 2025-ci ilin ortalarından etibarən Almaniyada və bəzi Avropa ölkələrində üstünlük qazanıb. Bəzi xəstələrdə “bıçaq kimi kəsən boğaz ağrısı” müşahidə olunsa da, bu simptomun məhz XFG ilə əlaqəsi elmi cəhətdən təsdiqlənməyib.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və Avropa Xəstəliklərin Qarşısının Alınması Mərkəzi (ECDC) XFG-ni “müşahidə altında olan variant” kimi qiymətləndirir. Yəni, hazırda risk səviyyəsi aşağı hesab olunur, lakin epidemioloqlar prosesi yaxından izləyirlər.
Avropada COVID-19 yoluxmaları hələ də yüksək səviyyədə qalsa da, Avropa Xəstəliklərin Qarşısının Alınması Mərkəzi (ECDC) məlumatına görə, son həftələrdə yoluxma hallarının sayı azalmağa doğru gedir. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, XFG variantı narahatlıq yaratsa da, simptomları digər tənəffüs infeksiyalarından kəskin fərqlənmir.
Mənbə: Euronews

YAPON ALİMLƏRİNİN YENİ ARAŞDIRMASI ÜMİD YARADIR
Yaponiyanın Osaka City Universitetinin alimləri qaraciyər xəstəliklərinin müalicəsində inqilabi nəticə verə biləcək təbii maddə aşkarlayıblar. Tədqiqatçılar “Lawsonia inermis” (henna) bitkisində olan “Lawsone” adlı birləşmənin,yəni Xınanın zədələnmiş qaraciyər toxumalarını bərpa etmək və fibroz prosesini zəiflətmək qabiliyyətinə malik olduğunu müəyyən ediblər.
Laboratoriya sınaqları göstərib ki, Xına, yəni Lawsone qaraciyər hüceyrələrinin bərpa mexanizmini aktivləşdirir, antioksidant təsir göstərir və toxumanın normal fəaliyyətini bərpa etməyə kömək edir. Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələr zamanı fibroz göstəricilərinin azaldığı və hüceyrə qoruyucu zülalların səviyyəsinin yüksəldiyi müşahidə olunub.
Tədqiqatın nəticələri hələ yalnız heyvanlar üzərində təsdiqlənib və maddənin insanlar üçün təhlükəsizliyi klinik sınaqlarla sübuta yetirilməyib.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, qaraciyər xəstəliklərinin müalicəsində özbaşına təbii vasitələrdən istifadə etmək sağlamlıq üçün risklidir.
Mənbə: Mail.ru Health

BEYNİN YADDAŞ HÜCEYRƏLƏRİ RİSK ALTINDADIR

Alimlər “Seismic” adlı yeni süni intellekt aləti vasitəsilə Alzheimer xəstəliyinin genetik səbəblərini daha dərindən araşdırıblar. “Seismic” müxtəlif genetik məlumatları birləşdirərək xəstəliyin ən çox hansı beyin hüceyrələrinə təsir etdiyini müəyyənləşdirir.
Araşdırma göstərib ki, Alzheimer xəstəliyi əsasən yaddaşla bağlı neyronları zədələyir. Əvvəllər alimlər düşünürdülər ki, xəstəliyin əsas səbəbi immun hüceyrələridir, amma yeni nəticələr bunun əksini sübut edib. Yəni, xəstəlik beyin yaddaş mərkəzlərindəki neyronları daha çox təsirləndirir.
Bu elmi yenilik “Nature Communications” jurnalında dərc olunub.

BU TEXNOLOGİYA AYAQLARIN HİSSİYYATINI BƏRPA EDİR

İsveçrədə “Mynerva” adlı startapın alimləri diabet xəstələri üçün “Leia” adlı ağıllı corablar hazırlayıblar. Bu corablar ayaqlarda itirilmiş hissiyatı bərpa etməyə kömək edir və insanın yeriyərkən tarazlığını qorumasını asanlaşdırır.
Corabların parçasına yerləşdirilmiş mikroçiplər və sensorlar ayaqlardakı təzyiqi ölçür, sinir uclarına zəif elektrik siqnalları göndərərək sinir fəaliyyətini stimullaşdırır. Bu proses ayaqlardakı qan dövranını və hissiyatı tədricən bərpa etməyə imkan verir.
Layihə hazırda sınaq mərhələsindədir.

ARAŞDIRMA
Yeni elmi araşdırmalar sübut edir ki, evdə pişik saxlamaq təkcə emosional rahatlıq deyil, həm də ürək-damar sağlamlığı üçün ciddi faydalar gətirir. “Journal of Vascular and Interventional Neurology” jurnalında dərc olunan tədqiqata əsasən, pişik sahiblərində infarkt və insult nəticəsində ölüm riski pişik saxlamayan insanlara nisbətən aşağıdır.
Mütəxəssislər bildirir ki, pişiklərin sakitləşdirici təsiri və stressi azaltmaq qabiliyyəti ürək-damar sisteminə müsbət təsir göstərir. Onların müşahidəsinə görə, pişiyi qucaqlamaq, sığallamaq və ya sadəcə onun mırıldanmasını dinləmək insanın əsəblərini sakitləşdirir, təzyiqi və nəbzi normallaşdırır. Tədqiqat ABŞ-ın Milli Səhiyyə və Qidalanma Araşdırması çərçivəsində aparılıb. Alimlər minlərlə iştirakçının məlumatlarını təhlil edərək yaş, cins, təzyiq, siqaret çəkmə, şəkərli diabet və xolesterin kimi amilləri nəzərə alıb. Məlum olub ki, keçmişdə pişik saxlayanlarda ürək-damar xəstəliklərindən ölüm halları daha az müşahidə olunur.
Pensilvaniya Universitetində aparılan əlavə araşdırma da bu nəticələri təsdiqləyib. 13 il ərzində 4435 nəfərin sağlamlıq göstəriciləri izlənilib və məlum olub ki, pişiklərlə böyüyən və ya uzun müddət pişik saxlayan insanlar infarktdan ölüm riskinə daha az məruz qalırlar.

 TİKİŞSİZ SAĞALMA
Amerikalı alimlər sinir bərpasında yeni dövrün əsasını qoyub. Uzun illərdir sinirlərin bərpası zamanı cərrahlar mikroskop altında son dərəcə incə tikişlər atmalı olub.
“BioCircuit Technologies” adlı ABŞ şirkəti bu məqsədlə tamamilə yeni texnologiya “NerveTape” adlı biolent hazırlayıb. Bu lent zədələnmiş sinirin uclarını bir-birinə “yapışdırmaq” üçün nəzərdə tutulub. Onun üzərində mikroskopik qarmaqlar yerləşir və bunlar sinir toxumasını zədələmədən birləşdirir. Sadəcə sinirin kəsilmiş hissəsi bu lentlə sarılır, və orqanizm bərpa prosesinə başlayır.
Mütəxəssislərin sözlərinə görə, “NerveTape” əməliyyatı xeyli sadələşdirir, cərrahın işini asanlaşdırır və ən əsası – xəstənin reabilitasiya müddətini azaldır. Ənənəvi tikişlərdə bərpa həftələrlə çəkirdisə, yeni üsulla sinir ucları daha təbii şəkildə birləşir, bu da ağrının və şişkinliyin azalmasına səbəb olur.

https://www.youtube.com/watch?v=RGwtY-E8AqY&t=1s 

YENİ ARAŞDIRMA

Norveçin Berqen Universitetində aparılan 20 illik araşdırma ev təmizliyi ilə bağlı narahatedici nəticələr ortaya qoyub. 6 min nəfərin iştirakı ilə keçirilən tədqiqat göstərib ki, evdə tez-tez təmizlik edən və ya bu sahədə işləyən qadınlarda ağciyər funksiyası, gündə 20 siqaret çəkən insanlardakı qədər azalır.
Alimlər bu vəziyyəti təmizləyici kimyəvi vasitələrin illərlə tənəffüs olunması ilə izah edirlər. Bu maddələrin tərkibindəki mikrozərrəciklər və qıcıqlandırıcı komponentlər ağciyərlərin vaxtından əvvəl qocalmasına, astma və digər tənəffüs xəstəliklərinin riskinin artmasına səbəb olur.
Mütəxəssislər ağciyərləri qorumaq üçün bir neçə sadə qaydaya əməl etməyi tövsiyə edir: təmizliyə mikrofiber və su ilə üstünlük vermək, otaqları yaxşı havalandırmaq, sprey və aerozollardan mümkün qədər uzaq durmaq.
Araşdırma müəllifləri vurğulayır ki, gündəlik kiçik dəyişikliklər gələcəkdə sağlam tənəffüs sistemi üçün böyük fayda verə bilər.

OXFORD TƏDQİQATI

Oxford Universitetindən professor Robin Dunbarın rəhbərliyi ilə aparılan araşdırma dostluq əlaqələrinin sağlamlığa təsirini tədqiq edib. Lakin sosial görüşlərin qadınlar üçün konkret hormon səviyyələrinə — sératonin və oksitosin — təsir etdiyi, immunitetin və bərpanın sürətləndiyi kimi iddialar isə hazırda mövcud elmi işlər üzrə tam dəstəklənmir.
Tədqiqat, dostluğun sayının və keyfiyyətinin zehni və fiziki sağlamlıq üçün əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Bundan əlavə, yaxşı sosial münasibətlər daha uzunömürlülük və daha az sağlamlıq problemləri ilə əlaqələndirilmişdir.
Ancaq iddia edilən “həftədə iki dəfə görüşən qadınların” konkret hormon səviyyəsində inkişaf qazandığı və immunitetinin artdığı kimi nəticələrə dair dəqiq ölçümlər və nəşr edilmiş mənbələr mövcud deyil. Nəticə etibarilə, sosial görüşlərin sağlamlığa müsbət təsiri var — lakin iddianın elmi detalları haqqında ehtiyatlı olmaq məsləhətdir.

MƏRKƏZİ GÖRMƏ QİSMƏN BƏRPA OLUNA BİLƏR
Amerikalı tədqiqatçılar yaşlı makulyar degenerasiya nəticəsində görmə qabiliyyətini itirmiş insanlara ümid verən yeni bir göz implantı ixtira ediblər. Məqaləyə görə, bu implant sayəsində bəzi görmə funksiyaları — məsələn, oxumaq və gündəlik işləri görmək üçün vacib olan mərkəzi görmə — qismən bərpa oluna bilər.
Yeni texnologiya bir neçə hissədən ibarətdir: istifadəçi xüsusi eynəklər taxır, bu eynəklərdə kamera yerləşir. Kamera çəkdiyi görüntünü 2×2 mm ölçülü aparat üzərinə ötürür — bu aparat görmə sinirinə ötürülən elektrik impulslarına çevirir. 81 faiz sınaq iştirakçısında implant müsbət nəticə verib.
Layihəni Stanford Universitetindən professor Deni Palanker rəhbərlik etdiyi bildirilir və ona uyğun patent prosedurları ABŞ və Avropa üçün davam etdirilir.
Bu nailiyyət həyat keyfiyyətini artırmaq, görmə qabiliyyətini itirmiş insanlara yenidən özünə inam qazandırmaq baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.

ALİMLƏRDƏN İNQİLABİ KƏŞF
Yaponiyanın Osaka Universitetinin tədqiqatçılar qrupu psixoloji sağlamlıq sahəsində inqilabi yeniliyə imza atıb. Alimlər bildirib ki, PA-915 adlı yeni preparatın stress və depressiya əlamətlərini qəbuldan sonra 8 həftəyə qədər zəiflədir. Araşdırmanın nəticələri nüfuzlu “Molecular Psychiatry” jurnalında dərc olunub.
Dərmanın ən mühüm xüsusiyyəti isə onun asılılıq yaratmaması və heç bir yan təsirə malik olmamasıdır. Hazırda preparat həm inyeksiya (iynə) formasında, həm də damcı şəklində sınaqdan keçirilir.
Layihə müəlliflərinin sözlərinə görə, bu preparat beyində stress hormonlarının ifrazını tənzimləyir, eyni zamanda emosional sabitliyi qoruyur. Əgər sınaqlar uğurla başa çatsa, PA-915 yaxın bir neçə il ərzində satışa çıxarıla bilər.

“DAHA SÜRƏTLİ MÜBARİZƏ ÜÇÜN”

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) ölkələrin sağlamlıqla bağlı fövqəladə hallarına daha effektiv cavab verməsi üçün yeni bələdçi sənəd – “Milli Sağlamlıq Fövqəladə Hallarının Koordinasiyası üzrə Təlimat”ı təqdim edib.
Yeni təlimat iqlim dəyişiklikləri, urbanizasiya, müharibələr və sürətli qlobal hərəkətlilik kimi amillərin yaratdığı sağlamlıq böhranlarına hazırlığı gücləndirməyi hədəfləyir. ÜST-ün məlumatına görə, sənədin əsas məqsədi dövlət qurumları, səhiyyə strukturları və yerli icmalar arasında koordinasiyanı yaxşılaşdırmaqdır.
Təlimatda fövqəladə halın bütün mərhələləri – aşkarlama, məlumatlandırma, risk qiymətləndirilməsi, icra və monitorinq – sistemli şəkildə təsvir olunub. Burada “7-1-7” prinsipi də vurğulanır: xəstəliyin 7 gün ərzində aşkarlanması, 1 gün ərzində bildirişi və 7 gün ərzində ilkin cavabın həyata keçirilməsi.
ÜST bildirir ki, bu təlimat ölkələrə istənilən miqyasda sağlamlıq təhdidlərinə daha operativ və koordinasiyalı reaksiya vermə imkanı yaradacaq.

MARAQLI TİBB TARİXÇƏSİ
İngiltərədən olan 65 yaşlı Deniz Beykon beyin əməliyyatı zamanı klarnet çalaraq həkimləri və ictimaiyyəti heyrətləndirib. O, Parkinson xəstəliyindən əziyyət çəkdiyi üçün London Kral Kolleci Xəstəxanasında dərin beyin stimulyasiyası adlı prosedurdan keçib.
Əməliyyat zamanı qadın huşu açıq vəziyyətdə olub və yalnız baş dərisinə yerli keyitmə tətbiq edilib. Neyrocərrah, professor Keyumars Aşkan başın üzərinə xüsusi koordinat çərçivəsi yerləşdirərək, beynin müəyyən hissəsinə elektrodlar implantasiya edib. Onun sözlərinə görə, elektrodlar vasitəsilə beyinə elektrik siqnalları göndərilən kimi xəstənin barmaq hərəkətliliyi yaxşılaşıb.
“Stimulasiya tətbiq edilən kimi sağ əlimin daha asan hərəkət etdiyini hiss etdim və bu, mənə yenidən musiqi ifa etməyə imkan verdi. Bu, məni çox sevindirdi,” – deyə Deniz Beykon bildirib.
Professor isə əməliyyatın uğurlu keçdiyini və xəstənin hərəkət qabiliyyətinin dərhal bərpa olunduğunu vurğulayıb.

ERKƏN MÜDAXİLƏ ALLERGİYA RİSKİNİ AZALDIR

Son tədqiqatlar göstərir ki, 2015-ci ildə uşaqlara erkən yaşda tərkibində fıstıq əzməsi olan məhsulları verməyi tövsiyə edən tibbi göstərişlərin tətbiqi ABŞ-da fıstıq allergiyasının yayılmasını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb. Tövsiyələr yüksək riskli allergiyalı uşaqlara 4 aylıqdan etibarən allergen məhsulların verilməsini təklif edirdi.
Araşdırmaya görə, bu tövsiyənin icrasından sonra 0–3 yaşlı uşaqlarda fıstıq allergiyası hallarının sayı 2015-ci ildən sonra yüksək risk qrupunda 27%-dən çox, 2017-ci ildə tövsiyələrin genişləndirilməsindən sonra isə 40%-dən çox azalıb. “Pediatrics” jurnalında dərc olunmuş araşdırmanı Dr. Devid Hill və həmkarları aparıb.
Alimlər elektron tibbi kartları təhlil edərək allergiya diaqnozlarının dəyişməsini əvvəl, tövsiyələr zamanı və sonrakı dövrdə izləyiblər. Nəticələr göstərir ki, erkən müdaxilə və düzgün qidalanma strategiyaları uşaqlarda həyat üçün təhlükəli allergiyaların qarşısını almaqda effektivdir.

İSTİFADƏTÇİLƏR ÜÇÜN RİSKLƏR ARTIR

Son dövrlərdə aparılan araşdırmalar göstərib ki, gündəlik istifadə olunan krem, losyon, şampun, saç boyaları daxil olmaqla, bir çox gözəllik və şəxsi qulluq məhsullarında zəhərli və sağlamlıq üçün təhlükəli kimyəvi maddələr geniş yayılıb. Bu maddələr hormon balansını poza, ağır metallarla kontaminasiya edilə və bəzi hallarda xərçəng riskini artıra bilər.
Tədqiqatçılar bildirirlər ki, xüsusilə rəngləyici və saç baxımı məhsullarından istifadə edən qadınlar risk qrupuna daxildir. ABŞ və Avropada tənzimləyici orqanlar təhlükəli maddələrin istifadəsini məhdudlaşdırmaq üçün tədbirlər görsələr də, hələ də bir çox məhsul ciddi yoxlamadan keçir.
Ekspertlər istehlakçıları etiketə diqqət yetirməyə çağırır. Tövsiyələr arasında sertifikatlı və sadə tərkibli məhsulların seçilməsi, etiketi diqqətlə oxumaq və mümkün qədər təhlükəsiz alternativlərdən istifadə etmək yer alır.
Alimlər Parabenlər (Methylparaben, Propylparaben, Butylparaben), sülfatlar (Sodium Lauryl Sulfate, Sodium Laureth Sulfate), formaldehid və formaldehid açan maddələr (Quaternium-15, DMDM Hydantoin), ftalatlar (Dibutyl Phthalate), triklosan, toluen, ağır metallar (qurğuşun, kadmium, arsenik), PEG-lərdən (Polyethylene Glycol) qorunmaq üçün alınan məhsulların tərkibini dəqiqliklə öyrənməyi tövsiyə edir.

YENİ REYTİNQ PREPARATLAR ARASINDA BÖYÜK FƏRQLƏRİ GÖSTƏRİB

İlk dəfə olaraq müxtəlif antidepressantların fiziki sağlamlığa təsirini müqayisə edən beynəlxalq reytinq tərtib edilib. London Kral Kolleci və Oksford Universitetinin alimləri 30 növ dərman üzrə 58 mindən çox xəstənin iştirak etdiyi 151 elmi işi təhlil ediblər. Nəticələr göstərib ki, preparatlar arasında bədən çəkisi, ürək döyüntüsü və qan təzyiqinə təsir baxımından ciddi fərqlər var. Nəticələr “The Lancet”də dərc edilib.
Bəzi dərmanlar səkkiz həftəlik qəbul zamanı orta hesabla 2,4 kiloqram arıqlama ilə nəticələnib, digəriləri isə əksinə, çəkini 2 kilo artırıb. Müəyən preparatlar ürək döyüntüsünü yavaşladarkən, başqaları onu 21 zərbə sürətləndirib. Qan təzyiqi fərqi isə bəzi hallarda 11 mm civə sütununa çatıb.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu dəyişikliklər bəzən klinik əhəmiyyət daşıyır və ürək-damar xəstəlikləri riskini artıra bilər. Buna görə də, həkimlər xəstənin sağlamlıq vəziyyəti, təzyiq və çəkisinə uyğun fərdi seçim etməlidirlər.
Tədqiqatın müəlliflərindən professor Oliver Hous qeyd edib ki, bu fərqlər kiçik görünsə də, milyonlarla insan üçün ciddi nəticələr doğura bilər. O deyib ki, xəstələr mütəxəssis məsləhəti olmadan dərman qəbulunu dayandırmalı və həkimlər də doğru seçim etməyi bacarmalıdır.

Ağız boşluğunun mikroflorası və onun qorunması

Ağız boşluğu mikroflora ilə son dərəcə zəngindir — burada təxminən 500-700-dən çox bakteriya növü yaşayır. Bu orqanizmlər iki əsas qrupa bölünür: normal flora və patogen flora.

Normal şəraitdə bu iki qrup arasında tarazlıq mövcuddur. Normal flora orqanizmlə “dost” kimi yaşayır, patogen mikroorqanizmlərin çoxalmasının qarşısını alır.

Məsələn, Streptococcus salivarius, St. mitis, Veillonella parvula kimi bakteriyalar normal floraya aiddir.

Lakin şəxsi gigiyenaya əməl olunmadıqda, mmunitet zəiflədikdə və ya ağız boşluğunun mühiti dəyişdikdə, bu tarazlıq pozulur və patogen flora aktivləşir.

Məsələn, Porphyromonas gingivalis bakteriyası çoxaldıqda parodontit və ağız qoxusu yaranır. Bu bakteriya əsasən gecə saatlarında aktivləşir.
Streptococcus mutans, St. sobrinus və Lactobacillus acidophilus kimi bakteriyaların çoxalması isə kariesin yaranmasına səbəb olur.

Ağız boşluğunun sağlamlığı üçün əsas qaydalar:

1. Gündə iki dəfə dişləri fırçalamaq, dili (xüsusilə arxa hissəni) təmizləmək və diş ipindən istifadə etmək;
2. Şəkərli qidaları məhdudlaşdırmaq – çünki şəkər patogen bakteriyalar üçün qida mənbəyidir, nəticədə turşuluq artır və diş minasına zərər dəyir;
3. Altı aydan bir stomatoloq müayinəsində olmaq;
4. Düzgün və balanslı qidalanmaq;
5. Antibakterial ağız yaxalayıcılarından istifadə etmək.

Viburgel – gündəlik ağız baxımında optimal seçim

Sonuncu qaydaya əməl etmək üçün Viburgel preparatı ən optimal variantlardan biridir. O, təbii tərkibli, iltihabəleyhinə, antibakterial, antiseptik və regenerasiyaedici təsirə malik gellir.

Axşamlar dişlər fırçalandıqdan sonra az miqdarda Viburgel diş ətinə çəkildikdə, iltihabı azaldır, regenerasiyanı sürətləndirir, antibakterial təsir göstərir və ağız boşluğunu nəm saxlayaraq mikrofloranın təbii tarazlığını qoruyur.

Beləliklə, Viburgel diş əti iltihabının, ağız qoxusunun və kariesin qarşısının alınmasında effektiv vasitə kimi gündəlik qulluq rutininə daxil edilə bilər.

Yeni sistematik baxış və meta-analiz nəticəsində məlum olub ki, sağlam, xüsusilə də iltihabəleyhinə təsirə malik “Aralıq dənizi” pəhrizi çanaq dibi disfunksiyası və seksual pozuntuların qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. “Frontiers in Nutrition” jurnalında dərc olunmuş tədqiqatda 31 elmi işin nəticələri təhlil olunub.

Tədqiqat nəticələri göstərib ki, Aralıq dənizi və digər iltihabəleyhinə pəhrizlər seksual funksiyanın yaxşılaşması və sidik qaçırma əlamətlərinin azalması ilə əlaqəlidir.

Həmçinin bildirilib ki, sağlam pəhrizlərin təsiri, xüsusilə metabolik sindromu olan şəxslərdə daha güclü olur. Əldə olunan nəticələr həkimlərin çanaq dibi disfunksiyasından əziyyət çəkən insanlara dietoloji məsləhətlər verməsini zəruri

YENİ PROQRAM

İsveçin Milli Turizm Agentliyi sağlamlıq və xoş əhvalı təşviq etmək məqsədilə “Isveç resepti” adlı yeni proqram həyata keçirib. Bu təşəbbüs imkan verir ki, həkimlər öz pasientlərinə dərman yerinə səyahət tövsiyə etsin.

Proqram Karolinska İnstitutunun araşdırmalarına əsaslanır və təbiət vasitəsilə terapiya üsullarını əhatə edir. Bunlara meşə gəzintiləri, soyuq suda çimmək, saunaya getmək və ulduzları izləmək kimi fəaliyyətlər daxildir. Məqsəd – insanın təbiətlə təmasda olaraq stress, depressiya və ümumi yorğunluq kimi problemlərin qarşısını almaqdır.

İstifadəçilər “resepti” proqramın rəsmi saytından yükləyərək həkimlərinə imzalatdıra bilər. Bu səyahətlər sığorta tərəfindən ödənilmir. Layihənin əsas ideyası – müalicədən əvvəl sağlamlığın qorunması, yəni profilaktikadır. İsveç hökuməti bu yolla təbiəti sağlam həyat tərzinin ayrılmaz hissəsinə çevirməyi hədəfləyir.