YENİ ARAŞDIRMA

SLC45A4—yeni "ağrı" geni, nevronlarda poliamin daşıyıcısı kimi kəşf olunub.
Oxford Universiteinin alimləri elmdəki yeni inqilabi nailiyyətrlərini “Nature” jurnalında nəşr edib.
Məqalədə deyilir ki, SLC45A4 geni xroniki ağrıya genetik həssaslıqla bağlıdır. UK Biobank üzərində aparılan analizləri bu genin mutasiyalarının ağrı intensivliyi ilə əlaqəli olduğunu ortaya qoyub.
Siçanlarda aparılan təcrübələr göstərib ki, bu geni daşıyan heyvanlar istiyə və zərərli stimullara qarşı reaktivlikdə azalma göstərir. Yəni, onlarda mexanosensitivlik normal səviyyədə qalmasına baxmayaraq, termal və kimyəvi olaraq aqressiv ağrıya reaksiya zəifləyib, C-tipli polimodal nociseptorların həyəcanvericilik səviyyəsi aşağı düşüb
Bu kəşfin xroniki ağrının müalicəsi üçün əhəmiyyətli olduğu vurğulanır.

MARAQLI ARAŞDIRMA
ABŞ-da həyata keçirilən yaşlı əhalinin infeksion xəstəliklərə qarşı vaksinlərlə qorunmasına yönəlmiş VITAL layihəsi çərçivəsində aparılan genişmiqyaslı araşdırma maraqlı nəticələrlə yadda qalıb. Tədqiqatçılar 25 mindən çox insanın sağlamlıq göstəricilərini təhlil edərək belə qənaətə gəlib ki, D vitamininin gündəlik qəbulu bədəni bioloji olaraq daha gənc saxlamağa kömək edir.
Araşdırmaya görə, gündə 2000 beynəlxalq vahid miqdarında D vitamini qəbul edən şəxslərin DNT-də yerləşən qoruyucu xromosomlar, yəni telomerlər üç dəfə daha yavaş qısalır. Bu isə o deməkdir ki, belə şəxslərin orqanizmi 5 il ərzində cəmi 1,5 il qədər qocalır.
Əczaçılıqda geniş yayılmış D vitamini əlavələri adətən 5000 beynəlxalq vahid dozada olur. Alimlər bildirir ki, bu halda sadəcə iki gündə bir tablet qəbul etməklə hüceyrə səviyyəsində gəncliyi qorumaq mümkündür.
Tədqiqat müəllifləri vurğulayır ki, D vitamini orqanizmin qocalma prosesini yavaşlatmaq üçün ən əlçatan və effektiv vasitələrdən biri ola bilər.

MÖCÜZƏVİ HADİSƏ
Çinin Henan vilayətində ürək xəstəliyi səbəbilə komaya düşən 18 yaşlı Çzyan Çennan möcüzəvi şəkildə ayılıb. Gənc qız, universitetə qəbul olduğunu eşitdikdən sonra özünə gəlib.
Ölkə üzrə keçirilən imtahanı verən qız bir müddət sonra səhhətində problemlər hiss edib. Həkimlər onda nadir və təhlükəli ürək xəstəliyi — fülminant miokardit (kəskin ürək iltihabı) aşkar edib. Qızın vəziyyəti ağırlaşıb və o, komaya düşüb. Komada olduğu səkkizinci gün atası xəstəxanaya gəlib və qızına Huanhe Nəqliyyat Universitetinə qəbul olunduğunu bildirən məktubu oxuyub. Bu xəbəri eşidəndə Çzyanın kiprikləri tərpənib. Ertəsi gün isə gözlərini açaraq əl işarəsi ilə “hər şey yaxşıdır” deyib.
Həkimlər onun vəziyyətinin sabitləşdiyini və ürək fəaliyyətinin bərpa olunduğunu bildirib. Qız artıq palataya köçürülüb və sentyabr ayında universitetə başlamağa hazırlaşır.

XƏBƏRDARLIQ
Hamiləlik dövründə parasetamol istifadəsi uşaqlarda autizm və hiperaktivlik sindromu riskini artıra bilər.
Harvard Universitetinin ekspertləri hamilə qadınlar üçün təhlükəli tendensiyaya diqqət çəkib. Onların son araşdırmalarına əsasən, hamiləlik dövründə geniş istifadə olunan ağrıkəsici və qızdırmasalıcı dərman vasitəsi parasetamol uşaqlarda diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik sindromu (DEHB), eləcə də autizm spektr pozuntuları riskini artıra bilər.
Alimlər bildirir ki, hələlik parasetamolla bu nevroinkişaf pozuntuları arasında əlaqəsini sübut edən elmi sübutlar mövcud deyil. Lakin əldə olunan məlumatların təhlili müəyyən təhlükəli nəticələr ortaya qoyur ki, bu da əlavə araşdırmaların aparılmasının vacibliyini gündəmə gətirir.
Bu nəticələr hamiləlik dövründə qəbul edilən dərmanların körpənin gələcək sağlamlığına potensial təsirləri mövzusunda cəmiyyətin və səhiyyə qurumlarının diqqətini yenidən bu məsələyə yönəldib. Alimlər həmçinin qeyd edirlər ki, parasetamolun təhlükəsizliyi ilə bağlı əlavə uzunmüddətli və genişmiqyaslı tədqiqatlara ehtiyac var.

ALİMLƏR HÜCEYRƏLƏRİ 10 İL GƏNCLƏŞDİRƏ BİLİB

OpenAİ tərəfindən hazırlanmış süni intellekt modelinin xüsusi versiyası qocalma ilə mübarizədə zülalların dəyişdirilmiş formalarını təklif edib. Tədqiqat Yamanaka faktorları adlanan dörd qrup zülal üzərində aparılıb.
Bu zülallar insan orqanizmində cavanlaşma və hüceyrələrin bərpası proseslərində əsas rol oynayır. Onlar yetkin və ixtisaslaşmış hüceyrələrin pluripotent vəziyyətə qayıtmasına, yəni onları kök hüceyrələrə bənzəməsinə imkan verir. Ancaq təbii proses çox yavaş və təsirsizdir.
GPT-4b micro adlı süni intellekt modeli zülalların mürəkkəb strukturlarını analiz edib və onların yeni versiyalarını hazırlayıb. İlkin laboratoriya məlumatlarına görə, bu dəyişdirilmiş zülallar yetkin hüceyrələrin gənc kök hüceyrələrə çevrilməsi prosesini əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirib.
Ən vacib cəhətlərdən biri hüceyrənin yenidən proqramlaşdırılması prosesinin 50 dəfə sürətlənməsidir. Bundan əlavə, yeni üsul regenerativ təbabətdə əsas problem olan DNT zədələnməsini azaldır.
OpenAI biotexnoloji startap Retro Biosciences ilə əməkdaşlıq edərək insanın sağlam ömrünü on il uzatmağı qarşısına məqsəd qoyub. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumatlar hələ ilkin mərhələdədir və müstəqil ekspertlər tərəfindən yoxlanılma və təsdiq tələb olunur.

YENİ ARAŞDIRMA
Britaniya Kolumbiyası Universitetindən olan tədqiqatçılar insanların üz ifadəsi və ya danışıq tərzinə əsasən yalan deyib-deməməyini müəyyən etməyin mümkün olmadığını açıqlayıb. Araşdırmanın nəticələri “Law and Human Behavior” jurnalında dərc olunub. Professor Liann Brinke tərəfindən aparılan araşdırma göstərib ki, hazırlıqsız insanların yalanı tanıma dəqiqliyi sadəcə 54% təşkil edir. Bu isə demək olar ki, təsadüfi ehtimalla eynidir. Halbuki bir çox hallarda, xüsusilə məhkəmə və istintaq proseslərində bu bacarıq həyati əhəmiyyət daşıyır.
Brinke və komandası 4 əsas əlamət müəyyən edib: qaldırılmış qaş, gülümsəmə, qeyri-müəyyən sözlərdən istifadə (“bəlkə”, “məncə”) və cümlə sayının azalması. Bu əlamətlər yalan danışan insanların çıxışlarında müşahidə olunub. Lakin yeni tədqiqat göstərib ki, bu əlamətləri digər hallarda tətbiq etmək mümkün deyil.
Professorun sözlərinə görə, insanlar tez-tez müəyyən sözlərə və mimikaya əsaslanaraq yalanı aşkar edə biləcəklərini düşünür. Bunun üçün isə daha fərdi yanaşma və əlavə araşdırmalar lazımdır. Onun fikrincə, “yalançının gülümsəməsi” və ya “danışan jestlər” kimi təsvir edilən əlamətlər reallıqdan çox mifdir.

Uroloq-androloq Mirhikmət Qiyasov açıqlayır. 

Kanadalı alimlər  maqnitlə idarə olunan mikrobotdan istifadə etməklə böyrək daşlarından qurtulmağı təklif edir.

Yeni icad 12 mm uzunluğundadır və hidrojel-elastomer qarışığından hazırlanmış yumşaq ip şəklindədir.

Laboratoriya sınaqlarında mikrobot beş gün ərzində daşların çəkisini orta hesabla 30% azaldıb. Təsiri isə üç aya qədər davam edib.

Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən mütəxəssislər bu metpoda haqqında nəı düşünür? Sualımızı uroloq-androloq Mirhikmət Qiyasovdan cavablayıb.

VİDEO

Robot kateter vasitəsilə sidik kisəsinə daxil edilir və sonra xarici maqnit manipulyatoru ilə hərəkət etdirilir. İp bükülərək sidik yolları boyunca daşlara doğru hərəkət edir. Hədəfə çatdıqdan sonra prototip xarici maqnitlə bərkidilir və bir neçə gün ərzində ureaza ifraz edir. Bu ferment sidiyin turşuluğunu azaldır, nəticədə daş tədricən əriyir və təbii şəkildə çıxır. Robot özü də maye ilə birlikdə bədəni tərk edir.

YENİ İDDİA

Milli Yəhudi Sağlamlığının tədqiqatçıları tərəfindən aparılan yeni araşdırma, tez-tez rinovirusların səbəb olduğu soyuqdəymənin COVID-19-a səbəb olan SARS-CoV-2 infeksiyaya qarşı müvəqqəti qorunma təmin edə biləcəyini müəyyən edib. Tədqiqat uşaqların niyə böyüklərə nisbətən daha az simptomlar yaşadığına aydınlıq gətirir və tənəffüs xəstəliklərinin şiddətini azaltmaq üçün yeni yollar axtarır.
Journal of Infectious Diseases jurnalında dərc edilən araşdırmada 2020-ci ilin mayından 2021-ci ilin fevralına qədər 1394 ailədə 4100-dən çox insan arasıda aparılan sorğular ümummilli İnsan Epidemiologiyası və SARS-CoV-2-yə reaksiya (HEROS) araşdırmasının məlumatları təhlil edilib. Bundan əlavə, Milli Yəhudi Sağlamlığı tədqiqatçıları ABŞ-ın 12 şəhərində tərəfdaşlarla birgə araşdırma aparıblar.
Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, yaxın zamanda rinovirus infeksiyası keçirmiş insanların, xüsusən də uşaqların sonrakı həftələrdə SARS-CoV-2-yə yoluxma ehtimalı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Bu təsirin bədənin antiviral müdafiəsi ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Rinoviruslar tənəffüs yollarında güclü interferon reaksiyasına səbəb olur ki, bu da immunitet sistemini müvəqqəti olaraq digər viruslarla daha güclü mübarizə aparmasına yol açır, deyə alimlər vurğulayıb.

Azərbaycanlı həkimin uğur hekayəsi Londonda nəşr edilən uğurlu qadınlar haqqında kitabda yer aldı

İngiltərənin paytaxtında uğurlu qadınlara həsr edilən kitabda azərbaycanlı həmvətəimiz Dr. İlhamə Cəfərlinin də karyera hekayəsi yer alıb.

64 səhifəslik kitabda İngiltərədə fəaliyyət göstərən, öz peşələrində ən yaxşı mövqeləri fəth edən 17 qadının həyat hekayəsi dərc edilib.
Kitabın müəllifi Naim Həsən 2023- cü “Gentlemen of Heart Awards” (GOHA) mükafatına layiq görülən, 300-dən çox qadınlara həsr edilmiş əsərin müəllifidir.

Kitab peşə fəaliyyətində ən yaxşılardan olmağı qarşısına məqsəd qoyan qadınlara motivasiya vermək üçün hazırlanıb.
“Kindle” nəşriyyatında dərc edilən kitabda ən uğurlu qadınlar sırasında yer alan həmyerlimiz Londonda yaşayan və çalışan uşaq cərrahı İlhamə Cəfərlidir.
İlhamə Cəfərli Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetini qırmızı diplomla bitirib. 2010-ci ildə Böyük Britaniya Cərrahlarının Kraliyyət Kollecini bitirib (Ümumi Cərrah Dərəcəsi ilə təltif olunub). O, beynəlxalq tibb mərkəzləri ilə əməkdaşlıq edir. 2012-ci ildən Amerika Cərrahları Kollecinin üzvüdür və 2024 cü ildən təhsil komitəsinin üzvüdür. İlhamə Cəfərli həmçinin 2017-ci ildən Uşaq Cərrahlarının Avropa Şurasının əməkdaşı və üzvüdür.

Dr. Cəfərli 5 kitab və 25-dən çox peer-reviewed jurnalında dərc olunmuş məqalə vasitəsilə ədəbiyyat sahəsində də təsirini genişləndirmişdir.London, Birləşmiş Krallıqda yaradılmış ilk dəfə yaradılmış Azərbaycan-Britaniya Peşəkarları Assosiasiyasının (AABP) təsisçisi və prezidenti olaraq, Dr. Cəfərli müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq və bilik mübadiləsini irəliləyir.
Dr. Cəfərli, son İdarəetmə dərəcəsini tamamladığına görə HM Kraliça II Elizabethin Krallıq Sənədindən aldığı tanınma ilə təltif edilmişdir.
Eyni zamanda, “City Of London” Təhsilçilər Şirkətinin Freemanı olaraq qəbul edilməsi, onun digər bir nailiyyətidir.

MƏQSƏD: CİNSİ ZORAKILIQLA MÜBARİZƏ

Portuqaliyalı və İspaniyalı alimlər, xüsusilə əyləncə məkanlarında istifadə üçün nəzərdə tutulan və içkilərdə narkotik maddələrin aşkarlanmasına kömək edən ağıllı qolbaq hazırlayıb.
Yeni aksesuar cinsi zorakılıq məqsədilə gizli şəkildə içkilərə qatılan narkotik maddəni aşkar edə bilir. Xarici görünüşü adi festival qolbağını xatırlatsa da, onun daxilində xüsusi kimyəvi sensor yerləşdirilib. İstifadə qaydası isə çox sadədir: qolbağın üzərinə içkidən bir neçə damcı atılır və əgər tərkibdə mərkəzi sinir sisteminə təsir edən qadağa olunmuş maddə varsa, sensor yaşıl rəngə çevrilir.
Yeni cihazın bir ədədin qiyməti 3–5 avro, təxminən 6 – 10 manat, toplu halda isə 1 avroya, təxminən 2 manata qədər enir. Artıq ilk partiyalar İspaniya və Portuqaliyanın klublarında, festivallarında istifadəyə verilib.

MAYAMİ UNİVERSİTETİ AÇIQLAYIB
Yeni texnologiya gözləri əməliyyat otaqları arasında funksiyasını itirmədən hərəkət etdirməyə imkan verir
Hal-hazırda estetik məqsədlər üçün yalnız qeyri-funksional gözlər köçürülür. Lakin belə gözlər görmür. Əsas çətinlik odur ki, retinanın daimi oksigen təchizatı tələb olunur. Göz donorun bədənindən çıxarıldıqdan sonra qan axınının dayandırılması geri dönməz funksiya itkisinə səbəb olur.
Bu problemi həll etmək üçün ürək və ağciyər transplantasiyalarında istifadə edilən ekstrakorporeal membranın oksigenləşdirilməsi prinsipinə əsaslanan oküler ECMO hazırlanır. Mayami Universitetinin alimləri Bascom Palmer Eye İnstitutu ilə birlikdə portativ cihaz yaradıblar. Bu sistem orqanın həyat qabiliyyətini saxlayır və əməliyyat otaqları və ya xəstəxanalar arasında daşınmasına imkan verir. İlkin sınaqlar göstərdi ki, göz çıxarıldıqdan sonra bir neçə saat funksional olaraq qalır və torlu qişa vurulan boyaya reaksiya verir. Tədqiqatın növbəti mərhələsi texnologiyanı daha da inkişaf etdirmək üçün optik sinirin qorunması və bərpasına yönəldiləcək.

ARAŞDIRMA
Arıqlamağa kömək edən bakteriya aşkar edilib.
Danimarkanın Kopenhag Universitetində aparılan yeni araşdırma çərçivəsində alimlər bağırsaqda olan və arıqlama prosesinə təsir edən xüsusi bakteriya növünü aşkar edib. Bu bakteriya orqanizmdə iki xüsusi zülal istehsal edir ki, onların da çəkiyə birbaşa təsir etdiyi müəyyən olunub.
Tədqiqat zamanı siçanlar üzərində aparılan sınaqlarda bu bakteriyalar və onların istehsal etdiyi zülallar verilən heyvanların artıq çəki yığmadığı müşahidə edilib. Bundan əlavə, həmin siçanlarda şəkər səviyyəsinin azaldığı və sümük sıxlığının artdığı qeyd olunub.
Alimlər eyni bakteriyaların insan orqanizmində də rolunu araşdırıb və məlum olub ki, bu bakteriyaların çox olduğu şəxslər daha arıq olur. Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf gələcəkdə artıq çəki və şəkərli diabet kimi problemlərin müalicəsi üçün effektiv dərmanların hazırlanmasına səbəb olacaq.

XƏBƏRDARLIQ
Stenford Universitetinin alimləri sosial şəbəkələrdəki qısa videoların insan beyninə təsirinin alkoqol və hətta narkotik maddələrlə müqayisə oluna biləcəyini açıqlayıb. Tədqiqat nəticələrinə görə, xüsusilə TikTok platforması bu baxımdan beş dəfə daha zərərli hesab olunur.
Alimlər bu cür kontenti “ucuz dopamin” mənbəyi adlandırır. Qısa videoların fasiləsiz axını beyində asılılıq yaradan model narkotik maddələrin yaratdığı təsirə bənzəyir. Ən çox zərər görən hissə beynin ön payı – yəni diqqət, iradə və özünüidarəetməyə cavabdeh olan bölgədir. Cəmi 2–3 ay davamlı şəkildə qısa videolara baxmaq diqqət toplama qabiliyyətini xeyli zəiflədir. Alışqanlıq halını almış tez-tez dəyişən vizual stimullar nəticəsində insan hətta 1 dəqiqəlik sadə tapşırığa belə diqqətini cəmləyə bilmir.
Mütəxəssislər xüsusilə yatmazdan əvvəl TikTok və oxşar tətbiqlərdən istifadənin məhdudlaşdırılmasını tövsiyə edir.

UĞURSUZ HAMİLƏLİKLƏRİN SİRRİ AÇILDI
Alimlər embrionun implantasiya prosesini ilk dəfə canlı müşahidə edib.
Barselonada Kataloniya Bioinjenereya İnstitutunun alimləri ilk dəfə canlı olaraq süni uşaqlıq modeli yaradaraq insan embrionunun necə implantasiya olunduğunu izləyib.
Model kollagen və zülallardan hazırlanıb, və buraya yerləşdirilən embrionların toxumaya aktiv şəkildə nüfuz etdiyi müşahidə olunub. Sağlam embrionlar daha güclü şəkildə toxumanı "dartaraq" implantasiyanı uğurla həyata keçirib. Tədqiqat göstərib ki, embrionun tətbiq etdiyi fiziki güc implantasiyanın uğurunda mühüm rol oynayır.
Bu kəşf, uğursuz hamiləliklərin və süni mayalanmanın (EKO) səbəbini daha dəqiq anlamaq baxımından da çox önəmlidir, deyə alimlər qeryd edir. Statistikaya görə, hazırda embrionların təxminən 60%-i ya implantasiya olunmur, ya da erkən mərhələdə inkişafdan geri qalır.

DAMAQ VƏ AĞIZ BOŞLUĞUNA FAYDALI
Rusiyanın Seçenov Universitetinin mütəxəssisləri ağız boşluğu üçün faydalı maddələrdən ibarət unikal saqqız hazırlayıblar.
Bu barədə universitetin Mətbuat Xidməti məlumat yayıb.
Yeni məhsul dişlərdə kariyes və digər bir sıra xəstəliklərin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulub.
Saqqızın tərkibində probiotiklər və prebiotiklər var. Məhsul yalnız dişləri xəstəliklərdən qorumur, həm də ağız boşluğunda mikrobların balansını tarazlaşdırır.

ARAŞDIRMA
Arıqlamağa kömək edən bakteriya aşkar edilib.
Danimarkanın Kopenhag Universitetində aparılan yeni araşdırma çərçivəsində alimlər bağırsaqda olan və arıqlama prosesinə təsir edən xüsusi bakteriya növünü aşkar edib. Bu bakteriya orqanizmdə iki xüsusi zülal istehsal edir ki, onların da çəkiyə birbaşa təsir etdiyi müəyyən olunub.
Tədqiqat zamanı siçanlar üzərində aparılan sınaqlarda bu bakteriyalar və onların istehsal etdiyi zülallar verilən heyvanların artıq çəki yığmadığı müşahidə edilib. Bundan əlavə, həmin siçanlarda şəkər səviyyəsinin azaldığı və sümük sıxlığının artdığı qeyd olunub.
Alimlər eyni bakteriyaların insan orqanizmində də rolunu araşdırıb və məlum olub ki, bu bakteriyaların çox olduğu şəxslər daha arıq olur. Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf gələcəkdə artıq çəki və şəkərli diabet kimi problemlərin müalicəsi üçün effektiv dərmanların hazırlanmasına səbəb olacaq.

ARAŞDIRMA
Arıqlamağa kömək edən bakteriya aşkar edilib.
Danimarkanın Kopenhag Universitetində aparılan yeni araşdırma çərçivəsində alimlər bağırsaqda olan və arıqlama prosesinə təsir edən xüsusi bakteriya növünü aşkar edib. Bu bakteriya orqanizmdə iki xüsusi zülal istehsal edir ki, onların da çəkiyə birbaşa təsir etdiyi müəyyən olunub.
Tədqiqat zamanı siçanlar üzərində aparılan sınaqlarda bu bakteriyalar və onların istehsal etdiyi zülallar verilən heyvanların artıq çəki yığmadığı müşahidə edilib. Bundan əlavə, həmin siçanlarda şəkər səviyyəsinin azaldığı və sümük sıxlığının artdığı qeyd olunub.
Alimlər eyni bakteriyaların insan orqanizmində də rolunu araşdırıb və məlum olub ki, bu bakteriyaların çox olduğu şəxslər daha arıq olur. Tədqiqatçılar ümid edir ki, bu kəşf gələcəkdə artıq çəki və şəkərli diabet kimi problemlərin müalicəsi üçün effektiv dərmanların hazırlanmasına səbəb olacaq.

BURUNLA DODAQ ARASINDAKI TƏHLÜKƏ

Orta yaşlı qadın sızanaq sıxdıqdan sonra ağır vəziyyətə düşüb. Tibb sahəsində " burun və üst dodaq arasındakı həyat üçün təhlükəli hesab edilən nahiyə “ölüm üçbucağı" adlanır.
Sızanağı sıxdıqdan sonra London sakininin üzü bir neçə saat ərzində şişib və qadın təcili xəstəxanaya yerləşdirilib.
Həkimlərin məlumatına görə, infeksiya dəridən qan damarları vasitəsilə beyinə keçib. Pasiyent reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilib və dərhal dörd güclü antibiotiklə müalicəyə başlanılıb.
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, bu nahiyədəki qan damarları birbaşa beyinlə əlaqəlidir və bu zonadakı kiçik bir iltihab belə ciddi fəsadlara — insult, iflic, görmə itkisi və ya hətta ölümə səbəb olur.
“Burun və üst dodaq arasında yerləşən ‘ölüm üçbucağı’nda heç bir səpgini sıxmayın. Belə hallar həyati təhlükə yarada bilər.”, deyə həkimlər çağırış edib.

ROBOT 9 AY “BƏTNİ”NDƏ KÖRPƏ YETİŞDİRƏCƏK
Çin uşaq daşımaq üçün robot hazırlayır. “Süni ana”ların 2026-cı ildə satışa çıxarılacağı gözlənilir.
Bildirilir ki, android hamiləlikdən doğuşa qədər bütün prosesi qadınlarda olduğu kimi təkrar edə biləcək və onun qiyməti 14 min dollar olacaq.
Tərtibatçının sözlərinə görə, layihə süni bətn texnologiyasına - dölün daşındığı amniotik maye ilə doldurulmuş cihaza əsaslanır, xaricdən qida qəbul edir:
Sinqapurda Nanyang Texnoloji Universitetinin professoru Zhang Qifeng bildirib ki, süni bətnin texnologiyası artıq yüksək inkişaf səviyyəsinə çatıb və indi onu robotun qarın boşluğuna daxil etmək lazımdır ki, real insan və android qarşılıqlı əlaqədə ola bilsin və döl inkişaf etsin.

NADİR RAST GƏLİNƏN XƏSTƏLİYƏ TUTULDU
ABŞ-da yaşayan 60 yaşlı kişi, süni intellekt əsasında fəaliyyət göstərən ChatGPT-dən aldığı səhv məsləhət nəticəsində nadir rast gəlinən xəstəliyə — bromizmə tutulub.
Kişi, adi duzun (natrium xlorid) sağlamlığa zərərli olduğunu örgənərək, daha sağlam alternativ üçün ChatGPT-yə "duzu nə ilə əvəz etmək olar?" sualını verib. Lakin chatbot ona, əlavə izah və xəbərdarlıq olmadan təhlükəli maddə tövsiyə edib. Kişi 3 ay ərzində gündəlik duz ehtiyacını tamamilə natrium bromidlə əvəz edib. Bununla da, onda ağır nevroloji və psixiatrik simptomlar inkişaf edib. Nəticədə o, psixiatriya klinikasına yerləşdirilib. Hazırda xəstə müalicə alır və vəziyyəti tədricən yaxşılaşır.
Qeyd edək ki, Natrium bromid — qida üçün nəzərdə tutulmayan, əsasən baytarlıqda istifadə olunan maddədir. Uzunmüddətli qəbulu orqanizmdə yığılıb qalaraq sinir sistemi pozuntuları, halüsinasiyalar, paranoya və psixomotor həyəcan yarada bilir.

1 SENTYABRDAN QƏRAR QÜVVƏYƏ MİNƏCƏK
Avropa İttifaqı 2025-ci il sentyabrın 1-dən etibarən tərkibində TPO (trimetilbenzoyl difenilfosfin oksid) olan dırnaq gel dırnaq boyalarının satışını və istifadəsini tam şəkildə qadağan edir. Bu maddə UV və LED lampalar altında gelin bərkiməsini təmin edir. Avropa İttifaqı orqanları bu oksidin sağlamlığa zərərli olduğunu açıqlayıb. Maddə sonsuzluq riski və dəri qıcıqlanması kimi fəsadlar yarada bildiyindən, həm müştərilər, həm də bu məhsullarla işləyən ustalar üçün təhlükəlidir.
Qadağa həm peşəkar, həm də ev şəraitində istifadəyə şamil olunur. Sentyabrın 1-dən bu məhsulların istifadəsi və saxlanması qəti şəkildə qadağandır. Bu səbəbdən ustalar və istehlakçılar dərhal məhsulları dövriyyədən çıxarmalı və təhlükəsiz alternativlərlə əvəz etməlidir.
Qeyd edək ki, sentyabrdan etibarən isə Avropa İttifaqı ölkələrində gözəllik salonları, satış məntəqələri və idxalçı şirkətlərdə ciddi yoxlamalar keçiriləcək.

ALİMLƏR: “QOCALMA QAN VASİTƏSİLƏ YAYILIR”

Cənubi Koreyalı alimlər qocalmanın qan vasitəsilə bütün orqanizmə yayıldığını sübut etdi. Tədqiqat Metabolism – Clinical and Experimental jurnalında dərc olunub.
Koreya Universitetinin (Korea University) tədqiqatçıları qocalmanın yalnız hüceyrələrin tək-tək aşınması deyil, qan vasitəsilə bütün bədənə yayılan sistemli bir proses olduğunu müəyyən edib.
Aparılan araşdırmalarda məlum olub ki, ReHMGB1 adlı xüsusi zülal yaşlanan hüceyrələrdən qan dövranına daxil olaraq digər toxumalarda da qocalma proseslərini başladır. Bu, orqanizmin bərpa qabiliyyətini zəiflədir, iltihabı artırır və orqan funksiyalarının nizamnını pozur.
Lakin bu zülalı neytrallaşdıran xüsusi anticisimlər tətbiq edildikdə, laboratoriya siçanlarında qocalma əlamətləri azalıb, əzələ toxumasının bərpası sürətlənib və fiziki aktivlik artıb.
Bu kəşf gələcəkdə yaşlanma ilə mübarizə və yaşla bağlı xəstəliklərin qarşısının alınması üçün yeni terapiyaların hazırlanmasına yol aça bilər? Deyə alimlər bildirir.

BU ŞİRKƏT SAĞLAMLIĞA TƏŞVİQ EDİR
“Arıqla və pul qazan” adlı çəki itirmə çağırışı sosial şəbəkələrdə sürətlə populyarlaşaraq 6,5 milyondan çox baxış toplayıb. Çinin tanınmış kamera və stabilizator istehsalçısı Insta360 şirkəti əməkdaşları üçün qeyri-adi təşəbbüsə imza atıb.
Şərtlərə görə, hər bir əməkdaş 0,5 kq çəki azaltdığına görə 500 yuan, təxminən 119 manat mükafat alır. Əksinə, əgər işçi eyni miqdarda kökəlirsə, o zaman 800 yuan, təxminən 184 manat məbləğində cərimələnir. Hazırda layihədə 99 əməkdaş iştirak edir və onlar birlikdə 950 kiloqram arıqlayaraq ümumilikdə təxminən 1 milyon yuan, yəni 238 000 manat qazanıb.
Insta360 rəhbərliyi bu çağırışın məqsədinin sağlam həyat tərzini təşviq etmək və iş mühitində pozitiv atmosfer yaratmaq olduğunu bildirib.

TAMAMİLƏ SAĞLAMDIR
ABŞ-da dünyaya gələn körpə, elm tarixində nadir rast gəlinən hadisə ilə yadda qalıb – bu körpə, 30 ildən artıq dondurulmuş vəziyyətdə saxlanılan embriondan doğulub.
Məlumata görə, embrion 1990-cı illərdə Linda adlı qadın tərəfindən dondurulub. O dövrdə Linda artıq bir övlad dünyaya gətirib, lakin süni mayalanma nəticəsində yaranan üç embrionu ehtiyatda saxlamaq qərarına gəlib. Sonradan Linda, sağlamlıq problemləri səbəbilə, ana olmaq imkanını itirib. Bununla belə, o, dondurulmuş embrionları başqa ailəyə övladlığa verib. Aradan 30 ildən çox vaxt keçdikdən sonra, bu embrionlardan biri yeni ailə tərəfindən qəbul edilib və qadının bədəninə uğurla köçürülüb. Nəticədə sağlam körpə dünyaya gəlib.
Bu hadisə, tibbin və reproduktiv texnologiyaların nə qədər inkişaf etdiyini bir daha sübut edir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu, hazırkı dövrə qədər istifadə olunmuş "ən yaşlı" embrion ola bilər.

SƏHİYYƏ NAZİRLİYİNİN ANALİTİK EKSPERTİZA MƏRKƏZİ
Səhiyyə Nazirliyinin Analitik Ekspertiza Mərkəzi bəzi özəl tibb müəssisələrində dövlət qeydiyyatından keçməyən və keyfiyyəti təsdiqlənməmiş preparatların – o cümlədən botoks, estetik fillerlər və mezopreparatların istifadəsi ilə bağlı ictimaiyyəti xəbərdar edib.
Nazirlər Kabinetinin 18 iyul 2024-cü il tarixli, 345 nömrəli Qərarına əsasən, bütün dərman vasitələri və tibbi preparatlar, o cümlədən estetik inyeksiya preparatları yalnız Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatından keçdikdən sonra ölkəyə idxal edilə və istifadə oluna bilər. Qeydiyyatdan keçməmiş preparatların ölkəyə gətirilməsi və istifadəsi qanunla qadağandır.
Səhiyyə Nazirliyi vətəndaşlara yalnız dövlət qeydiyyatından keçmiş preparatlardan istifadə edən klinikalara müraciət etməyi, övsiyə edir.
Vətəndaşlar aşağıdakı vasitələrlə qanunsuz fəaliyyətlərlə bağlı məlumat verə bilərlər:
• "Bir Pəncərə" sektoru
• Qaynar xətt: (012) 596 05 20
• E-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
• Rəsmi sayt: www.pharma.az (bölmə: "Yazmaq")
Müraciətlər hüquqi əsasda araşdırılır və zərurət yarandıqda müvafiq müəssisələrdə plandankənar yoxlamalar aparılır.

YENİ ARAŞDIRMA

Alimlər COVID-19-un yaddaş itkisinə necə səbəb olduğunu açıqlayıblar. Biz artıq koronavirusu unutmuşuq, amma bəlkə elə bu da, onun fəsadlarından biridir.
Kaliforniya Universitetinin mütəxəssislərinin araşdırması göstərib ki, SARS-CoV-2 virusu sürətlə beyinə nüfuz edə və hətta gənclərdə də Alzaymer xəstəliyinə bənzər neyrodegenerativ dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Eyni zamanda, insan orqanizmində bu prosesləri işə salan zülalları təcrid etməyə, həmçinin bu zülalları zərərsizləşdirə bilən dərman ixtira etməyə nail olublar.
Tədqiqatın müəllifləri bildiriblər ki, bu kəşf COVID-19 ilə əlaqəli nevroloji ağırlaşmalar üçün yeni müalicə vasitələrinin yaradılmasının açarı ola bilər.

Yeni nəsil mezoterapiya kokteyllərində artıq təkcə vitamin və minerallar deyil, bioaktiv peptidlər, hüceyrə siqnal molekulları və stemcell ekstraktları da istifadə olunur.

Bu barədə Trixoloq Aytəkin Quliyeva sağlamolun.az saytına məlumat verib.

Həkim bildirib ki, aşağıdakı maddələr saç follikullarına hədəfli təsir göstərərək:

- Anagen (uzanma) fazasını uzadır,
- DHT təsirini azaldır (androgen alopesiyada),
- Yeni tük çıxışını stimullaşdırır,
- Saçın strukturunu möhkəmləndirir.

Aytəkin Quliyeva həmçinin qeyd edib ki, bəzi protokollarda artıq nanotexnologiyalı mezoterapiya tətbiq olunur – bu, dərialtı yayılmanı artıraraq effekti daha da gücləndirir.

Bu yeni metodlar daha az seansla daha tez görünən nəticə və daha dayanıqlı effekt vəd edir,  deyə trixoloq vurğulayıb.

DÜNYADA İLK DƏFƏ
Hindistanın Karnataka ştatında yaşayan 38 yaşlı qadında elmə əvvəllər məlum olmayan qan qrupu aşkarlanıb. Bu barədə The Times of India jurnalı xəbər verir.
Qadın ürək əməliyyatı üçün xəstəxanaya yerləşdirildikdən sonra ona qan köçürülməsi lazım gəlib. Lakin əvvəlcə O Rh+ (1+)(ən geniş yayılmış) qan qrupu diaqnozu qoyulmasına baxmayaraq, qan bankındakı heç bir nümunə uyğun gəlməyib. Aparılan seroloji analizlər qadının qanının panreaktiv olduğunu göstərib – yəni, bütün test nümunələri ilə uyğun gəlməyib. Maraqlıdır ki, ailənin 20 üzvü üzərində aparılan yoxlamalar da nəticə verməyib – heç biri uyğun donor olmayıb.
Buna baxmayaraq, həkimlər əməliyyatı qan köçürmədən uğurla həyata keçirib. Qadının qan nümunələri daha sonra Böyük Britaniya yerləşən Beynəlxalq Qan Qrupları Laboratoriyasına göndərilib. 10 ay davam edən tədqiqatlardan sonra alimlər qadının qanında daha əvvəl elmə məlum olmayan yeni bir antigen aşkarlayıb. Bu antigenə CRIB adı verilib. Qadın bu nadir antigenin dünyada rəsmi şəkildə təsdiqlənmiş ilk daşıyıcısı olub.

Journal of Environmental Psychology jurnalında dərc olunan son tədqiqatın nəticələrinə əsasən, göy rəng – xüsusilə də onun soyuq tonlu çalarları – insanın intellektual fəaliyyət zamanı yaşadığı stresi təxminən 28% azaldır. Nevrofizioloqların apardığı bu araşdırma göstərib ki, göy rəng diqqət və konsentrasiyanı artıran neyromediatorların ifrazını stimullaşdırır. Bununla yanaşı, Böyük Britaniyanın Kolumbiya Universitetində aparılan digər bir elmi araşdırma isə mavi rəngin insan beyninin yaradıcılığa cavabdeh olan alın nahiyələrini aktivləşdirdiyini sübut edib. Tədqiqat göstərib ki, göy çalarlı mühitdə işləyən insanlar 33% daha çox yaradıcı və innovativ ideyalar irəli sürürlər.
Mövzuyla bağlı maraqlı bir tarixi fakt da diqqət çəkir. Apple şirkətinin həmtəsisçisi Steve Jobs, ilk Mac kompüteri üzərində işlədiyi dövrdə ofisini göy rəngdə dizayn edib. O, bu rənglərin ona “gələcəyi daha aydın görməyə kömək etdiyini” demişdi.
Mütəxəssislər bildirir ki, göy rəngdən düzgün istifadə etmək vacibdir. Tamamilə bu rənglə dizayn edilmiş məkanlar uzun müddətli istifadədə psixoloji diskomfort yarada bilər. Ən effektiv yanaşma – fərqli göy aksentlərdən istifadə etməkdir.

Kamçatkada baş verən 8.7 bal gücündə zəlzələ anında 14 yaşlı qız uşaq dünyaya gətirib.

Məlumata görə, doğuş zamanı qızın yanında onun 35 yaşlı anası, anestezioloq və mama-ginekoloq olub.

Həkimlər özlərini itirməyiblər və doğuş uğurla keçib, 2 kq 950 qram çəkidə sağlam qız uşağı dünyaya gəlib. Körpəyə Evelina adı verilib.

Ailə yerli hakimiyyət orqanlarına həkimlərin dövlət mükafatına təqdim edilməsi ilə bağlı müraciət etməyi planlaşdırır.

Qeyd edək ki, Bakı vaxtı ilə səhərəyaxın 3:24-də Sakit okeanda Kamçatka yaxınlığında 8.7 bal gücündə zəlzələ baş verib.

5 BÖYÜK KLİNİKA FƏALİYYƏTƏ BAŞLAYACAQ

İlon Maskın təsis etdiyi neyrotexnologiya şirkəti Neuralink, 2031-ci ilə qədər ildə 20 min nəfərə beyin-kompüter interfeysi (BCI) çipi implantasiya edərək 1 milyard ABŞ dolları gəlir əldə etməyi planlaşdırır. Şirkətin hesablamalarına görə, hər implantasiya orta hesabla 50 min dollar dəyərində olacaq və bu rəqəmlər əsasında gələcəkdə böyük maliyyə dövriyyəsi gözlənilir. 

Həmçinin, Neuralink yaxın 6 il ərzində beş böyük klinikanın fəaliyyətə başlamasını, həmçinin üç əsas məhsulun bazara çıxarılmasını nəzərdə tutur. 

Telepathy – beyin siqnalları ilə kompüter və digər cihazlara nəzarəti mümkün edən sistem. Bu cihazın 2029-cu ildə ABŞ Qida və Dərman Administrasiyası (FDA) tərəfindən təsdiqlənməsi planlaşdırılır.

Blindsight – görmə qabiliyyətini itirmiş şəxslərə vizual siqnalların bərpasını təmin etmək məqsədi daşıyır. 2030-cu ildə bazara çıxması gözlənilir.

Deep – Parkinson xəstəliyi və nevroloji titrəmələrin müalicəsi üçün hazırlanacaq.

ALİMLƏR AÇIQLAYIR
ABŞ-ın Con Hopkins Universitetinin tədqiqatçıları yuxu keyfiyyətini artırmağın yolunu müəyyən edib. Alimlər 1 300-dən çox yuxusuzluqdan əziyyət çəkən insanın iştirak etdiyi 22 elmi araşdırmanı təhlil ediblər. Məlum olub ki, yuxu pozuntularının aradan qaldırılmasında təkcə koqnitiv davranış terapiyası deyil, həm də müntəzəm fiziki aktivlik böyük rol oynayır. Araşdırmada yoqa, Tay-çi, Gəzinti, Yüngül qaçış kimi idman növləri xüsusilə faydalı hesab edilib.
Tədqiqat nəticələrinə görə, yoqa ən yüksək göstəricili faydanı göstərib. Axşam saatlarında cəmi 30 dəqiqəlik yoqa məşqləri insanlara 30 dəqiqə daha tez yuxuya getməyə və təxminən 2 saat daha uzun yatmağa kömək edib. Mütəxəssislərin fikrincə, bu effekt endorfinlərin ifrazının artması və bədənin temperaturunun yüksəlməsi sayəsində əldə olunur. Bu dəyişikliklər orqanizmdə daha asan rahatlaşma və yuxuya keçidi təmin edir.
Alimlər, yuxusuzluq problemi yaşayanlara axşam saatlarında sakitləşdirici fiziki məşqlərlə məşğul olmağı tövsiyə edir.

HƏR İL YAYDA 1000 DƏRİ ƏMƏLİYYATI OLUR

Cambridge University Hospitals-ın plastik və rekonstruktiv cərrahı Animesh Patel valideynlərə uşaqlarının dərisini günəşdən qorumaqla bağlı xəbərdarlıq edib.
O, plastik cərrahiyyə şöbəsinin günəşə məruz qalması nəticəsində yaranan dəri xərçəngini aradan qaldırmaq üçün hər il yay aylarında "1000-dən çox əməliyyat" həyata keçirdiyini bildirib.
Həkim uşaqların və körpələrin böyüklərdən daha həssas dəriyə sahib olduğunu və təkrar məruz qalma nəticəsində yaranan zərərin dəri xərçənginə səbəb ola biləcəyini izah edib.
Dr. Patel günəşdən gələn həddindən artıq ultrabənövşəyi radiasiyanın dəri hüceyrələrinin DNT-sini də zədələdiyini və bunun gələcəkdə xərçəngə səbəb ola biləcəyini söyləyib.

Hər gün işdən gələn ərini yalan detoktorundan keçirən qadına “Otello sindromu” diaqnozu qoyub.
Britanilaylı Debbi Vud adlı qadın medianın diqqətini cəlb edərək "dünyanın ən qısqanc qadını" kimi tanınıb.
Debbinin gələcək həyat yoldaşı ilə Facebook-da tanış olb.
Onun güvənsizlik hissi getdikcə dərinləşib və psixoloji pozuntuya səbəb olub. Həyat yoldaşını tamamilə nəzarət altına alıb: E-poçtlarını və telefonunu mütəmadi yoxlayıb, bank hesablarını izləyib, hətta hər dəfə evə qayıtdıqdan sonra onu yalan detektorunda (poliqraf) testdən keçməyə məcbur edib.
“Otello sindromu” xəstədə güman edilən xəyanət qorxusu ilə müşayiət olunan obsesiv düşüncələrə səbəb olur. Bundan əlavə, Debbinin bipolyar pozuntu və dismorfofobiya ilə də mübarizə apardığı da məlum olub.