AĞIRLAŞMALAR 38-Cİ GÜNDƏ BAŞLAYIB
Dünyada ilk dəfə donuzdan insana qaraciyər transplantasiyası xəstənin ömrünü 171 gün uzatdı.
“Hepatology” jurnalında dərc edilən əmqalədə 70 yaşlı xəstənin Hepatit B və qaraciyər xərçəngi olduğu bildirilir.
Həkimlər xüsusi yetişdirilmiş Diannan adlı donuzunun qaraciyərini ona implantasiya ediblər. İmmunitet sisteminin rədd edilməsini azaltmaq və qanın laxtalanma təhlükəsizliyini yaxşılaşdırmaq üçün donuz qaraciyərinə on gen modifikasiyası tətbiq edilib.
Transplantasiya ilk ayda olduqca yaxşı nəticələr verib. Qaraciyər safra və mühüm qan laxtalanma zülalları istehsal edib və orqanizm yeni orqanı rədd etməyib.
Bununla belə, 38-ci gündə ağırlaşmalar başlayıb.
Aparılan müalicə vəziyyəti idarə etməyə kömək edib, lakin sonradan xəstə təkrar daxili qanaxma keçirib 171-ci gündə ölüb.

"JOHNSON&JOHNSON" MƏHKƏMƏDƏ UDUZDU
ABŞ-də məşhur şirkət pensiyaçı qadının ölümünə görə 966 milyon dollar təzminat ödəməli olacaq.
ABŞ-də məhkəmə "Johnson&Johnson" (J&J) korporasiyasının üzərinə talk əsaslı toz pudranın istifadəsindən sonra ölən pensiyaçı qadının ailəsinə 966 milyon dollar məbləğində təzminat ödəmək öhdəliyi qoyub. Kaliforniyadan olan qadının 88 yaşı vardı.
Məhkəmə "Johnson&Johnson"u (J&J) 2021-ci ildə nadir xərçəng növündən ölən qadının ailəsinə 966 milyon dollar ödəmək öhdəliyi qoyub. Mərhum Mey Murun qohumları iddia edirlər ki, onda mezotelioma "J&J"nin tərkibində asbest olan talkəsaslı uşaq pudrasını istifadə etdikdən sonra inkişaf edib.
Korporasiya dəymiş ziyan müqabilində 16 milyon dollar təzminat və 950 milyon dollar cərimə ödəməlidir. Bununla belə, "Johnson&Johnson"un vitse-prezidenti Erik Haas məhkəmənin qərarı ilə razılaşmadığını bildirərək, apellyasiya məhkəməsinə şikayət etmək niyyətində olduğunu deyib.
Şirkətin nümayəndələri uşaq pudrasının tərkibində asbest olduğunu inkar edirlər. Buna baxmayaraq, "Johnson&Johnson" talkəsaslı məhsulun satışını dayandırıb, çünki Mey Murun işi ilk belə hadisə deyil.

YENI NEYROŞƏKİL TEXNIKALARI

Yeni aparılmış tədqiqat göstərib ki, şizofreniya xəstələrində beyin nahiyələrində dəmir və mayelin səviyyəsi aşağıdır. Araşdırma London Universitetləri — King’s College, Hammersmith Xəstəxanası və Imperial College — tərəfindən həyata keçirilib və nəticələr “Molecular Psychiatry” jurnalında nəşr olunub.
Tədqiqatçılar 85 şizofreniya xəstəsi və 86 sağlam nəzarət qrupunu maqnetik rezonans görüntüləmə üsulları ilə analiz ediblər. Onlar miqnetik həssaslıq xəritələşdirilməsi (magnetic susceptibility mapping) və difuziya MRI-si kimi metodlardan istifadə ediblər ki, bu metodlar dəmir və mayelin miqdarını ölçməyə imkan verir.
Nəticələr göstərib ki, xəstə qruplarda maqnetik həssaslıq daha aşağı, orta diffusivlik daha yüksək, və həssaslıq aniostropiyası (susceptibility anisotropy) daha azdır. Bu göstəricilər mayelin və dəmirin eyni zamanda çatışmazlığına işarə edir. Ən çox dəyişikliklər kaudat, putamen və globus pallidus bölgələrində müşahidə olunub — bu zonalar oligodendrosit hüceyrələri ilə zəngindir.

QEYRİ-ADİ XƏSTƏLİK TARİXÇƏSİ
İngiltərənin Derbişir əyalətindən olan 20 yaşlı gənc ağır infeksiyanın ilk xəbərdaredici əlamətlərini qrip simptomu zənn edib.
Levi özünü reseptsiz dərmanlarla müalicə edib. Vəziyyəti kəskin pisləşəndə , qızdırma düşməyəndə, daimi yorğunluq və iştahsızlıq kimi əlamətlər də özünü biruzə verəndə valideynlər onu xəstəxanaya aparıb.
Həkimlər ona sepsisə və çoxlu orqan çatışmazlığına səbəb olan pnevmokok pnevmoniyası diaqnozu qoyublar. Gənc adam induksiya olunmuş komaya yerləşdirilib və ekstrakorporeal membran oksigenləşdirmə (ECMO) aparatına - müvəqqəti olaraq ağciyər və ürək kimi fəaliyyət göstərən sistemə qoşulub. Bir neçə gün sonra həkimlər onun hər iki ayağını dizdən aşağı kəsmək qərarına gəliblər.
Həkimlərin səyinə baxmayaraq, onun vəziyyəti ağır olaraq qalır və sağ qalma şansı cəmi 30 faizdir.

YENI TƏDQİQAT

Uzunmüddətli araşdırma göstərir ki, gündəlik fermentasiya edilmiş soya qəbul edən yaşlı insanlar yaddaş performansında müəyyən irəliləyişlərə nail olurlar. Bu tədqiqat sağlam yaşlılarda apardılıb və nəticələr, əsasən 70 yaşdan yuxarı qadınlarda yaddaşın daha aydın inkişaf etdiyini göstərib.
Tədqiqatçılar 12 həftəlik, üçqat kor, plasebo-nəzarətli bir sınaq keçiriblər. Araşdırmaya 65 və üzəri yaşı olan sağlam kişi və menopoz dövrünü keçmiş qadınlar daxil edilib. Soya allergiyası və neyrodegenerativ xəstəlikləri olanlar istisna edilib. İştirakçılar fermentasiya edilmiş soya tozu (Q-Can Plus®) və ya plasebo tozunu tərzi dəyişdirmədən gündə iki ölçülü qablaşdırmada qəbul ediblər.
Tədqiqatın sonuna qədər yaddaş üzrə testlərdə fermentasiya edilmiş soya qrupunda plasebo qrupu ilə müqayisədə statistik olaraq əhəmiyyətli yanaşma müşahidə olunub (p = 0,041). Yaddaş göstəricilərində orta hesabla 8,47 % artım qeydə alınıb, plasebo qrupunda isə 2,05 % artım olub. Digər kognitiv sahələrdə əhəmiyyətli fərq olmayıb. Belə irəliləyişlər xüsusilə 70 yaşdan böyük qadınlarda daha qabarıq olub; onların həm yaddaşlarında, həm də ümumi zehni qabiliyyət göstəricilərində artım müşahidə edilib.

 ƏZƏLƏLƏRƏ DÜŞƏN GÜCÜ YÜNGÜLLƏŞDİRİR

Çinli startap Hypershell “X Ultra” adlı yeni yüngül ekzoskeletini təqdim edib. Bu cihaz uzun yürüşlər, dağa dırmanma və ağır yük daşıma üçün nəzərdə tutulub. Quruluşun elektrik mühərriki 1000 vatt gücdədir və əzələlərə düşən yükü təxminən 63 faiz azalda bilər. Cihaz həmçinin ürək ritmini 42 faiz qədər azaltmağa kömək edə bilər.
X Ultra bir batareya ilə 65 kilometr məsafəyə qədər enerji təmin edir, əlavə batareya ilə isə məsafə 130 kilometrə çatdırıla bilər. Quruluşun özü batareyasız 1,8 kiloqram çəkiyə malikdir.
Cihazın satışı 1999 ABŞ dollarından başlayır.
X Ultra, ekzoskelet sahəsində SGS sertifikatına malik ilk açıq hava modelidir. Bu sertifikat cihazın iddia olunan performans parametrlərini müstəqil şəkildə təsdiqləyir.
Ümumi olaraq, Hypershell X Ultra yürüyüş, velosiped sürmə və dağ yürüşləri üçün iddia olunan performans üstünlükləri ilə texnologiya həvəskarlarının diqqətini çəkir. Gələcəkdə bu tip qurğuların gündəlik həyat və idman sahələrində necə təkmilləşəcəyi maraq doğurur.

14 SAAT FASİLƏSİZ DƏRS EDİB
Çinin Hunan əyalətində yaşayan 11 yaşlı məktəbli Lyanlyan yay tapşırıqlarını 1 gündə bitirmək üçün 14 saat fasiləsiz dərs etdikdən sonra xəstəxanaya yerləşdirilib. Bu barədə South China Morning Post məlumat yayıb.
Uşaqda sürətli nəfəsalma, başgicəllənmə, baş ağrıları və ətraflarda keyimə kimi ciddi simptomlar müşahidə olunub. Hadisə günü o, səhər saat 8:00-dan axşam 22:00-a qədər fasilə vermədən ev tapşırıqları ilə məşğul olub. Saat 23:00 radələrində vəziyyəti daha da ağırlaşdığından valideynləri onu təcili olaraq xəstəxanaya aparıb. Həkimlər onun emosional gərginlik nəticəsində yaranan hiperventilyasiya, yəni çox sürətli və dərin nəfəsalma sindromu yaşadığını bildirib.
Lyanlyanın nəfəsalma ritmi tənzimləndikdən və oksigen maskası ilə yardım göstərildikdən sonra vəziyyəti sabitləşib.
Qeyd edək ki, Çanşa Mərkəzi Xəstəxanasından bildirilib ki, uşaq təcili yardım şöbəsinə bənzər simptomlarla 30-dan çox məktəbli gətirilib. Bu, digər aylardakı göstəricidən 10 dəfə çoxdur.

REANİMASİYAYA DÜŞDÜ
Britaniyada qəribə hadisə baş verib. Natan Riminqton adlı şəxs 3 gün ərzində, 3 kiloqram jelibon yeyib və nəticədə reanimasiyaya yerləşdirilib. Məlumata görə, Natan Amazon platformasından 3 kq-lıq marmelad ayısı konteyneri sifariş edib və onu qısa müddət ərzində təkbaşına yeyib. Bu miqdarda şirniyyat təxminən 10 min kilokalori təşkil edir. Bir müddət sonra kişidə şiddətli qarın ağrıları, tərləmə və zəiflik müşahidə olunub.
Nəticədə o, xəstəxanaya aparılıb. Əvvəlcə həkimlər qida zəhərlənməsindən şübhələnib. Lakin aparılan testlər onun həddindən artıq jelatin qəbul etdiyini göstərib. Əlavə müayinələr nəticəsində isə Natan Riminqtonda kəskin divertikulit, yəni yoğun bağırsağın divarlarında olan çıxıntıların iltihabı diaqnozu qoyulub.
Həkimlər bildirib ki, jelatin və digər sıx maddələrin həddən artıq qəbulu bağırsaqda iltihab riskini artırır.
Qeyd edək ki, Natan 6 gün reanimasiyada saxlanılıb. Ona damar yolu ilə müalicə və tam aclıq rejimi təyin edilib.

15 MİLYONU 13-15 YAŞLI YENİYETMƏLƏRDİR

Dünyada 100 milyondan çox insan veyp (elektron siqaret) istifadəçisidir və onların ən azı 15 milyonu 13-15 yaşlı yeniyetmələrdir.

Bu rəqəmlər Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) 2000-2024-cü illəri əhatə edən tütün istehlakı tendensiyalarına dair yeni hesabatında təqdim olunub.

Hesabatda qeyd edilir ki, elektron siqaret istifadəçilərinin böyük əksəriyyəti yüksəkgəlirli ölkələrdə yaşayır.

Tədqiqat fərqli əhali kateqoriyaları arasında keçirilmiş 2 000-dən çox sorğunun nəticələrinə əsaslanır.

Britaniyada qəribə hadisə baş verib. Natan Riminqton adlı şəxs 3 gün ərzində, 3 kiloqram jelibon yeyib və nəticədə reanimasiyaya yerləşdirilib. Məlumata görə, Natan Amazon platformasından 3 kq-lıq marmelad ayısı konteyneri sifariş edib və onu qısa müddət ərzində təkbaşına yeyib. Bu miqdarda şirniyyat təxminən 10 min kilokalori təşkil edir. Bir müddət sonra kişidə şiddətli qarın ağrıları, tərləmə və zəiflik müşahidə olunub.

Nəticədə o, xəstəxanaya aparılıb. Əvvəlcə həkimlər qida zəhərlənməsindən şübhələnib. Lakin aparılan testlər onun həddindən artıq jelatin qəbul etdiyini göstərib. Əlavə müayinələr nəticəsində isə Natan Riminqtonda kəskin divertikulit, yəni yoğun bağırsağın divarlarında olan çıxıntıların iltihabı diaqnozu qoyulub.

Həkimlər bildirib ki, jelatin və digər sıx maddələrin həddən artıq qəbulu bağırsaqda iltihab riskini artırır.

Qeyd edək ki, Natan 6 gün reanimasiyada saxlanılıb. Ona damar yolu ilə müalicə və tam aclıq rejimi təyin edilib.

Epilepsiya, beynin elektrik aktivliyində baş verən qəfil və nəzarətsiz dəyişikliklər nəticəsində yaranan xroniki nevroloji xəstəlikdir. Bu vəziyyət əsasən təkrarlanan qıcolma tutmaları ilə özünü göstərir və uşaqlarda olduqca geniş yayılıb. Erkən diaqnoz və düzgün müalicə planı uşağın həyat keyfiyyətini qorumaq üçün çox vacibdir. Uşaq nevroloqu olaraq Dr. Ülkər Mürsəlova epilepsiyanın hər uşağa görə fərqli yanaşma tələb etdiyini vurğulayır.

• Uşaqlarda epilepsiyanın səbəbləri

Epilepsiya uşaqlarda müxtəlif səbəblərə görə yarana bilər. Bəzən bu, doğuşdan gələn genetik meyllərlə bağlı olur, bəzən də hamiləlik və doğuş zamanı baş verən oksigen çatışmazlığı ilə əlaqələnir. Sinir sisteminin iltihabi xəstəlikləri, beyin travmaları, metabolik pozğunluqlar da risk faktorları arasında yer alır. Bəzi hallarda isə epilepsiyanın səbəbi heç bir müayinədə aşkar olunmur və bu, “idiopatik epilepsiya” adlanır.

• Əlamətləri vaxtında tanımaq çox vacibdir

Valideynlər çox zaman epilepsiyanı yalnız güclü qıcolmalarla əlaqələndirirlər, amma xəstəlik fərqli şəkildə də özünü göstərə bilər. Uşaq qəfil dayanaraq bir nöqtəyə baxa bilər, şüuru bir neçə saniyəlik itə bilər və ya əllərində, ayaqlarında ani titrəmələr baş verə bilər. Tutmadan sonra yuxululuq və halsızlıq da tez-tez rast gəlinən hallardandır. Bu əlamətlərdən hər hansı biri təkrarlanırsa, vaxt itirmədən uşaq nevroloquna müraciət etmək çox önəmlidir.

• Diaqnostika və düzgün müalicə

Epilepsiyanın müalicəsi yalnız dərman təyin etməkdən ibarət deyil; əsas məsələ xəstəliyin düzgün diaqnozudur. Dr. Ülkər Mürsəlova hər bir uşağı fərdi şəkildə qiymətləndirir. Diaqnostika mərhələsində EEG müayinəsi, MRT görüntüləmə və zəruri hallarda genetik testlər tətbiq olunur. Bu, epilepsiya növünü və yaranma səbəbini daha dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir.

Müalicə adətən antiepileptik dərmanlarla başlayır və çox hallarda qıcolmalar nəzarət altına alınır. Bəzi uşaqlar üçün xüsusi pəhriz — ketogenik dieta — qıcolmaların tezliyini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Dərmanlara cavab verməyən nadir hallarda cərrahi müdaxilə və ya vagus sinir stimulyasiyası kimi müasir üsullar da nəzərdən keçirilir. Müalicənin uğuru müntəzəm izləmə, dozaların düzgün tənzimlənməsi və valideynlərlə sıx əməkdaşlıqdan asılıdır.

• Valideynlər üçün vacib məsləhət

Epilepsiya diaqnozu valideynlər üçün qorxulu görünə bilər, amma vaxtında düzgün həkimə müraciət edildikdə bu xəstəliyə nəzarət etmək mümkündür. Qıcolma zamanı uşağı təhlükəsiz vəziyyətə gətirmək, başını yana çevirmək və ağzına heç nə qoymamaq lazımdır. Tutma 5 dəqiqədən çox davam edirsə və ya uşağın şüuru uzun müddət bərpa olunmursa, dərhal təcili yardım çağırmaq vacibdir. Eyni zamanda, uşağın mütəmadi olaraq nevroloji müayinədə olması və Dr. Ülkər Mürsəlovanın tövsiyələrinə əməl etməsi müalicənin uğurunu artırır.

Epilepsiya uşaqlarda vaxtında aşkarlanarsa, müalicə ilə çox vaxt uğurla idarə oluna bilər. Əgər övladınızda yuxarıda qeyd olunan əlamətləri müşahidə edirsinizsə, gecikmədən Dr. Ülkər Mürsəlovaya müraciət edin və uşağınız üçün düzgün diaqnostika və fərdi müalicə planı əldə edin.

• Düzgün mütəxəssis seçimi uşağın həyat keyfiyyətini qorumaqda ən önəmli addımdır.

RİSK ETMƏYƏ DƏYƏRMİ?

Dietoloq və biokimya üzrə elmlər doktoru Maks Goulend sosial şəbəkələrdə yayılan “mümkün qədər çox lif qəbul etmək” trendinin bəzi insanlar üçün zərərindən danışıb.
O qeyd edir ki, yetkin insanlar üçün gündəlik lif norması təxminən 30 qramdır, lakin yeni trend bu rəqəmi 40–50 qrama qaldırmağa təşviq edir.
Çox miqdarda lif qəbulu qarnın şişməsi, spazm, ağrı və qaz yaranmasına səbəb ola bilər. Həmçinin lifin həddindən artıq olması və kifayət qədər maye qəbul etməmək sərt nəcis və qəbizliyə gətirib çıxara bilər.
Lif sağlamlıq üçün vacib olsa da, orqanizmin həddindən artıq yükə məruz qalması qaraciyər və bağırsaq sistemini yükləyə, bəzi mineral maddələrin (kalsium, dəmir, maqnezium, sink) sorulmasını azalda bilər.
Bu trend xüsusilə mədə-bağırsaq xəstəlikləri olan insanlar, məsələn Crohn xəstəliyi və ya irritabl bağırsaq sindromu (İBS) olanlar üçün risklidir və xəstəliyi pisləşdirə bilər.
Belə pəhriz dəyişiklikləri etməzdən əvvəl həkim məsləhəti almaq vacibdir.
Xatırladaq ki, buğda məhsulları - çörək, yulaf, makaron), paxlalılar- lobya, noxud, mərcimək, meyvə, tərəzvəz və qoz-fındıq, badam, günəbaxan tumu lif tərkibli əzaqlardır.

NƏHAYƏT ELMİ CAVAB

Böyük Britaniyada aparılan və “The Lancet” jurnalında dərc olunan nəhəng klinik sınaq – TIME (Treatment in Morning versus Evening) – hipertoniya xəstələrinin ən çox verdiyi suallardan birinə aydınlıq gətirib: təzyiq dərmanını səhər içmək daha yaxşıdır, yoxsa axşam?
Tədqiqatda 21 mindən çox hipertoniya xəstəsi iştirak edib. İştirakçılar təsadüfi olaraq iki qrupa bölünüb: biri səhər, digəri isə axşam dərman qəbul edib. Onlar illərlə izlənilib və ürək tutması, insult və ölüm halları müqayisə olunub.
Nəticə gözlənildiyi kimi sadə olmayıb: axşam qəbulun səhərdən əhəmiyyətli üstünlüyü aşkarlanmayıb. Yəni kardiovaskulyar hadisələrin tezliyi hər iki qrupda eyni səviyyədə olub. Bu, illərdir aparılan “axşam qəbul daha yaxşı qoruyur” iddialarına ciddi cavab sayılır.
Alimlər qeyd edirlər ki, bəzi xəstələrdə axşam qəbul qan təzyiqinin gecə nəzarətini yaxşılaşdıra bilər, lakin bu, hamıya aid deyil. Üstəlik, sidikqovucu tərkibli dərmanların axşam qəbul edilməsi yuxu pozğunluğuna səbəb ola bilər.
Araşdırmanı aparan “University of Dundee” və bir neçə britaniyalı klinik mərkəzin alimləri vurğulayıb ki, əsas məsələ dərmanı vaxtında və mütəmadi qəbul etməkdir. Qəbul saatını isə həkimlə birgə, şəxsi həyat tərzinə və dərmanın növünə uyğun müəyyənləşdirmək lazımdır.

BEYNƏLXALQ HƏKİMLƏR GÜNÜDÜR

Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının (WHO) məlumatlarına görə, 2025-ci ildə dünyada həkimlərin sayı 10.000 nəfər əhalidə təxminən 150 nəfər təşkil edir. Bu göstərici ölkələr arasında əhəmiyyətli fərqlər göstərir. Məsələn, Lüksemburqda 10.000 nəfər əhalidə 500-dən çox həkim fəaliyyət göstərir, halbuki bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu rəqəm 10-dan azdır.
Son illərdə həkimlər arasında cinsiyyət bərabərliyi mövzusunda əhəmiyyətli dəyişikliklər müşahidə olunur. 2025-ci ildə Fransa və Böyük Britaniyada qadın həkimlərin sayı kişiləri keçərək, həkimlər arasında qadınların üstünlük təşkil etdiyi ilk dəfə qeydə alınmışdır. Eyni zamanda, müxtəlif etnik qruplardan olan həkimlərin sayı da artmışdır, xüsusən Hindistan, Pakistan və Misir kimi ölkələrdən gələn həkimlərin sayı nəzərə çarpır.
Dünyada həkimlərə olan tələbat artmaqdadır. OECD-nin 2023-cü il hesabatına görə, yaşlı əhalinin artması ilə əlaqədar olaraq inkişaf etmiş ölkələrdə həkim çatışmazlığı problemi gündəmdədir. Bu vəziyyət, həkimlərin iş yükünü artırır və səhiyyə sistemlərinin davamlılığını təhlükə altına alır.
Saf televiziyası və STV xəbər kollektivi adından Beynəlxalq həkimlər günü münasibətilə bu məluliyyətli peşənin sahiblərini təbrik edirik!

YENİ TƏDQİQAT
Qadınlar kişilərdən daha uzun yaşayır. Bu ömür fərqi qadınların çox vaxt daha sağlam qidalanma və həyat tərzinə riayət etmələri, öz sağlamlıqlarına daha çox diqqət yetirmələri ilə izah olunur.
“Science Advances” jurnalında dərc edilən araşdırmaya görə, qadınlar səhiyyə və yaşayış şəraitindəki irəliləyişlərə baxmayaraq, hələ də kişilərdən daha uzun yaşayır. Bu tendensiya sadəcə insanlarda deyil,bəzi heyvanlarda da belədir.
Tədqiqat həm vəhşi təbiətdə, həm də zooparklarda yaşayan şimpanze, gəmirici, sığın və bir çox quş növləri də daxil olmaqla 1176 növdən ibarət olub. Bu indiyədək edilən ən əhatəli təhlildir.
Tədqiqat nəticəsində məlum olub ki, məməli növlərinin 72%-də dişilər orta hesabla 12% daha uzun yaşayır. Quş növlərində isə 68% erkəklər orta hesabla 5% daha uzun yaşayır.
Tədqiqatçılar xromosomlardakı fərqin bu mətləbə aydınlıq gətirdiyini vurğulayıblar.
Məməlilərdə dişilərdə iki X xromosomu var, kişilərdə isə bir X xromosomu və bir Y xromosomu var ki, bu da qadınları "zərərli" genetik mutasiyalardan qoruyaraq potensial olaraq üstünlüyü təmin edir.

ARAŞDIRMA
Danimarkalı alimlərin apardığı genişmiqyaslı araşdırma göstərib ki, az çəkili insanların ölüm riski artıq çəkidən əziyyət çəkənlərlə müqayisədə daha yüksəkdir. 85 mindən çox iştirakçının daxil olduğu bu tədqiqatda iştirakçıların orta yaşı 66 olub və onlar 5 il müddətində müşahidə edilib. Bu müddət ərzində 7 555 nəfər vəfat edib ki, bu da ümumi iştirakçıların 8%-ni təşkil edir.
Tədqiqatın aparıcı müəlliflərindən biri, Orhus Universitet Xəstəxanasından Dr. Sigrid Gribşolt, qeyd edib ki, bəzi insanlar xroniki xəstəliklər səbəbilə çəki itirir və bu da ölüm riskinin yüksəlməsinə səbəb olur. Yəni təkcə az çəki deyil, onun səbəbi də mühüm rol oynayır.
Məsələ ilə bağlı mütəxəssislər vurğulayır ki, arıq insanlarda da bəzən xolesterin və şəkər səviyyəsi yüksək olur və bu da infarkt, insult kimi ürək-damar xəstəliklərinə səbəb olur.

ASILILIQ – XƏSTƏLİKDİR.
Yaponiyada şəhər meri mobil telefondan gündə yalnız iki saat istifadəyə icazə verdi.
Oktyabrın 1-dən Yaponiyanın Toyoake şəhərinin sakinlərinə işdən və ya dərsdən kənarda gün ərzində mobil telefon, planşet, oyun konsolu və hətta kompüterdən cəmi iki saat istifadə etməyə icazə verilib.
Qəzetin yazdığına görə, bu məhdudiyyətin qoyulması ideyası şəhər meri Masafumi Kuokiyə ağlına getdikcə daha çox məktəblinin dərsdən yayınması barədə məlumat verilməsindən sonra gəlib. Mer bu tendensiyanın mobil qurğulardan və oyunlardan asılılıq ilə əlaqələndirib.
Yeni qayda əsasən simvolik xarakter daşıyır, çünki mobil telefondan istifadəyə nəzarət etmək imkanı yoxdur və heç bir cərimə nəzərdə tutulmur.

CANLI NEYRON KİMİ HƏYƏCANLANA BİLİR
Massaçusets Universitetinin alimləri insan beyninin fəaliyyətini təqlid edə bilən inqilabi texnologiya üzərində işləyərək, canlı neyron hüceyrələrinin davranışını tam şəkildə təkrarlayan süni neyron hazırlayıb. Bu neyron həyəcanlana bilir, öyrənmə qabiliyyətinə malikdir və kimyəvi siqnallara reaksiya verir.
Yeni süni neyronun əsasını “memristor” adlanan yaddaşa malik olan rezistor təşkil edir. Bu cihaz “Geobacter” bakteriyasının zülal nanohissəciklərindən hazırlanıb. Tədqiqatçılar əlavə olaraq neyronu kimyəvi sensorlarla təchiz edib. Bu sensorlar ionlara və neyromediatorlara reaksiya verir və süni neyronun fəaliyyətini ətraf mühitdən gələn kimyəvi siqnallara uyğun olaraq tənzimləməsinə şərait yaradır.
Eksperimentlər zamanı süni neyron insan ürəyinin hüceyrələri ilə uğurla qarşılıqlı əlaqə qurub. O, ürək hüceyrələrinin yığılmalarını izləyib və noradrenalin kimi maddələrə reaksiya verib.
Alimlər bildirir ki, bu texnologiya hələlik erkən mərhələdədir və yalnız laboratoriya şəraitində istifadə olunur.

YENİ QƏRAR
ABŞ prezidenti Donald Tramp süni intellektdən (Sİ) istifadəni uşaqlarda xərçənglə mübarizəyə yönəldən yeni fərman imzalayıb. O, Ağ Evdə keçirdiyi tədbirdə bu addımın diaqnostikanı sürətləndirəcəyini, klinik sınaqları daha effektiv edəcəyini və profilaktikanı gücləndirəcəyini bildirib.
Yeni təşəbbüs çərçivəsində 50 milyon dollar ayrılacaq. Bu vəsait Trampın prezidentliyinin ilk dövründə başladılan “Uşaq xərçəngi üzrə məlumat toplama təşəbbüsü”nün maliyyəsini ikiqat artıraraq ümumilikdə 100 milyon dollara çatdıracaq. Layihə böyük həcmli tibbi məlumatların toplanması və onların süni intellekt vasitəsilə təhlilinə yönələcək.
Xatırladaq ki, “Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının” hesablamalarına görə, dünyada hər il 19 yaşadək 400 min uşaq və yeniyetmə bu xəstəliyə tutulur.

YUXU APNESİ HAQQINDA YENİ ARAŞDIRMA
Tədqiqat göstərib ki, havanın yüksək səviyyədə çirkli olduğu ərazilərdə yaşayan yuxu apnesi xəstələrinin vəziyyəti daha da ağırlaşır.
Hollandiyanın Amsterdam şəhərində Avropa Tənəffüs Cəmiyyətinin (ERS) Konqresində təqdim edilən beynəlxalq araşdırmaya görə, havanın çox çirkli olduğu ərazilərdə yaşayan obstruktiv yuxu apnesi (OSA) olan insanlar daha ağır simptomlarla üzləşirlər. Tədqiqata 14 ölkənin 25 şəhərində obstruktiv yuxu apnesi (OSA) olan 19 325 xəstənin məlumatları daxil edilib. İnformasiya Avropa Yuxu Apnesi Məlumat Bazasından götürülüb.
Təhlil göstərib ki, böyük şəhərlərdə yaşayanların obstruktiv yuxu apnesi daha ağır simptomlar verib.
Xatırladaq ki, bu xəstəlik zamanı tez-tez yüksək səslə xoruldama, yuxuda ağır nəfəs alma və qəfildən uzunmüddətli dayanmalar müşahidə edilir. Pasientlər dəfələrlə yuxudan oyadır, hətta yuxuda ikən hava çatışmazlığından həyatını itirir.
Həmçinin bu xəstəliyi olanlar hipertoniya, insult, ürək-damar xəstəlikləri və 2-ci tip diabet riski də daşıyır.

YENİ QAYDA
Ölkədə reseptlərin aydın, böyük hərflərlə yazılması həkimlər üçün məcburi edilib.Hindistanda həkimlərin oxunmaz reseptlər yazması ciddi problemə çevrilib və bu, bəzən xəstələrin həyatına təhlükə yaradır.
2014-cü ildə Hindistanın Nalqonda şəhərindən olan əczaçı 3 yaşlı qızın yanlış dərman səbəbilə vəfat etməsindən sonra məhkəməyə müraciət edib. Bu hadisə nəticəsində 2016-cı ildə Hindistan Tibb Şurası həkimlərə reseptləri oxunaqlı şəkildə yazmağı tövsiyə edən qərar qəbul edib. 2020-ci ildə isə səhiyyə naziri bu qaydalara əməl etməyənlərə qarşı cəza tədbirlərinin görüləcəyini açıqlayıb.
Buna baxmayaraq, xüsusilə kənd yerlərində hələ də oxunmaz reseptlər əczaçılara ciddi çətinlik yaradır. Təcrübəli əczaçılar bəzi hallarda yazını təxmin edə bilsələr də, səhvlərin qarşısını almaq üçün tez-tez həkimlərlə əlaqə saxlamaq məcburiyyətində qalır. Hindistanın Ali Məhkəməsi məsələ ilə bağlı qərarında reseptin oxunacaq vəziyyətdə olmasının xəstənin hüququ olduğunu və hətta həyat qurtara biləcəyini vurğulayıb. Məhkəmə həmçinin tibbi təhsilə xətt dərslərinin əlavə olunmasını və yaxın 2 il ərzində rəqəmsal resept sisteminə keçidi tövsiyə edib.

YENİ TƏDQİQAT
Kembric Universitetinin alimləri diabet və allergiyaya qarşı istifadə olunan iki dərmanın birlikdə tətbiqinin dağınıq skleroz xəstələrinin müalicəsində ümidverici nəticələr verdiyini açıqlayıb.
Avropanın Dağınıq Skleroz Araşdırmaları və Müalicəsi Komitəsinin konfransında təqdim olunan araşdırmaya görə, metformin və klemastin dərmanlarının kombinasiyası zədələnmiş sinir örtüyü mielini bərpa edə bilər.
Tədqiqatda təxminən 70 dağınıq skleroz xəstəsi iştirak edib. Onların yarısına 6 ay boyunca bu dərman kombinasiyası, digər yarısına isə plasebo verilib. Nəticədə, aktiv dərman alan qrupda sinir impulslarının ötürülmə sürəti sabit qalıb, plasebo qəbul edənlərdə isə bu göstərici zəifləyib. Bu isə mielinin bərpasının mümkün olduğunu göstərir.
Əgər növbəti mərhələlərdə effektivlik və təhlükəsizlik təsdiqlənərsə, bu yanaşma təkcə dağınıq skleroz deyil, həm də Alzaymer və Parkinson kimi digər neyrodegenerativ xəstəliklərin müalicəsində də inqilabi dönüş nöqtəsi ola bilər.

ARAŞDIRMA
Yeni elmi araşdırmaya görə, gündəlik kifayət qədər su içməyən insanlarda stress zamanı kortizol hormonunun səviyyəsi daha çox artır. Bu, az miqdarda su qəbulunun uzunmüddətli sağlamlıq riskləri ilə əlaqəsini izah edir.
ABŞ-da aparılan və “Journal of Applied Physiology” jurnalında dərc olunan araşdırmada müəyyən edilib ki, daimi olaraq az su içən şəxslərdə psixososial stress zamanı kortizolun ifrazı daha güclü olur. Bu da zamanla metabolik, böyrək və ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır.
Tədqiqat zamanı iştirakçılar gündəlik su qəbuluna görə 2 qrupa bölünüb: çox və az su içənlər. Stress testindən sonra hər 2 qrupda kortizol səviyyəsində artım müşahidə edilsə də, az su içənlərdə bu reaksiya daha güclü olub. Bu da orqanizmin susuz qaldıqda stressə daha həssas olduğunu göstərir.
Alimlər bildirib ki, yetərli maye qəbul etmək yalnız fiziki deyil, psixoloji sağlamlıq üçün də önəmlidir.

MÜTƏXƏSSİS İZAH EDİR

Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutunun direktoru, professor Gülnaz Dadaşova SEHİYYE.GOV.AZ saytına verdiyi müsahibədə “Ürək xəstələri necə qidalanmalıdır?” sualına cavab verib.
Mütəxəssis qeyd edib ki, doğru qidalanma ürəyə düşən yükü azaldır, damarların sağlam qalmasına kömək edir və təzyiqi, xolesterini normada saxlamağa yardım edir.
Həddindən artıq duz istehlakı təzyiqi qaldırır və ürəyə əlavə yük salır. Həmçinin, yemək bişirilməsində heyvani yağlardan istifadə (quzu, qoyun piyi, kərə yağı) damarların daralmasına səbəb ola bilər. Daha çox bitki yağlarına – zeytun, günəbaxan və ya kətan yağına üstünlük verilməlidir. Qızartmadan daha çox yeməyi suda bişirmə, sobada hazırlama, buğlama daha faydalıdır.

Həmçinin, həftədə ən azı 1–2 dəfə balıq yemək tövsiyə olunur, çünki omeqa-3 yağ turşuları ürəyi qoruyur, damarları elastik saxlayır, deyə Kardiologiya İnstitutunun direktoru bildirib.
Gülnaz Dadaşova əlavə olaraq qeyd edib ki, gündəlik rasionunuz vitamin, lif və minerallarla zəngin tərəvəz və meyvələrdən ibarət olmalıdır. Lif xolesterini aşağı salır, bağırsaqları yaxşı işlədərək orqanizmi təmizləyir.
Ağ çörək və şirniyyat yerinə kəpəkli çörək, qarabaşaq, yulaf, qəhvəyi düyü daha faydalıdır. Bunlar həm toxluq verir, həm də ürəyə yük salmır. Qırmızı ətin miqdarına diqqət yetirməkdə fayda var. Əti tam qadağan etmək lazım deyil və daha çox toyuq, hinduşka, balıq seçmək daha düzgündür.
Şəkər və şirniyyat istehlakına diqqət yetirmək lazımdır, çünki çoxlu şirniyyat və şəkərli qidalar ürək-damar sisteminə mənfi təsir edir və artıq çəki yaradır. Ona görə də. şirniyyatı minimuma endirmək lazımdır.
Həmçinin, maye qəbulunu nəzarət etmək lazımdır. Ürək çatışmazlığı olan xəstələr bol maye qəbul etdiyi zaman ürəyin yükü artır. Belə hallarda həkimlə razılaşdırılmış miqdarda maye içmək vacibdir. Lakin sağlam ürək xəstələri üçün təbii su içmək faydalıdır, deyə professor vurğulayıb.

ALİMLƏR ÖMRÜ UZADAN MƏHSULLARI AÇIQLAYIB
Alimlər ötən il 117 yaşında vəfat edən ispaniyalı Maria Brañas Moreranın uzun ömür sürməsinin səbəbini müəyyən etmək üçün onun DNT-sini və digər bioloji parametrlərini araşdırıblar. Maria Branas Morera dünyanın ən yaşlı insanı idi.
Araşdırma zamanı məlum olub ki, Morera gündə üç qatıq yeyib.
"Qatığın sağlamlıq və uzunömürlülük faydalarını göstərən tədqiqat çox azdır, buna görə də bu kəşfimiz, bir irəliləyişdir"- deyə tədqiqat rəhbəri Manel Esteller bildirib.
O, əlavə edib ki, Morera qatıqdan əlavə səkkiz müxtəlif taxıldan ibarət gündəlik “smuzi”, yəni sıyıq içib. O, həmçinin siqaret çəkməyib və spirtli içki qəbul etməyib.
Maria Branas Morera iki dünya müharibəsindən, İspaniya vətəndaş müharibəsindən, ispan qripi pandemiyasından və 113 yaşında COVID-19-dan sağalıb. Lakin 117 yaşında həyata vəda edib.

ARAŞDIRMA
İsveçdə aparılan və “Molecular Psychiatry” jurnalında dərc olunan geniş araşdırma göstərib ki, qadınlarda doğuşdan sonrakı həftələrdə psixi sağlamlıq problemləri riski yüksəlir.
Məlum olub ki, doğuşdan 5–15 həftə sonraya qədər depressiya riski hamiləlikdən əvvəlki dövrlə müqayisədə 20% daha yüksəkdir. Psixoz riski isə doğuşdan sonrakı ilk 5 həftədə 6-7 dəfə, 20-ci həftəyə qədər isə iki dəfə artır.
Ekspertlər vurğulayıb ki, bu hallar ciddi müalicə tələb edən psixi pozuntulardır. Simptomlara halüsinasiyalar, paranoya və bipolyar pozuntu daxildir, lakin düzgün müalicə ilə tam sağalma mümkündür.
Tədqiqat 2003–2019-cu illər arasında İsveçdə 1,8 milyon doğuşun məlumatları əsasında aparılıb. Alimlər bildirir ki, həkimlərin hamiləlik dövründə qadınları daha yaxından izləməsi psixi sağlamlıq problemlərinin vaxtında aşkarlanmasına və ağırlaşmaların qarşısının alınmasına kömək edə bilər.
ÜST-nın məlumatına görə, dünyada hər 10 hamilə qadından biri və doğuşdan sonrakı qadınların 13%-i psixi pozuntular yaşayır. Alimlər gənc anaların psixi sağlamlığının qorunması üçün doğuşdan sonrakı dövrdə diqqətli müşahidə və dəstəyin vacib olduğunu vurğulayır.

İNQİLABİ YENİLİK
Çinli alimlər tibbdə inqilabi yeniliyə imza atıb. Bu yenilik Çinin Çjeczyan (Zhejiang) vilayətindən olan elmi araşdırma qrupu tərəfindən təqdim edilib. Onlar cəmi 3 dəqiqə ərzində sınıqları sağalda bilən xüsusi gel hazırlayıb. Bu gel, sümük toxumasını möhkəm bir şəkildə birləşdirən və bərpa prosesini sürətləndirən yüksək effektivliyə malik bioloji yapışdırıcıdır.
Yeni hazırlanmış bu gel isə həm biouyğunluq, həm də yüksək yapışma qabiliyyəti baxımından əvvəlki texnologiyalardan fərqlənir. Tətbiq edildikdən sonra cəmi 3 dəqiqə ərzində sümük səthlərini birləşdirir və möhkəm bərpa təmin edir. Bu yenilik travmatologiya və ortopediya sahəsində əməliyyatların daha az invaziv və daha sürətli olmasına imkan verəcək.
Hazırda gelin klinik sınaqları davam etdirilir və gələcəkdə onun geniş tibbi istifadəyə verilməsi gözlənilir.
Xatırladaq ki, ötən həftə Cənubi Koreya və Amerikalı alimlər unikal tibbi cihaz hazırlayıblar - əməliyyat zamanı birbaşa zədə yerində sümük greftlərini 3D çap etməyə qadir olan dəyişdirilmiş "yapışqan tapança".
Hər iki kəşf travmatologiya sahəsində çox böyük irəliləyiş sayılır.

İNQİLABİ YENİLİK
Çinli alimlər tibbdə inqilabi yeniliyə imza atıb. Bu yenilik Çinin Çjeczyan (Zhejiang) vilayətindən olan elmi araşdırma qrupu tərəfindən təqdim edilib. Onlar cəmi 3 dəqiqə ərzində sınıqları sağalda bilən xüsusi gel hazırlayıb. Bu gel, sümük toxumasını möhkəm bir şəkildə birləşdirən və bərpa prosesini sürətləndirən yüksək effektivliyə malik bioloji yapışdırıcıdır.
Yeni hazırlanmış bu gel isə həm biouyğunluq, həm də yüksək yapışma qabiliyyəti baxımından əvvəlki texnologiyalardan fərqlənir. Tətbiq edildikdən sonra cəmi 3 dəqiqə ərzində sümük səthlərini birləşdirir və möhkəm bərpa təmin edir. Bu yenilik travmatologiya və ortopediya sahəsində əməliyyatların daha az invaziv və daha sürətli olmasına imkan verəcək.
Hazırda gelin klinik sınaqları davam etdirilir və gələcəkdə onun geniş tibbi istifadəyə verilməsi gözlənilir.
Xatırladaq ki, ötən həftə Cənubi Koreya və Amerikalı alimlər unikal tibbi cihaz hazırlayıblar - əməliyyat zamanı birbaşa zədə yerində sümük greftlərini 3D çap etməyə qadir olan dəyişdirilmiş "yapışqan tapança".
Hər iki kəşf travmatologiya sahəsində çox böyük irəliləyiş sayılır.

MARAQLI KƏŞF
Stanford və Princeton universitetlərinin alimləri insan münasibətləri sahəsində maraqlı və təsirli elmi kəşfə imza atıb. Araşdırmalar göstərib ki, 2 insan arasında güclü emosional bağ olduqda, istər dost, istər tərəfdaş, istərsə də yaxın qohum, onların beyinləri eyni ritmdə işləməyə başlayır.
Eksperiment zamanı məlum olub ki, yaxın insanlar birlikdə film izləyərkən və ya söhbət edərkən onların diqqət və emosiyalarla bağlı beyin sahələri sinxron şəkildə aktivləşir. Emosional bağ nə qədər güclüdürsə, beyin dalğalarının sinxronluğu da bir o qədər yüksək olur.
Mütəxəssislər bu hadisəni "interpersonal neyron sinxronizasiya" adlandırır. Bu fenomen, insanların bir-birini uzaqdan "hiss etməsi", fikirləri tamamlaması və bir-birini sözsüz başa düşməsi kimi hadisələri elmi baxımdan izah edir.
Nəticədə, dostluq və yaxınlıq beynimiz səviyyəsində görünməz bağın olması deməkdir.

ALİMLƏR İZAH EDİR
Avropalı alimlər genetik və müalicəsi çətin olan Hantinqton xəstəliyinin inkişafını ilk dəfə dayandırmağa nail olub. Niderlandın “UniQure” biotexnologiya şirkəti tərəfindən hazırlanan və gen terapiyasına əsaslanan AMT-130 adlı preparat klinik sınaqlarda ümidverici nəticələr göstərib.
Xəstəlik beyin hüceyrələrini zədələyərək, qeyri-iradi hərəkətlərə, əzələ tonusunun pozulmasına və psixoloji dəyişikliklərə səbəb olur. Adətən diaqnozdan sonra xəstələr 10-13 il ərzində həyatlarını itirir. AMT-130 preparatı genetik səbəb olan huntingtin zülalının səviyyəsini azaldır.
ABŞ-da keçirilən I və II fazalı klinik sınaqlarda xəstəliyin yeni başlanmış mərhələsində olan 26 pasiyent iştirak edib. Onlardan bəzilərinə MRT nəzarəti altında beyinlərinə preparat yeridilib. 3 il sonra bu xəstələrin 75%-də xəstəliyin inkişafı demək olar ki, dayanıb.
Mütəxəssislər qeyd edir ki, bu müalicə üsulu xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artıra və onlara uzun illər normal həyat bəxş edə bilər. Alimlər bunu Hantinqton xəstəliyinin müalicəsində tarixi bir dönüş nöqtəsi kimi qiymətləndirir.

DƏRMAN SOYUQ, YOXSA İSTI SU İLƏ QƏBUL EDİLMƏLİDİR?

Bir həbi quru udmaq çoxları üçün əhəmiyyətsiz bir iş kimi görünsə də, əslində risklidir. Maye olmadan, dərman özofagusa yerləşsə təhlükəli vəziyyət yarada bilər.
Su yalnız dərmanı udmağı asanlaşdırmaq üçün deyil, həm də dərmanı həzm sistemi boyunca düzgün şəkildə yaymaq üçündür. Maye olmadan, dərman daha uzun müddət həll olunur, daha az sorulur və buna görə də təsiri zəifləyir.
Süd, şirə, çay və ya qəhvə həblərin tərkibindəki maddələrlə kimyəvi reaksiya verə bilər. Buna görə həkimlər təmiz suyun həb içmək üçün ən təhlükəsiz seçim olduğunu deyir.
Həkimlər dərmanları otaq temperaturunda və ya bir qədər isti su ilə qəbul etməyi tövsiyə edir.
Bu, tabletin daha sürətli həll edilməsinə və bərabər şəkildə udulmasına imkan verir. Əlavə fayda ondan ibarətdir ki, ilıq maye mədə və bağırsaqları yumşaq bir şəkildə stimullaşdırır və yerli qan dövranını yaxşılaşdırır. Bütün bunlar bədənin aktiv maddələri daha tez və effektiv şəkildə mənimsəməsinə kömək edir.