Həkim-infeksionist Nilufər Məmmədova
Bu gün ölkəmizdə ilk meymunçiçəyinə yoluxma faktı qeydə alınıb. Həkim-infeksionist Nilufər Məmmədova Səhiyyə TV-nin STV Xəbər proqramına verdiyi müsahibədə bu virusun pandemiyaya səbəb ola bilmə ehtimalından bəhs edib.
Mütəxəssis bildrib ki, bu hal yeganə olduğu üçün həmin şəxs və onunla konktaktda olanlar nəzarətə götürüldüyü üçün və xəstəliyin yoxduruculuq səviyyəsi aşağı olduğuna görə sürətlə yayılması gözlənilmir.
Bu xəstəlik səpkilər başladığı andan itənə, qabıq qoyana kimi yoxlucu olur. Bu müddət ərzində kontaktda olduğu şəxslərin yoluxma ehtimalı var, deyə Nilufər Məmmədova bildirib.
İnfeksionist həmçinin bu xəstəliyin yayılma tarixi barədə də məlumat verib:
“Meymun çiçəyi xəstəliyi ilk dəfə 1970-ci ildə Konqo Demokratik Respublikasında, 9 yaşlı uşaqda aşkar edilib. O vaxtdan etibarən bu xəstəliyə, əsasən Afrika qitəsinin Mərkəzi və Qərb bölgələrindəki tropik meşələrdə rast gəlinib. Afrikadan kənarda ilk yoluxma halı isə 2003-cü ildə ABŞ-da qeydə alınıb.
2022-ci ilin yanvar ayından 2024-cü illin sonlarınadək 120 ölkədə xəstəliyin aşkarlanma faktı qeydə alınıb. Yoluxma halları geniş vüsət almadığı üçün pandemiya sayılmır.
Bu hal, endemik bölgədən gətirilmiş heyvanlarla təmas nəticəsində baş verib və 70-dən çox insanın yoluxmasına səbəb olub.
Növbəti illərdə də səyahət edən şəxslər arasında yoluxma halları müşahidə edilib.
2022-ci ilin may ayında isə xəstəlik qeyri-endemik ölkələrdə də yayılmağa başlayıb və bu tendensiya ilə xəstəliyin təyin edildiyi ölkələrin sayı sürətlə artıb.
Meymun çiçəyi virusu Poxviridae ailəsinə, Orthopoxvirus cinsinə mənsubdur. Təbii çiçək virusu ilə eyni ailədən olan bu virus, DNT tərkiblidir və zoonozdur.Yəni, insanlar bu virusa heyvanlardan yoluxa bilir. Əsas yoluxma mənbəyi gəmiricilər və primatlardır. Meymun çiçəyi virusunun iki tipi mövcuddur:
• Mərkəzi Afrika (Konqo hövzəsi) tipi – daha ağır xəstəlik və yüksək ölüm halları ilə xarakterizə olunur.
• Qərbi Afrika tipi – daha yüngül formada təzahür edir.
Təbii çiçək virusundan fərqli olaraq meymun çiçəyi xəstəliyi daha az yoluxdurucu xüsusiyyətə malikdir və əksər hallarda ölümcül deyil. Ölüm faizi təxminən 3-6% arasındadır. Bununla belə, xəstəliklə mübarizə aparmaq və yayılmasının qarşısını almaq üçün gigiyena və qoruyucu tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir.”
Nilufər Məmmədova xəstəliyin əlamətləri və gedişindən də bəhs edib:
“Meymun çiçəyi virusunun inkubasiya dövrü (virusun bədənə daxil olmasından simptomların yaranmasına qədər keçən müddət) orta hesabla 6-13 gündür. Lakin bəzi hallarda bu müddət 5-21 gün arasında dəyişə bilər. Xəstəlik özünü aşağıdakı əsas əlamətlərlə göstərir:
• Halsızlıq, qızdırma, baş və əzələ ağrıları
• Üz və ətraflarda, ovuc və ayaq altında səpgilər
• Ağız boşluğu, cinsiyyət orqanı və gözlərin selikli qişasında (konyunktiva) səpgilər
• Limfa düyünlərinin böyüməsi (limfadenopatiya)
Səpgilər müəyyən ardıcıllıqla inkişaf edir və bir neçə mərhələdən keçir:
makula (yastı qırmızı ləkələr) → papula (qalxmış səpgilər) → vezikul (maye ilə dolu qabarcıqlar) → pustula (irinlə dolu qabarcıqlar) → qabıq. Xəstəlik ümumilikdə 2-4 həftə davam edir.
Limfadenopatiya, yəni limfa düyünlərinin böyüməsi, meymun çiçəyinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biridir. Bu, xəstəliyi digər səpgili xəstəliklərdən, məsələn, su çiçəyi və qızılcadan ayırmağa kömək edir. Lakin nadir hallarda xəstəlik ağırlaşa bilər. Bu ağırlaşmalara aşağıdakılar daxildir:
• İkincili infeksiyalar
• Bronxopnevmoniya
• Sepsis (qan zəhərlənməsi)
• Ensefalit (beyin iltihabı)
• Korluqla nəticələnə bilən buynuz qişa infeksiyası
İmmunitet çatışmazlığı olan şəxslər bu xəstəlik üçün yüksək risk qrupuna aiddir.”
Mütəxəssis meymunçiçəyinin diaqnostika və müalicə üsullarını da açıqlayıb:
“Meymun çiçəyi xəstəliyi diaqnostika üçün laboratoriya testlərinə ehtiyac duyur. Ən effektiv diaqnostika üsulu səpgidən götürülmüş nümunənin PZR (polimeraza zəncirvari reaksiyası) müayinəsidir. Seroloji üsullar (antigen və ya anticisimlərin təyini) spesifik olmadığı üçün tam dəqiq nəticə verməyə bilər.
Müalicə əsasən xəstəyə optimal qulluq göstərilməsindən və qidalanma rejiminə əməl edilməsindən ibarətdir. Əgər ikincili infeksiyalar rast gəlinərsə, dərhal tədbirlər görülməlidir. Meymun çiçəyi üçün xüsusi antiviral müalicələr hələ geniş yayılmamışdır. Bununla belə, təbii çiçək üçün hazırlanmış tecovirimat adlı antiviral dərman Avropa Tibb Assosiasiyası tərəfindən 2022-ci ildə meymun çiçəyi xəstəliyinə qarşı lisenziyalaşdırılmışdır.”
Nilufər Məmmədova mpox virusunun profilaktika və təhlükəsizlik tədbirlərindən də danışıb:
“Meymun çiçəyi xəstəliyinin qarşısını almaq üçün bir neçə tədbir görülməlidir:
• Yoluxmuş şəxslərdən və heyvanlardan uzaq durmaq
• Heyvan mənşəli məhsulların tam bişirildiyinə əmin olmaq
• Şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək
Meymun çiçəyi virusuna qarşı spesifik peyvənd mövcuddur. Keçmişdə təbii çiçək xəstəliyinə qarşı istifadə edilən peyvəndin meymun çiçəyinə qarşı 85%-ə qədər təsirli olduğu sübut edilib. Hal-hazırda bu peyvəndin istifadəsi geniş yayılmayıb. Bununla belə, 2019-cu ildə yeni iki dozalı bir peyvənd təsdiq edilmiş və profilaktika məqsədilə bəzi yüksək risk qrupuna daxil şəxslər üçün istifadəyə verilib.”
Meymun çiçəyi xəstəliyi qlobal səviyyədə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Keçmişdə çiçək xəstəliyinə qarşı peyvəndin qoruyucu təsiri olmub. Lakin çiçək xəstəliyinin aradan qaldırılmasından sonra peyvənd kampaniyalarının dayandırılması meymun çiçəyi xəstəliyinə həssaslığın artmasına səbəb ola bilər. Gələcəkdə xəstəliyin daha geniş yayılmasının qarşısını almaq üçün həm fərdi, həm də qlobal səviyyədə tədbirlər görülməsi zəruridir.”
Saglamolun.Az
