Aparılan elmi-tədqiqat işləri Azərbaycanda son illər diş-çənə anomaliyalarının artmasını təsdiqləyir. Azərbaycan Tibb Universitetinin Ümumi stomatologiya kafedrasının müdiri, professor Tamara Hüseynova reportajların birində maraqlı məqamlara toxundu.
“Hazırda bütün dünyada ən geniş yayılmış diş xəstəliyi dişlərin sərt toxumalarının dağılması – kariyesdir. Ona görə də bir çox ölkələrdə ona qarşı çox ciddi profilaktik tədbirlər aparılır. Hazırda Azərbaycanda da əhalinin 90-95 faizində kariyes var. Sərt toxumaların dağılması dişin kanalında olan özəyə çatır və iltihab prosesi başlayır. Bu zaman bərk diş ağrısı yaranır. Vaxtında yardım göstərilməyəndə isə diş ətrafında iltihab, məhdud iltihab - abses, sepsis, fleqmona, irinli iltihab və s. əmələ gələ bilər.
Uşaq anadan olanda təbiətin yaratdığı qayda ilə ana südü qəbul eləməlidir. Həkimlər bunun vacibliyini təkcə ana südünün tərkibinə görə demirlər. Analar öz qulaq dincliklərinə görə, uşağın səsini kəsmək üçün ona əmzik verirlər, körpə də ona elə öyrəşir ki, bu, pis vərdişə çevrilir. Bəzi uşaqlar 3-4 yaşına qədər əmzik sorurlar, o isə incə diş qövsünü zədələyir, üstəlik çənə artıq dərəcədə distal, yəni önə inkişaf edir.
Əsəbi uşaqların barmaqlarını sorması, qələmi ağzına salması da belə pis vərdişlərdəndir. Burunda artıq ətin olması nəticəsində ağızla nəfəsalma da çənə anomaliyasına səbəb olur. Burunla nəfəsalmanın çətinləşməsi nəticəsində uşaqlar ağzıaçıq yatırlar. İllər boyu davam edən bu proses çənənin qabağa gəlməsinə səbəb olur, uşaqda "adenoidli üz" deyilən xüsusi sima əmələ gətirir. İnsan ağzını bağlayanda dodaqlar bir-birinin üstündə olmalıdır, bu halda isə bağlanmır. Bu, anomaliyadır.”
Yuxurada qeyd olunan məqamlara aydınlıq gətirmək üçün körpələrin əmmə prosesinin qurulmasına nəzər yetirək.
Döşlə əmizdirmə zamanı ana südü qısa müddət ərzində uşağın ağzında qalır. Körpə əmdiyi zaman məmə körpənin ağzında dərində olur və süd demək olar ki, həmən boğaza keçir. Bundan əlavə, əmmə prosesi məcburi udma prosesini daxil edir, yəni əmməyə davam etməzdən əvvəl uşaq əvvəlcə südü udmalılıdır.
Əgər körpə şüşədən süd, suyu və ya süni əvəzedici içirsə, uşaq şüşəni aktiv şəkildə əmməsə də, maye onun ağzına tökülməyə davam edir. Körpə udmasa, ağızda maye toplanır, ön dişlərə təsir edir. Qısa məmə ilə olan şüşə içindən gələn maye, boğaza daxil olmadan əvvəl dişləri də yuyur.
Quru ağız gənc uşaqlarda diş çürüməsinin başqa bir səbəbidir. Tüpürcək ağızda normal bir turşuluq səviyyəsini saxlayır. Gecə zamanı, xüsusilə bir adam ağızdan nəfəs alırsa, tüpürcək azalır. Bu, yatmadan əvvəl dişlərinizi fırçalamağın, diş çürüməsinin riskini azaldır. Gecə zamanı körpə tez-tez əmizdirilirsə, ağzının qurumaması üçün kifayət qədər tüpürcək istehsal etməyə davam edəcək.
Çürüklərin meydana gəlməsində irsiyyət mühüm rol oynayır. Uşağın cinsini dəyişə bilmirik, bununla birlikdə valideynlər ailədə kariesin və digər diş problemlərinin yayılmasına diqqət yetirməlidirlər. Lazımi məlumatlarla silahlanaraq, valideynlər hamiləlik dövründə uşaqlıq kariesinin qarşısının alınmasına kömək edə bilərlər.
Ağız gigiyenası kariyesin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Mütəmadi olaraq dişlərini fırçalayan valideynlər övladlarına yaxşı bir nümunə göstərir, eyni zamanda ağızlardakı bakteriyaların sayını azaldır və bununla da S. Mutansların ötürülmə ehtimalını azaldır.
Diş həkiminə birgə ziyarətlər, erkən uşaqlıqdan stomatoloji idarənin vəziyyətinə öyrəşməyə və profilaktik ziyarət zamanı baş verənlərlə tanış olmağa imkan verin. Kariyesə genetik meylli ailələrdə uşaqlar ilk dişlər göründükdən sonra hər altı aydan bir diş həkiminə göstərilməlidir.
Körpənin dişləri göründüyü andan etibarən onları fırçalamağa başlamaq lazımdır. Əvvəlcə bunu yumşaq bir parça ilə etmək olar. Uşaqlar mümkün qədər erkən dişlərini fırçalamağı öyrənməlidirlər, eyni zamanda, gündə ən azı 2 dəfə uşaq dişlərini yaxşıca fırçalaya bilənə qədər öz dişlərini fırçalamağa davam etməlidir.
Uşağınıza şirə və ya digər mayelər əvəzinə, su içməsini sövq edin. Su turşuluğu azaltmır və suda dişlərə zərər verən şəkər yoxdur.
Uzun müddət ağızda saxlanılan və ya dişlərə yapışan qidalardan çəkinin. Məsələn, uşaq uzun müddət bir lolipopu sovuranda, bütün bu müddət ərzində ağızdakı turşuluq səviyyəsi azalır. Şəkər dişlərə toxunur, bakteriyalar aktiv şəkildə çoxalmağa başlayır, diş emalı mineralları itirməyə başlayır. Uşaq dişlərini fırçalayana qədər və ya tüpürcək dişlərdən bütün şəkəri çıxarıb turşuluğunu bərpa etməyincə, dişlərin çürüməsi riski var. Ancaq uşaq alma yeyirsə, çeynəmək və udmaq dişlərin tüpürcəklə yuyulmasına kömək edir.
Valideynlər körpənin doğulmasından çox əvvəl diş sağlamlığına diqqət edə bilərlər. Uşaqlıqda kariyes riskini artıran dörd amil var: hamiləlik dövründə yaranan stress, xüsusilə də sevilən birinin itirilməsi ilə əlaqəli olan; ana qidasında süd məhsullarının olmaması; hamiləlik dövründə ciddi xəstəlik və antibiotiklərin qəbulu.
Kariyesin yaranmaması üçün bütün risk faktorlarını qabaqcadan görmək və qarşısını almaq mümkün deyil, lakin bütün zəruri məlumatlara sahib olan bir qadın xəstəliyin qarşısını almaq üçün mümkün qədər səy göstərə bilər.
Hamiləlik zamanı körpədə kariyesin qarşısının alınması:
- Kalsiumla zəngin qidalar yeyin
- Mümkün qədər əsəbləşməməyə çalışın
- Özünüzə qulluq edin, həkimə müraciət edərək bütün xəstəlikləri vaxtında müalicə edin
- Mümkünsə, antibiotik qəbul etməməyə çalışın.
Uşaqlarda kariyesin qarşısının alınması
- Uşaqda hazırlıq əlamətləri görünməyincə (6 ay və daha yuxarı) əlavə qidalar təqdim etməyin.
- Eyni qaşıq ilə uşaqla yeməyin və ağzınızdan bir şey verməyin.
- Uşaqlar üçün əmziklər istifadə etsəniz, onları yalamayın.
- Uşaqlarınıza dişlərinizi tez-tez və hərtərəfli fırçalamaqla yaxşı bir nümunə göstərin.
- Körpənizin ilk dişləri çıxdığı zaman, xüsusilə ana südü və ya sudan başqa bir şey yedikdən və ya içdikdən sonra mütləq dişlərini təmizləyin.
- Bol və çeşidli ərzaqlarla zəngin gidaların hazırlanmasına üstünlük verin.
- Uşağa şirniyyat verərkən ən azı ağızda uzun müddət saxlanılmayanları seçin
- Gecə zamanı uşağa ana südü verin və ya ağızda quruluğun qarşısını almaq üçün ona su təklif edin (bu təklif körpənin 6 ayından sonra istifadə oluna bilər).
Gülarə Rüstəmova,
Uşaq psixoloqu, əmizdirmə məsləhəçisi
Saglamolun.Az
