“Epilepsiya xəstələrinin tutmaları hamısı eyni cür olmaya bilər. Bəzən xəstələr heç bir qıcolma yaranmadan, yıxılmadan da oturaq şəkildə bu tutmalar baş verə bilər. Bu zaman eyni hərəkətin təkrarlanması və gözlərin bir nöqtəyə dikilməsi müşahidə edilə bilər. Qətiyyən, pasiyentə müdaxilə etmək bu hərəkəti dayandırmağa çalışmaq olmaz”.
Bunu Medical Media-ya açıqlamasında nevroloq Ülviyyə Quliyeva deyib.
Həkim bildirib ki, bəzən bu cür epileptic tutmaları heç kəs anlamır. Bu hərəkətlərə anlam verə bilmirlər. Amma maksimum müdaxilə etməmək, tutmanın keçməsini gözləmək lazımdır. Təəssüf ki, bizdə epileptiK tutmalara kənar müdaxilə çox olur və bu daha ciddi travmalar yaradır.
Epilepsiya tutmaları
Sadə dil ilə desək, epileptik tutmalar qısa müddətli beyin funksiyasının pozulması ilə əlaqədardır və beyin hüceyrələrində müvəqqəti anormal elektrik dağılması nəticəsində meydana gəlir.
Bir çox fərqli epileptik tutma növləri var. Ancaq elmi araşdırmalar nəticəsində 40-dan çox tutma növü müəyyən edilmişdir. Epilepsiya deyildiyi zaman hər kəs tərəfindən başa düşülən məlum tonik-klonik tutma ilə yanaşı, digərlərinin də görməyəcəyi yüngül tutmalar var. Bu mövcud tutmalar növlərinə baxmayaraq, hər kəsin tutmaları özlərinə görə fərqli ola bilər. Bu şərtlər bəzi xəstələrdə epilepsiya diaqnozunu qoymağı çətinləşdirir və müxtəlif çaşqınlıqlara səbəb olur. Təəssüf ki, bir çox xəstələrə diaqnoz qoyula bilinmir və problemlərinin nə olduğunu aydınlaşdırmaq illərlə davam edə bilər. Bəzi insanlarda başqa bir pozğunluğun səbəb olduğu simptomlara da epilepsiya kimi səhv diaqnoz edilə bilər. Yanlış diaqnozlar yaxşılaşdırılmış diaqnostik metodlar sayəsində tədricən azalır.
Əsasən iki növ tutmanın olduğunu nəzərə almalıyıq: qismən (yəni beynin bir sahəsi ilə məhdudlaşan tutmalar) və ümumiləşdirilmiş (ümumiyyətlə beyində başlayanlar). Geniş yayılma daha pis və ağır bir tutma demək deyil. Buradakı qruplaşdırma yalnız tutma səbəbindəki fərqlə əlaqədardır və bu adlar tibbi səbəblərə görə verilir.
Tutma zamanı baş verənlər (nöbet əlamətləri) beyin fəaliyyətindəki dəyişikliyin harada başlayacağına və nə qədər sürətlə yayıldığına bağlıdır. Adından da göründüyü kimi qismən tutmalar beynin bir hissəsindən başlayır. Elektrik boşalması ya həmin bölgədə qalır, ya da beynin digər hissələrinə yayılır. Ümumiləşdirilmiş qıcolmalar (tonik-klonik, yoxluq və miyoklonik) beyinə yayılır.
Hansı növ tutma keçirdiyinizi bilmək çox vacibdir. Çünki bu, ehtimal ki, epilepsiya dərmanının daha təsirli olacağına dair bir bələdçidir. Buna görə, kimsə tutma tutduqda, tutma haqqında qeydlər aparmaq, hətta video çəkmək çox faydalıdır.
SADƏ QİSMƏN TUTMALAR
Mürəkkəb qismən tutmalarla sadə qismən tutmalar arasındakı fərq – sadə qismən tutmalarda şüurun tamamilə açıq olmasıdır. Ancaq bu, insanın tutmanı dayandıra və ya idarə edə biləcəyi anlamına gəlmir. Sadə qismən tutmaya səbəb olan elektrik aktivliyi beynin kiçik bir hissəsindən qaynaqlanır. Şəxsin tutma anındakı təcrübəsi, beynin hansı hissəsindən təsirləndiyinə bağlıdır.
Temporal lob
Frontal lob
Parietal lob
Oksipital lob
Ümumiləşdirilmiş tutma
Ümumiləşdirilmiş qıcolmalar bütün beyinə yayılır. Ən ümumi tip ümumiləşdirilmiş tonik-klonik tutmalardır. İnsanlar epileptik tutma haqqında düşünəndə ağla bu tip tutma gəlir. Bir sözlə, insan əvvəlcə sərtləşir və yerə yıxılır. Bunun ardınca bütün bədən əzələlərində büzülmələr və rahatlamalar olur. Tutma zamanı insanın nəzarətindən kənar olan şiddətli hərəkətlər epilepsiyanı sirli edən miflərin mənşəyini təşkil edir. Hələ bir cin tutmuş kimi qarşılaşdığımız söyləmələr bunlara əsaslanır. Tonik-klonik nöbetlərə diaqnoz qoyulması ən asandır.
Ümumiləşdirilmiş tonik-klonik tutmalar necə baş verir?
Köhnə terminologiyada tonik-klonik tutmalara “grand mal”da deyirlər və bəzi həkimlər hələ də termindən istifadə edirlər. Tutmanın tonik dövrü, insanın sərtləşdiyi dövrdür. Bu zaman beyin hüceyrələri onurğa beyni vasitəsilə əzələlərə sinir lifləri göndərir. Bu şəkildə beyin əzələlərin yığılmasına imkan verir. Qabırğa qəfəsi əzələlərinin büzülməsi ilə ağciyərdən çıxan hava qışqırmağa səbəb olur. Qısa müddət ərzində nəfəs kəsilir və insan bənövşəyi rəng alır. Sidik kisəsi dolubsa, sidik sıza bilər.
Təxminən bir dəqiqədən sonra klonik dövr başlayır. Bu dövr əzələlərin büzülməsi və rahatlaması ilə izlənir. Bu vaxt tutma keçirən insanlar dillərini və ya yanaqlarını dişləyə bilərlər. Bir dəqiqə davam edən bu vəziyyətdən sonra hərəkətlər dayanır və əzələlər rahatlanır. Bu dövrlərdə şüur itkisi baş verir. Şüur əvvəlcə qismən yaxşılaşır, xəstə qarışıqdır, bir müddət heç nə xatırlamır və yuxulu bir vəziyyətə gəlir. Baş ağrısı və əzələ ağrılarından şikayətlənir. Qurtarma müddəti şəxsdən və tutmanın şiddətindən asılı olaraq dəyişir. Tutma bir-iki dəqiqə davam edir. Nöbet beş dəqiqədən uzun sürərsə və ya şəxs ilk dəfə nöbet keçirirsə təcili tibbi yardım üçün təcili yardım otağına getmək lazımdır.
Bu tutmalardan əvvəl heç bir xəbərdarlıq əlamətinin olmaması insan üçün bir dezavantajdır. Çünki tutmadan əvvəl tədbir görülməsi üçün bir fürsət yoxdur. Təəssüf ki, əvvəlcədən xəbərdarlıq edilmədən bu cür tutmalar təhlükəli qəzalara səbəb ola bilər. Bu səbəbdən bu cür tutma olan insanlar təhlükələrə qarşı daha diqqətli olmalıdırlar. Bunun bir xəbərdarlıq işarəsi olmadığını söylədiyimizə baxmayaraq, bir çox insan tutmadan bir neçə saat əvvəl özünü pis hiss etdiyini, narahat və ağır olduğunu bildirir. Prodrom adlanan bu dövrün qavrayışı öyrənilsə faydalı olacaq.
medicalmedia.az
Saglamolun.Az
