İnsan orqanizminin ən böyük daxili orqanlarından biri olan qaraciyərin böyüməsi (hepatomeqaliya) çox vaxt başqa problem və ya xəstəlik səbəbindən inkişaf edir.
Qaraciyərin böyüməsi bir müddət xəstələr tərəfindən hiss olunmur. Qarında şişkinlik və ya dolğunluq hissi, qarının yuxarı sağ nahiyəsində ağrı kimi əlamətlərlə ortaya çıxan problemin müalicəsi üçün əsas səbəb müəyyən edilməlidir.
Qaraciyər əsas orqanlardan biridir
Qaraciyər insan həyatının davamı üçün vacib orqanlardan biridir. Qaraciyər insan bədəninin ən böyük daxili orqanıdır. Orta hesabla 1-1,5 kiloqram ağırlığında və bədən çəkisinin 1,5-2,5%-ni təşkil edir. Qandakı toksinləri təmizləmək və qan xolesterolunu tənzimləmək də daxil olmaqla bir çox mühüm funksiyaları yerinə yetirən qaraciyər orqanizmdə filtr funksiyasını yerinə yetirir. Qanda çoxlu toksinlər və ya yağlar qaraciyərin iltihabına və ya hepatitə səbəb ola bilər. Normalda qaraciyər ölçüsü 15-16 sm civarındadır. Qaraciyər böyüməsi zamanı qaraciyər 21-22 sm-ə qədər böyüyə bilər və bu, sağ üst qarında narahatlıq yaradır.
Qaraciyərin böyüməsi simptomu
Qaraciyərin böyüməsi çox vaxt əsas xəstəliyin əlamətidir. Qaraciyərin böyüməsi iltihab (hepatit), yağ toxuması və ya xərçənglə baş verə bilər. Qaraciyərin genişlənməsi kəskin infeksiyaya cavab olaraq və ya inkişaf etmiş xroniki qaraciyər xəstəliyinə görə də görünə bilər. Hepatomeqaliya ürəklə əlaqəli bəzi xəstəliklərdə, xüsusilə ürək çatışmazlığı vəziyyətində və bəzi qan xəstəliklərində görülə bilər. Yenə qarın içi bəzi damarların tıxanması halında qaraciyərin böyüməsi baş verə bilər.
Böyümə zərər verə bilər
Genişlənmiş qaraciyər təhlükəli bir vəziyyətin əlaməti ola bilər. Bəzən qaraciyər qısamüddətli (kəskin) vəziyyətə cavab olaraq şişir və bir müddət sonra normal ölçüsünə qayıda bilər. Ancaq başqa bir səbəbə görə başlayan proses qaraciyərin yavaş, lakin proqressiv zədələnməsinə səbəb ola bilər. Qaraciyər problemlərinin erkən diaqnozu həyati əhəmiyyət kəsb edir. Gecikdirilərsə, qaraciyər sirozu və qaraciyər xərçəngi inkişaf edə bilər və müalicə üçün qaraciyər transplantasiyası tələb oluna bilər.
Xəstəliyə bağlı böyümənin 5 əlaməti
Ümumiyyətlə, bu problemlə üzləşən xəstələr bir müddət qaraciyərlərinin böyüdüyünü dərk etmirlər. Bir müddət sonra qarnın yuxarı sağ nahiyəsində ağrılar nəticəsində qarında şişkinlik və ya dolğunluq hissi müşahidə edilir. Mütəxəssis həkimlər fiziki müayinə zamanı qaraciyərin böyüməsini qeyd edirlər.
Qaraciyərin böyüməsi bir xəstəlikdən qaynaqlanırsa, digər ümumi simptomlar da ola bilər.
- yorğunluq hissi
- ürəkbulanma və ya iştahsızlıq
- sarılıq (dəri və gözlərin saralması)
- tünd sidik və açıq rəngli nəcis
- qaşınan dəri
Əgər böyümə varsa, bu xəstəliklər səbəb ola bilər
- Qaraciyər hepatit, infeksiya və ya dərman zədələnməsinə cavab olaraq genişlənə bilər.
- Qaraciyərdə həddindən artıq yağ yığılması varsa (hepatosteatoz, qaraciyər piyləri) böyümə ola bilər.
- Qaraciyərdən keçən damarlar tıxanırsa, qaraciyər böyüyür.
- Alkoqolla əlaqəli hepatitiniz və sirozunuz varsa, qaraciyər böyüyə bilər.
- Adətən dərmanın həddindən artıq dozası nəticəsində yaranan toksik hepatit,
- Hepatit A, B və ya C infeksiyası nəticəsində yaranan viral hepatit.
- Alkoqol və ya metabolik sindrom səbəbiylə yağlı qaraciyər xəstəliyi.
- Mononükleoz, ümumi bir viral infeksiya.
- Qaraciyərdə dəmir yığılmasına səbəb olan hemokromatoz və mis yığılmasına səbəb olan Wilson xəstəliyi kimi genetik xəstəliklər səbəbiylə qaraciyər böyüyür.
- Qaraciyərdə yağ yığılmasına səbəb olan nadir xəstəlik: Gaucher xəstəliyi.
- Mədə, mədəaltı vəzi və yoğun bağırsaq kimi orqanların xərçəngi qaraciyərə yayılaraq qaraciyəri böyüdə bilər.
- Qaraciyər kistaları (bu kistlər əsasən xoşxassəli olur, lakin bəzən pişik və it kistaları kimi xəstəliklər də ola bilər).
- Qaraciyərin xoşxassəli şişləri (hemangioma və ya adenoma).
- Qaraciyər xərçəngləri.
- Sistemli xərçənglər, yəni digər orqanların xərçənginin qaraciyərə yayılması.
- Lösemi və limfoma kimi qan xərçəngləri qaraciyər və dalağı böyüdür.
- Öd yollarının xəstəlikləri və strikturaları.
- Ürək çatışmazlığı.
- Budd-Chiari sindromu, yəni qaraciyərdən çıxan damarların tıxanması.
Qan testləri və görüntüləmə aparılmalıdır
Qaraciyər böyüməsinin hansı problem və ya xəstəlikdən qaynaqlandığını müəyyən etmək üçün qan testləri və görüntüləmə testləri aparılmalıdır. İrəliləyən xəstəlik varsa, qaraciyər toxumasından götürüləcək nümunə laboratoriyada yoxlanılır. Müalicə variantları testlər və biopsiya nəticələrinə görə müəyyən ediləcək. Qaraciyərdə kifayət qədər sağlam toxuma olduqda, özünü bərpa etmə və yeniləmə prosesi başlayacaq. Qaraciyərin böyüməsi kəskin bir vəziyyətin nəticəsidirsə, problemin müalicə planı onun bərpasını təmin edəcəkdir. Artım əgər bu, xroniki qaraciyər xəstəliyinin nəticəsidirsə, o, potensial olaraq geri dönə bilər və bəzi hallarda həyat tərzi dəyişiklikləri ilə müalicədə uğurludur. Məsələn, həddindən artıq spirt istifadəsi ilə bağlı bir problem səbəbiylə böyümüş qaraciyər varsa, müalicə üçün atılacaq ilk addım spirtdən imtina etməkdir. Alkoqolla əlaqəli olmayan piylənmə problemi varsa, ümumi çəkinin 10% -ni itirmək faydalı olacaq. Qaraciyərin yağlanmasının və böyüməsinin qarşısını almaq üçün yüksək qan təzyiqi, yüksək xolesterin, yüksək trigliseridlər və yüksək qan şəkərinə nəzarət etmək də vacibdir.
Sevinc Hüseynova
Saglamolun.Az
